Άγιος Θωμάς ο Απόστολος
εορτάζει 6 Οκτωβρίου και
η μνήμη της Ψηλάφησης
7 ημέρες μετά το Άγιο Πάσχα.
Δύο γεγονότα εορτάζουμε την Κυριακή του Θωμά. Τα Εγκαίνια του Ναού της Αναστάσεως και την ψηλάφηση του Αποστόλου Θωμά. Πρόκειται για τον Ναό του Παναγίου Τάφου, που ο Μέγας Κωνσταντίνος ανήγειρε στον τόπο του Γολγοθά και τον Ναό αυτό εγκαινίασε κατά το έτος 330 μ.Χ.
♦ Άγιος Θωμάς: πρότυπο χριστιανού ερευνητή και ως διδάσκαλος των Ινδών
♦ Η αξία της Κυριακής, γιατί αποκαλείται όγδοη ημέρα
♦ Το μυστήριο του Σαββάτου και της Κυριακής - Η «Καλή» Απιστία του Θωμά. (Απόσπασμα ομιλίας του αγίου Γρηγορίου Παλαμά)
♦ Ο Βίος του Αγίου Θωμά του Αποστόλου
♦ Η παράδοσις περί του αποστόλου Θωμά [Απόκρυφοι πράξεις του Θωμά]
- Ο βίος μέσα από την Καινή Διαθήκη
- Εξωγραφικές πηγές [Οι απόκρυφες «Πράξεις του Αγίου Αποστόλου Θωμά»]
- Εξωτερικοί σύνδεσμοι
♦ Η παράδοσις περί του αποστόλου Θωμά [Απόκρυφοι πράξεις του Θωμά]
♦ Επιλεκτικό οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) για τον Απόστολο Θωμά
Η «απιστία» του αγίου Θωμά είναι η εφαρμογή εκ μέρους του,
της συμβουλής του Ιησού προς τους μαθητές Του,
την οποία τους έδωσε το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας
στο Όρος των Ελαιών, όταν τον ρώτησαν,
ποια θα είναι τα σημάδια της Δευτέρας Του Παρουσίας:
«Προσέχετε μη τις υμάς πλανήσει».
Αφιέρωμα της Σοφίας Ντρέκου
Άγιος Θωμάς: πρότυπο χριστιανού ερευνητή
και ως διδάσκαλος των Ινδών
Πίνακας ζωγραφικής του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς,
Γερμανού Ζωγράφου (Peter Paul Rubens 1577–1640)
The Martyrdom of Saint Thomas the Apostle
(το Μαρτύριο του Αποστόλου Θωμά),
σε τεχνοτροπία μπαρόκ το 1636 και 1638.
Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Πράγας.
Info & Μτφ: sophia-ntrekou.gr
Οι περισσότεροι άνθρωποι ισχυρίζονται πως πρέπει να δουν για να πιστέψουν. Ως ένα βαθμό, έχουν δίκιο. Αν δεν είχε δει ποτέ κανείς μια απόδειξη της ύπαρξης του Θεού, και μάλιστα του χριστιανικού Θεού, θα ήταν ανόητο να πιστεύουμε. Το παράδειγμα μας το δίνει ένας μαθητής που αγαπούσε πολύ το Δάσκαλο και που ο Δάσκαλος δεν αρνήθηκε να εμφανιστεί μπροστά του και να του προσφέρει τις πληγές του για να τις αγγίξει.
Ο μαθητής αυτός επίσης είχε την τιμή (τυχαίο;) να παραλάβει τη ζώνη της Παναγίας τρεις μέρες μετά την κοίμησή Της.
Όμως δε βλέπω καθόλου να το ψάχνουν εκείνοι που ισχυρίζονται πως εμπιστεύονται την έρευνα... Ή μάλλον μερικοί το ψάχνουν, γίνονται ορθόδοξοι χριστιανοί και οι άλλοι αρχίζουν τις ειρωνείες, λες και πραγματική έρευνα σημαίνει μόνο να "ψάχνεις" διαρκώς και να μη βρίσκεις τίποτα. Όταν βρεις κάτι (έστω και αντίθετο απ' αυτά που περίμενες), σταματάς να ψάχνεις - ή έστω ψάχνεις έχοντας παραλάβει το θησαυρό που ανακάλυψες, αλλιώς βρίσκεσαι σε πλάνη και πάντα θα περιπλανιέσαι & θ' απομακρύνεσαι από την αλήθεια και την ειρήνη.
Ας ξέρουν εκείνοι που υποστηρίζουν πως «άμα δουν, θα πιστέψουν», πως η έρευνα για το Θεό προϋποθέτει είτε τον αγώνα για κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη είτε τον απεγνωσμένο έρωτα για την αλήθεια, χωρίς την οποία δε μπορείς να ζήσεις. Όχι να κάθομαι στον καναπέ μου και να λέω «άμα θέλει ο Χριστός να τον πιστέψω, ας έρθει μπροστά μου να μου δείξει πως υπάρχει». Ο Χριστός δεν έχει τέτοια υποχρέωση απέναντί μου, ούτε και με χρειάζεται - δε θα 'ρθει, γιατί απλά κάνω τον έξυπνο, ενώ δε θέλω στ' αλήθεια να έρθει.
Τέλος πάντων, δεν κάνω το δάσκαλο. Αλλά 6 Οχτώβρη, που γιορτάζει ο άγιος Θωμάς ο Ερευνητής της Αλήθειας, ας δούμε παρακάτω μερικά πράγματα για τη ζωή του.
Δες και το σημαντικό άρθρο Η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ινδία.
Η αξία της Κυριακής, γιατί αποκαλείται όγδοη ημέρα
Ο Χριστός αναστήθηκε τις πρωϊνές ώρες της Κυριακής. Δεν γνωρίζουμε τον πραγματικό χρόνο της Αναστάσεώς Του, αφού κανείς δεν τον είδε την ώρα εκείνη, αλλά πιστοποιήθηκε όταν βαθειά χαράματα οι Μυροφόρες γυναίκες πήγαν στο μνημείο για να αλείψουν το σώμα του Χριστού με αρώματα.
Έτσι, η Κυριακή, η πρώτη ημέρα της εβδομάδος, είναι η ημέρα της Αναστάσεως του Χριστού. Εάν ο Χριστός το Σάββατο νίκησε το κράτος του θανάτου, την Κυριακή πιστοποιήθηκε σε όλους η Ανάστασή Του, ότι Αυτός είναι ο νικητής του θανάτου και του διαβόλου.
Η ημέρα της Κυριακής στον λεγόμενο εβδομαδικό χρόνο είναι η πρώτη ημέρα από την οποία αριθμείται η εβδομάδα, αλλά και η ογδόη, επειδή βρίσκεται μετά το τέλος της εβδόμης ημέρας, δηλαδή μετά το Σάββατο. Στην Παλαιά Διαθήκη θεωρείται σημαντική ημέρα, αφ’ ενός μεν γιατί είναι η πρώτη ημέρα της δημιουργίας του κόσμου, κατά την οποία έγινε το φώς, αφ’ ετέρου δε γιατί και αυτή θεωρείται αγία κατά την εντολή: «επτά ημέρας προσάξατε ολοκαυτώματα τω Κυρίω, και η ημέρα η ογδόη κλητή αγία έσται υμίν, και προσάξατε ολοκαυτώματα τω Κυρίω.» (Λευιτ. κγ', 36).
Ο Μωϋσής την πρώτη ημέρα δεν την αποκαλεί πρώτη, αλλά μία. Καί, ερμηνεύοντας ο Μ. Βασίλειος, λέγει ότι την αγία Κυριακή, κατά την οποία αναστήθηκε ο Χριστός, την ονομάζει μία ημέρα για να οδηγήση την έννοιά μας προς την μέλλουσα αιώνια ζωή. Τώρα η Κυριακή είναι τύπος του μέλλοντος αιώνος, τότε όμως θα είναι αυτός ο ίδιος ο όγδοος αιών. Αν σκεφθή κανείς ότι ο εβδομαδιαίος κύκλος συμβολίζει όλο τον χρόνο της ζωής των ανθρώπων και η Κυριακή είναι τύπος του μέλλοντος ογδόου αιώνος, τότε είναι η μία και μοναδική ημέρα.
Ο Μ. Βασίλειος αποκαλεί την Κυριακή «απαρχήν των ημερών», «ομήλικα του φωτός».
Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, η Κυριακή ονομάζεται ογδόη ημέρα γιατί κατά την ημέρα αυτήν έγινε η Ανάσταση του Χριστού, που είναι η ογδόη ανάσταση στην ιστορία. Τρεις αναστάσεις νεκρών έγιναν στην Παλαιά Διαθήκη (μία από τον Προφήτη Ηλία και δύο από τον Ελισσαίο), και τέσσερεις αναστάσεις νεκρών έγιναν στην Καινή Διαθήκη από τον Χριστό (τής θυγατρός του Ιαείρου, του υιού της χήρας της Ναΐν, του Λαζάρου, και των νεκρών κατά την Μεγάλη Παρασκευή). Οπότε η μεγαλύτερη, η ογδόη ανάσταση, είναι η Ανάσταση του Χριστού. Ουσιαστικά, όμως, δεν είναι μόνον η ογδόη ανάσταση, αλλά και η πρώτη σχετικά με την ελπιζομένη ανάσταση όλων των νεκρών.
Την Κυριακή, την πρώτη ημέρα της δημιουργίας, έγινε το φως. Την Κυριακή, την πρώτη ημέρα της αναδημιουργίας, φάνηκε το φως της Αναστάσεως, που είναι το ίδιο το Φώς της Μεταμορφώσεως και της Πεντηκοστής. Η ανθρώπινη φύση του Χριστού απέβαλε την θνητότητα και φθαρτότητα, όπως θα δούμε πιο κάτω.
Η Κυριακή, ακόμη, λέγεται αγία και κλητή ημέρα, γιατί όλα τα Δεσποτικά μεγάλα γεγονότα έγιναν κατ’ αυτήν. Λέγεται από τους Πατέρας ότι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Γέννηση του Χριστού και η Ανάσταση, τα βασικά μεγάλα Δεσποτικά γεγονότα έγιναν την ημέρα της Κυριακής. Αλλά και η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού καί, βεβαίως, η ανάσταση των νεκρών πρόκειται αυτήν την ημέρα να συμβή (όσιος Πέτρος Δαμασκηνός). Γι’ αυτό και οι Χριστιανοί δίνουν μεγάλη σημασία και βαρύτητα σε αυτήν και επιδιώκουν να την αγιάζουν, γιατί η αιφνιδιαστική έλευση του Χριστού θα γίνη τότε.
Για όλους αυτούς τους λόγους ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός πανηγυρίζει στην εορτή του Πάσχα: «Αύτη η κλητή και αγία ημέρα, η μία των Σαββάτων η βασιλίς και Κυρία, εορτών εορτή και πανήγυρις εστί πανηγύρεων, εν ή ευλογούμεν Χριστόν εις τους αιώνας».
Έτσι, η Κυριακή, η πρώτη ημέρα της εβδομάδος, είναι η ημέρα της Αναστάσεως του Χριστού. Εάν ο Χριστός το Σάββατο νίκησε το κράτος του θανάτου, την Κυριακή πιστοποιήθηκε σε όλους η Ανάστασή Του, ότι Αυτός είναι ο νικητής του θανάτου και του διαβόλου.
Η ημέρα της Κυριακής στον λεγόμενο εβδομαδικό χρόνο είναι η πρώτη ημέρα από την οποία αριθμείται η εβδομάδα, αλλά και η ογδόη, επειδή βρίσκεται μετά το τέλος της εβδόμης ημέρας, δηλαδή μετά το Σάββατο. Στην Παλαιά Διαθήκη θεωρείται σημαντική ημέρα, αφ’ ενός μεν γιατί είναι η πρώτη ημέρα της δημιουργίας του κόσμου, κατά την οποία έγινε το φώς, αφ’ ετέρου δε γιατί και αυτή θεωρείται αγία κατά την εντολή: «επτά ημέρας προσάξατε ολοκαυτώματα τω Κυρίω, και η ημέρα η ογδόη κλητή αγία έσται υμίν, και προσάξατε ολοκαυτώματα τω Κυρίω.» (Λευιτ. κγ', 36).
Ο Μωϋσής την πρώτη ημέρα δεν την αποκαλεί πρώτη, αλλά μία. Καί, ερμηνεύοντας ο Μ. Βασίλειος, λέγει ότι την αγία Κυριακή, κατά την οποία αναστήθηκε ο Χριστός, την ονομάζει μία ημέρα για να οδηγήση την έννοιά μας προς την μέλλουσα αιώνια ζωή. Τώρα η Κυριακή είναι τύπος του μέλλοντος αιώνος, τότε όμως θα είναι αυτός ο ίδιος ο όγδοος αιών. Αν σκεφθή κανείς ότι ο εβδομαδιαίος κύκλος συμβολίζει όλο τον χρόνο της ζωής των ανθρώπων και η Κυριακή είναι τύπος του μέλλοντος ογδόου αιώνος, τότε είναι η μία και μοναδική ημέρα.
Ο Μ. Βασίλειος αποκαλεί την Κυριακή «απαρχήν των ημερών», «ομήλικα του φωτός».
Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, η Κυριακή ονομάζεται ογδόη ημέρα γιατί κατά την ημέρα αυτήν έγινε η Ανάσταση του Χριστού, που είναι η ογδόη ανάσταση στην ιστορία. Τρεις αναστάσεις νεκρών έγιναν στην Παλαιά Διαθήκη (μία από τον Προφήτη Ηλία και δύο από τον Ελισσαίο), και τέσσερεις αναστάσεις νεκρών έγιναν στην Καινή Διαθήκη από τον Χριστό (τής θυγατρός του Ιαείρου, του υιού της χήρας της Ναΐν, του Λαζάρου, και των νεκρών κατά την Μεγάλη Παρασκευή). Οπότε η μεγαλύτερη, η ογδόη ανάσταση, είναι η Ανάσταση του Χριστού. Ουσιαστικά, όμως, δεν είναι μόνον η ογδόη ανάσταση, αλλά και η πρώτη σχετικά με την ελπιζομένη ανάσταση όλων των νεκρών.
Την Κυριακή, την πρώτη ημέρα της δημιουργίας, έγινε το φως. Την Κυριακή, την πρώτη ημέρα της αναδημιουργίας, φάνηκε το φως της Αναστάσεως, που είναι το ίδιο το Φώς της Μεταμορφώσεως και της Πεντηκοστής. Η ανθρώπινη φύση του Χριστού απέβαλε την θνητότητα και φθαρτότητα, όπως θα δούμε πιο κάτω.
Η Κυριακή, ακόμη, λέγεται αγία και κλητή ημέρα, γιατί όλα τα Δεσποτικά μεγάλα γεγονότα έγιναν κατ’ αυτήν. Λέγεται από τους Πατέρας ότι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Γέννηση του Χριστού και η Ανάσταση, τα βασικά μεγάλα Δεσποτικά γεγονότα έγιναν την ημέρα της Κυριακής. Αλλά και η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού καί, βεβαίως, η ανάσταση των νεκρών πρόκειται αυτήν την ημέρα να συμβή (όσιος Πέτρος Δαμασκηνός). Γι’ αυτό και οι Χριστιανοί δίνουν μεγάλη σημασία και βαρύτητα σε αυτήν και επιδιώκουν να την αγιάζουν, γιατί η αιφνιδιαστική έλευση του Χριστού θα γίνη τότε.
Για όλους αυτούς τους λόγους ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός πανηγυρίζει στην εορτή του Πάσχα: «Αύτη η κλητή και αγία ημέρα, η μία των Σαββάτων η βασιλίς και Κυρία, εορτών εορτή και πανήγυρις εστί πανηγύρεων, εν ή ευλογούμεν Χριστόν εις τους αιώνας».
Είναι συγκινητικό να σκεφθή κανείς ότι η Εκκλησία κάθε Κυριακή με τα θαυμάσια τροπάριά της εορτάζει την Ανάσταση του Χριστού. Έτσι, στο ετήσιο Πάσχα υπάρχει και το εβδομαδιαίο Πάσχα, το μικρό λεγόμενο Πάσχα, η φωτοφόρος ημέρα της Κυριακής.[1]
«Και ευλόγησε ο Θεός την εβδόμη μέρα και την αγίασε»
Πως λοιπόν ευλόγησε κι' αγίασε αυτή την ημέρα, στην οποία δεν έπραξε τίποτα. Πως δεν ευλόγησε την «μία» την πρώτη που είναι υπερεξαίρετη κατά την οποία παρήγαγε το σύμπαν από το μη όν.
Πως δεν ευλόγησε κάποια άλλη επόμενη μέρα είτε αυτή που στερέωσε τον ουρανό είτε αυτή που συστάθηκε η γη. Γιατί δεν ευλόγησε μάλλον την έκτη που ανέδειξε τον άνθρωπο γνωστικό ζώο κατ' εικόνα και ομοίωση Του;
Και όμως ευλόγησε την έβδομη μέρα, που είναι μέρα απραξίας.
Μερικοί εκθειάζουν τον αριθμό επτά (Ιώσηπος, Φίλων) γιατί λέγουν ότι είναι αγέννητος, αλλά και παρθένος αφού δεν γεννά. Όμως και η μονάδα είναι εντελώς αγέννητη, αλλά και γεννητική κάθε αριθμού. Μιλάνε για τις επτά μέρες της εβδομάδας, επτά πλανήτες, σ' επτά μέρες διχοτομείται η σελήνη και σε άλλες επτά γίνεται πανσέληνος κ.ο.κ.
Κάθε αριθμό αν τον εξετάσουμε θα βρούμε κάτι καλό και θαυμαστά ταιριαστό. Λόγου χάρη ο αριθμός έξη είναι πρώτος μεταξύ των τελείων αφού εξισώνεται πριν από τους άλλους στα μέρη του, γι' αυτό και το σύμπαν ολοκληρώθηκε σ' αυτόν.
Όμως ο Μωυσής κατά κανένα τρόπο δεν εμφάνισε το Θεό ως επαινέτη του αριθμού. Λαμβάνοντας αφορμή από τα ίδια τα λόγια του Μωυσή λέμε για πιό λόγο ευλόγησε την εβδόμη μέρα. Λέγει ότι: «κατέπαυσε ο Θεός την έβδομη μέρα από όλα τα έργα του τα οποία άρχισε να εκτελεί». Επομένως υπάρχουν έργα του Θεού που ούτε άρχισε να εκτελεί, ούτε έπαυσε να εκτελεί.
Ευλόγησε λοιπόν και αγίασε την έβδομη μέρα κατά την οποία έπαυσε να πράττει τα αισθητά, σαν είδος επανόδου στο ύψος του θεοπρεπώς, που βέβαια ποτέ δεν εγκατέλειψε, διδάσκοντας εμάς να βρεθούμε κατά δύναμη σ' εκείνη τη κατάπαυση που είναι η κατά το νου μας θεωρία και ανύψωση πρός το Θεό. Αυτό είναι το ένα αίτιο της ευλογίας της έβδομης ημέρας και παρήγγειλε ο Μωυσής να τηρήται αργία, αλλά μόνο από τα έργα που βοηθούν το σώμα, ενώ για τη ψυχή παρήγγειλε ενέργεια.
Άλλο αίτιο είναι η πρόβλεψη του δημιουργού της εκτροπής του ανθρώπου προς το χειρότερο μέχρι καταστροφής και φυλακής στον Άδη, την αχρήστευση όλου του κόσμου, αλλά και το μελλοντικό ανακαινισμό του ανθρώπου. Αυτή η ανακαίνηση ενεργήθηκε με την ενανθρώπηση του Θεού, τη κατάβαση στον Άδη του Χριστού δια του θανάτου και την ανάκληση των ψυχών από αυτόν το Σάββατο.
Τελείωση της εβδόμης μέρας είναι η όγδοη μέρα, η Κυριακή κατά την οποία έγινε η ανάσταση του Κυρίου. Δεν είναι μόνο όγδοη μέρα, αλλά και η πρώτη των έπειτα από αυτή, γι' αυτό και ο Μωυσής την ονόμασε όχι «πρώτη», αλλά «μια» ως ανώτερη από τις άλλες και ως προοίμιο της μιας και ανέσπερης μέρας του μέλλοντος αιώνος.
Γι' αυτό και ο Κύριος εμφανίσθηκε την Κυριακή, τη μέρα της Αναστάσεώς Του, στους μαθητές του, ενώ απουσίαζε ο Θωμάς. Και πάλι στην όγδοη μέρα, δηλαδή τη Κυριακή, (πού τιμάμε σήμερα) στο ίδιο σπίτι με κλειστές τις πόρτες εμφανίζεται στο διστακτικό Θωμά για να τον οδηγήσει στη πίστη. Από τότε διαρκώς η Εκκλησία του Χριστού επιτελεί τις συνάξεις, κυρίως τις Κυριακές. Και γι' αυτό δεν πρέπει κανείς να απουσιάζει από τις ιερές και θεοπαράδοτες συνάξεις και εγκαταλειφθεί δίκαια από το Θεό και πάθει κάτι παρόμοιο με το Θωμά, που δεν ήλθε στην ώρα του.
Ιερά Λείψανα: Η Κάρα του Αγίου Θωμά βρίσκεται στη Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου. Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Θωμά βρίσκονται στη Μονή Παντελεήμονος Αγίου Όρους, στο Κοπτικό Πατριαρχείο της Αιγύπτου και στον Σύρο - Ιακωβιτικό Ναό της Μοσούλης.
Ὁ χεῖρα πλευρᾷ σῇ βαλεῖν ζητῶν πάλαι,
Μάλιστα οι πολέμιοι του Χριστού συγγραφείς υποστηρίζουν ότι αυτός υπήρξε δίδυμος αδελφός του Κυρίου, παρά τις αντίθετες μαρτυρίες των Ευαγγελίων, θέλοντας να πλήξουν την υπερφυσική ενανθρώπηση του Θεού Λόγου! Αρχαία παράδοση, την οποία αποδέχεται η Εκκλησία μας ο Θωμάς ήταν δίδυμος αδελφός κάποιας Λυδίας ή Λυσίας. Κάποιοι άλλη παράδοση αναφέρει ότι ήταν δίδυμος αδελφός κάποιου Ελεάζαρου.
Ο Θωμάς καταγόταν από την Αντιόχεια, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των μαθητών, που ήταν Γαλιλαίοι (Ιωάν.21,2). Κλήθηκε από τον Κύριο να τον ακολουθήσει και αυτός υπάκουσε (Ματθ.10,3.Μάρκ.3,18.Λουκ.6,15). Γενικά υπήρξε από τους πιο αφοσιωμένους μαθητές, τον οποίο διέκρινε το θάρρος. Όταν οι άλλοι μαθητές προσπαθούσαν να αποτρέψουν το Χριστό να μεταβεί στη Βηθανία να αναστήσει το Λάζαρο, για το φόβο κακοποιήσεώς τους από τους φανατικούς Ιουδαίους, ο Θωμάς αψηφώντας τον κίνδυνο τους είπε: «άγωμεν και ημείς ίνα αποθάνωμεν μετ' αυτού» (Ιωάν.11,16). Ταυτόχρονα υπήρξε και σχετικά ορθολογιστής. Στο Μυστικό Δείπνο δε δίστασε να ρωτήσει τον Κύριο: «Κύριε, ουκ οίδαμεν που υπάγεις και πως δυνάμεθα την οδόν ειδέναι;» (Ιωάν.14,5). Επίσης ήταν και σκεπτικιστής και δύσπιστος. Για να πιστέψει στην Ανάσταση του Κυρίου ζήτησε να έχει απτή βεβαίωση, να ψηλαφίσει με τα ίδια του τα χέρια τις πληγές του διδασκάλου του. Μετά την ψηλάφηση ομολόγησε με ενθουσιασμό και αυθορμητισμό: «Ο Κύριός μου και ο Θεός μου» (Ιωάν.20,28).
Αρχαία παράδοση αναφέρει ότι κήρυξε το Ευαγγέλιο στην Περσία και την αχανή χώρα των Ινδιών. Ως τα σήμερα θεωρείται ο φωτιστής των χωρών αυτών. Το τέλος της ζωής του υπήρξε μαρτυρικό. Οι φανατικοί ειδωλολάτρες τον θανάτωσαν δια λογχισμού. Η μνήμη του εορτάζεται στις 6 Οκτωβρίου.
Στο όνομα του Θωμά έχουν διασωθεί τρία απόκρυφα κείμενα του 2ου μ. Χ. αιώνα. Πρόκειται αναμφίβολα για ψευδεπίγραφα κείμενα αρχαίων αιρετικών γνωστικών, οι οποίοι θέλοντας να δώσουν κύρος στις αιρετικές τους δοξασίες, τις απέδωσαν στον απόστολο Θωμά.
Οι πληροφορίες για το βίο του αγ. Θωμά προέρχονται από το αρχαίο χριστιανικό έργο Πράξεις Θωμά. Το έργο αυτό οι σημερινοί φιλόλογοι το εντάσσουν στα απόκρυφα, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα χριστιανικό έργο μάλλον του 3ου αι., αποδεκτό από την Εκκλησία, εκτός από κάποιες αιρετικές επιρροές (αυστηρές ασκητικές) που εισχώρησαν εδώ κι εκεί. Για τα απόκρυφα δες εδώ & για τις Πράξεις Θωμά προς το τέλος του 2ου μέρους.
Ο Απόστολος Θωμάς ή Άγιος Θωμάς, ο αποκαλούμενος και Δίδυμος (Κατά Ιωάννην 11, 16. 20, 24. 21, 2), ήταν ένας εκ των δώδεκα μαθητών και Αποστόλων του Ιησού Χριστού. Ο Θωμάς μνημονεύεται ως μαθητής από όλους τους ευαγγελιστές, καθώς και στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων, αλλά οι πληροφορίες που διαθέτουμε σχετικά με αυτόν είναι περιορισμένες και λιγοστές. Θωμάς ήταν το αραμαϊκό του όνομα, ενώ το Δίδυμος η απόδοσή του στα ελληνικά. Η αναφορά στην απόκλησή του ως Δίδυμος, γίνεται στο ευαγγέλιο του Ιωάννη, το οποίο προοριζόταν περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο προς τους ελληνιστές Ιουδαίους. Κάτι τέτοιο δεικνύει πιθανώς πως έτσι αποκαλείτο ανάμεσά τους.
Ολόκληρον το κείμενον, ως προαναφέρθη, αποτελείται εκ δεκατεσσάρων πράξεων. Εις την ενάτην πράξιν, παρεμβάλλεται ο «ύμνος του Μαργαρίτου» ή «ύμνος του Λυτρωτού», όστις έχει χαρακτηρισθή ως αρχαιότερος των Πράξεων και μη έχων πραγματική μετ' αυτών σχέσιν (5).
Η πρωτοβουλία της επεξεργασίας της πραδόσεως ταύτης συνδέεται με τας σχέσεις, τας οποίας έχει η Έδεσσα με την εις τας Ινδίας αποστολήν του Θωμά. Η Έδεσσα ως κληρονόμος της αποτελεσματικής δραστηριότητος του Αποστόλου εν Ινδίαις, ηθέλησε κατά τρόπον ιδιαίτερον να καταστή η θεματοφύλαξ της πραδόσεως, εν τη οποία διεφυλάχθη η ανάμνησιν της δραστηριότητος εκείνης. Εις την έκθεσιν του έργου του Θωμά, απεικονίζεται η δραστηριότης μετά της οποίας η Έδεσσα συνέχισε την αποστολικήν εκείνην δράσιν, ως μήτηρ Εκκλησία της Εκκλησίας των Ινδιών. Αυτός υπήρξεν ο λόγος, όστις επί του δια την φήμην της Εκκλησίας της Εδέσσης εργασθέντος ποιητού πρέπει να ήσκησεν ιδιαιτέραν έλξιν. Συν τούτοις δέον να ληφθή υπ' όψιν, ότι αι Ινδίαι δεν ήσαν ξέναι εις την φιλολογικήν δραστηριότητα του Βαρδησάνη. Η μυστηριώδης χώρα είχεν ενωρίτερον διεγείρει το ενδιαφέρον του ποιητού και φιλοσόφου τούτου και τον εκίνησεν εις σπουδήν αυτής. Τούτο συνέβη, ότεη Ινδική Πρεσβεία η μεταβαίνουσα το 182 μ. Χ. εις την Ρώμην, εστάθμευσεν επί τι διάστημα εν Εδέσση.
Αποτέλεσμα της ακολουθησάσης υπό του Βαρδεσάνη σπουδής των Ινδιών δια της μετά ταύτα μεταβάσεως τούτου εις αυτάς είναι το σύγγραμμά του «Ινδίαι», του οποίου απόσπασμα σώζεται εις τον Πορφύριον και Στοβαίον. Εκ του αποσπάσματος τούτου συνάγεται ότι ο Βαρδεσάνης ιδιαιτέρως ζήτησε να πληροφορηθή περί της θρησκευτικής ζωής των Ινδιών. Εξ αυτού πληροφορούμεθα ό,τι από τους αρχαίους χρόνους γνωρίζομεν περί της βουδιστικής μοναστικής ζωής (18).
Τέλος, η φιλελευθέρα κριτική δια του Alfred Gutschmidt με την διατριβήν αυτού «Die K ö nigsnamen in der Apocryphen Apostelgeschichten» (25) εις τα περί παραδόσεως του Θωμά ισχυρίσθη ότι ο Χριστιανισμός ήτο αδύνατο να διεθόθη τόσον ενωρίς εις μίαν τόσον μεμακρυσμένην περιοχήν, πριν ή θέση σταθερόν πόδα εις το δυτικό Ιράν, λαμβάνων ως προϋπόθεσιν ότι η φυσική οδός εκ της Συρίας προς τας Ινδίας ήτο η δια ξηράς και ουχί η δια θαλάσσης. Ίνα δικαιολογήση την προέλευσιν της παράδοσεως του Θωμά προσεπάθησε να αποδείξη ότι το πρώτον μέρος των πράξεων ήτο η τροποποίησις βουδιστικής ιεραποστολικής ιστορίας ήτις εγένετο υπό του γνωστικού Βαρδησάνη ή υπό του περί αυτόν φιλολογικού κύκλου της Εδέσσης (26). Η ερμηνεία αυτή ανεσκευάσθη υπό του Winternitz (27), ως παρουσιάζουσα πολλάς αδυνάτους πλευράς.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Wilhem Germann, Die Kirche der Thomas Christen. Ein beitrag zur Geschichte der Orientalischen, Güterslah, 11.
(2) M. R. James, The Apocryphal New Testament, 364- 438. Constantinus Tischendorf, Acta Apostolorum Apocrypha (ελληνικόν κείμενον), σ. 190-242.
(3) L. W. Brown, The Indian Christians of St. Thomas, 43. πρβλ. Σελ. 42.
(4) M. R. James, The Apocryphal New Testament, Πράξεις Θωμά, σ. 364-438.
(5) G. Bornkamm, Mythos und legende in den Apocryphen Thomas Akten, 1. M. R. James, The Apocryphal New Testament, 364.
(6) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, Tübingen 1907, 144. M. R. James, 364, c: Hans Lietzmann, Geschichte der Alten Kirche, v. 2. zweite auflage, 77.
(7) Αυτόθι, σ. 364.
(8) Η χρησιμοποιηθείσα αγγλική μετάφρασις των Πράξεων του Θωμά εγένετο εκ του ελληνικού κειμένου του Bonnet με παράλληλον παρακολούθησιν του συριακού ως απεδόθη υπό του Wright και της Mrs Lewis και Beran.
(9) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, σ. 144-145. Β. Altaner, Patrologie, Auflage 1955, 56.
(10) R. Duval, La littérature syriaque, Paris 1899.
(11) Hans Lietzmann, Geschichte der Alten Kirch, Ecclesia Catholica, Zweite Bd. Zweite Auflage, 77.
(12) Encyclopaedia Britanica 9, ed. XXII, 827, W. Wright, " Syriac Literature".
(13) The Catholic Encyclopaedia II, 293.
(14) Cureton, " Spicilegium Syriacum", containing remains of Bardesan etc.
(15) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, 129, Freiburg 1912.
(16) Tübiger Theol. Quartalschr. LVI, 1874, Syrische Lieder gnostischen ursprungs, 49- 52, 69-70.
(17) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, 127.
(18) Christian Lassen, Indische Alterthumskunde, v. III, 365. Journal Asiatic Society, v. XX, υπό Priaulx.
(19) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, 129- 130.
(20) Ευσεβίου, Προπαρασκευή Ευαγγελική, PG 21, βιβλίον V, κεφ. Ι΄, σελ. 465, Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλ. Συγγρ. Εκδ. Αποστ. Διακονία, τομ. 25, σελ. 221.
(21) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, σ. 131. πρβλ. κατωτέρω: Το λείψανον του Αποστόλου Θωμά εν Εδέσση, ως μαρτυρία μεταβάσεως τούτου εις Ινδίας.
(22) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, 137. J. R. Harris, The Dioscuri in the Christian Legend, σ. 20 κεξ.
(23) L. W. Brown, The Indian Christians of St Thomas, σελ. 46.
(24) W. Bauer, Rechtgläubigkeit und ketzerei im ältesten Christentum, κεφ. Ι.
(25) Εις τον υπό του Franz R ü he, Kleine Schriften, 11, σελ. 332.
(26) R. Garbe, Indien und das Christentum, 143. Περί της ιστορικής βάσεως του πυρήνος της διηγήσεως των αποκρύφων πράξεων του Θωμά θα γίνη ευρύς λόγος εν τοις οικείοις κεφαλαίοις.
(27) Winternitz, Deutsche Liter. Zeitung, 1913, σελ. 1754. Αι δυναταί πλευραί των υπό του Gutschmidt υποστηριζομένων καταφαίνονται κυρίως εκ των πληροφοριών των συγχρόνων προς τα γεγονότα γεωγράφων, καθ' ας η δια θαλάσσης συγκοινωνία δια λόγους μεπορικούς ήτο εξόχως ανεπτυγμένη μεταξύ του Ρωμαϊκού κόσμου και των Ινδιών. Πρβλ. κατωτέρω: Συρία και βορειοδυτικαί Ινδίαι.
(28) Hans Lietzmann, Geschichte der Alten Kirch, Die Anfänge, Dritte auflage, 153. Geschichte der Alten Kirch, Ecclesia Catholica, Zweite Bd. Zweite Auflage, 276.
(29) Ευσεβίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, PG 20, βιβλίον IV, κεφ. 30, πρβλ. κατωτέρω: Παλαιοσυριακή Θεολογία.
(30) Αυτόθι. F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient,, σελ. 133.
(31) G. Bornkamm, Mythos und legende in den Apocryphen Thomas Akten, σελ. 2.
(32) L. W. Brown, The Indian Christians of St Thomas, σελ. 43.
(33) C. Tischendort, Acta Apostolorum Apocrypha, σελ. 213, 214, 216, 227, 233. Η ύπαρξις Εκκλησία βεβαιούται εκ των βασικών προϋποθέσεων και στοιχείων άτινα χαρακτηρίζουν ταύτην. Εν σελ. π.χ. 213 214 γίνεται λόγος περί των μυστηρίων βαπτίσματος και χρίσματος, εν 216 περί της Κυριακής αργίας και της τελέσεως κατ' αυτήν του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας «ἔμελλεν γάρ Κυριακή ἐπιφαίνειν... καί ἄρτον τῆς εὐχαριστίας μετέδωκεν αὐτοῖς». Εν σελ. 227 γινέται επίσης λόγος περί θ. ευχαριστίας. Εν σελ. 214 ως «καταφύγιον του σωτήρος» χαρακτηρίζει την Εκκλησίαν: «πολλοί δε καί ἕτεροι πιστεύοντες προσετίθεντο καί ἤρχοντο εἰς τό καταφύγιον τοῦ σωτῆρος». Εν σελ. 233 ομιλών περί της ζωής των χριστιανών τούτων λέγει: «πᾶς οὖν Ὁ λαός ἐπίστευσε καί τάς ἑαυτῶν ψυχάς πειθηνίους παρέσχον τῷ Θεῷ τῷ ζῶντι καί τῷ Ἰησοῦ Χριστῷ, εὐωχούμενοι ἐν τοῖς ἔργοις αὐτοῦ τοῖς εὐλογημένοις καί τῇ διακονίᾳ αὐτοῦ τῇ ἁγίᾳ, ἐκόμιζον δε χρήματα πολλά».
(34) F. C. Burkitt, Early Eastern Christianity, 125. Πρβλ. L. W. Brown, 43.
(35) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, σελ. 145- 147.
(36) Wright, Apocryphal Acts of the Apostles, 207.
(37) Γαλίτη Γεωργίου, Οι κοπτικοί πάπυροι του Nag Hammadi, Aθήναι 1960, σ. 49.
(38) Στεφανίδου Β. Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 53- 54. F. Burkitt, ένθ. αν. παρ. 3.
(39) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, σελ. 148.
(40) G. Bornkamm, Mythos und legende in den Apocryphen Thomas Akten, σελ. 5.
(41) Wright, Apocryphal Acts of the Apostles, σ. 251, πρβλ. Σ. 29, παραπ. 2.
(42) G. Bornkamm, Urchristentum im Orient, 50. E. Hennecke, Neutestamentiche Apokryphen, 479.
(43) Κύριλλος Ιεροσολύμων, Λόγος Κατηχητικός IV, PG 33, 500.
3. «Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΩΜΑΣ» Λάμπρος Κ. Σκόντζος Θεολόγος–Καθηγητής. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος: apostoliki-diakonia.gr
Το μυστήριο του Σαββάτου και της Κυριακής
Η «Καλή» Απιστία του Θωμά
Σε έξι μέρες ο Θεός κατασκεύασε και διακόσμησε όλο το αισθητό τούτο σύμπαν, επίσης έπλασε και ζωοποίησε το μόνο ζώο με αίσθηση και νου, τον άνθρωπο. Κατά την έβδομη μέρα κατέπαυσε από όλα τα έργα Του, όπως μας δίδαξε το άγιο Πνεύμα με τη γλώσσα του Μωυσή.
«Και ευλόγησε ο Θεός την εβδόμη μέρα και την αγίασε»
Πως λοιπόν ευλόγησε κι' αγίασε αυτή την ημέρα, στην οποία δεν έπραξε τίποτα. Πως δεν ευλόγησε την «μία» την πρώτη που είναι υπερεξαίρετη κατά την οποία παρήγαγε το σύμπαν από το μη όν.
Πως δεν ευλόγησε κάποια άλλη επόμενη μέρα είτε αυτή που στερέωσε τον ουρανό είτε αυτή που συστάθηκε η γη. Γιατί δεν ευλόγησε μάλλον την έκτη που ανέδειξε τον άνθρωπο γνωστικό ζώο κατ' εικόνα και ομοίωση Του;
Και όμως ευλόγησε την έβδομη μέρα, που είναι μέρα απραξίας.
Μερικοί εκθειάζουν τον αριθμό επτά (Ιώσηπος, Φίλων) γιατί λέγουν ότι είναι αγέννητος, αλλά και παρθένος αφού δεν γεννά. Όμως και η μονάδα είναι εντελώς αγέννητη, αλλά και γεννητική κάθε αριθμού. Μιλάνε για τις επτά μέρες της εβδομάδας, επτά πλανήτες, σ' επτά μέρες διχοτομείται η σελήνη και σε άλλες επτά γίνεται πανσέληνος κ.ο.κ.
Κάθε αριθμό αν τον εξετάσουμε θα βρούμε κάτι καλό και θαυμαστά ταιριαστό. Λόγου χάρη ο αριθμός έξη είναι πρώτος μεταξύ των τελείων αφού εξισώνεται πριν από τους άλλους στα μέρη του, γι' αυτό και το σύμπαν ολοκληρώθηκε σ' αυτόν.
Ευλόγησε λοιπόν και αγίασε την έβδομη μέρα κατά την οποία έπαυσε να πράττει τα αισθητά, σαν είδος επανόδου στο ύψος του θεοπρεπώς, που βέβαια ποτέ δεν εγκατέλειψε, διδάσκοντας εμάς να βρεθούμε κατά δύναμη σ' εκείνη τη κατάπαυση που είναι η κατά το νου μας θεωρία και ανύψωση πρός το Θεό. Αυτό είναι το ένα αίτιο της ευλογίας της έβδομης ημέρας και παρήγγειλε ο Μωυσής να τηρήται αργία, αλλά μόνο από τα έργα που βοηθούν το σώμα, ενώ για τη ψυχή παρήγγειλε ενέργεια.
Άλλο αίτιο είναι η πρόβλεψη του δημιουργού της εκτροπής του ανθρώπου προς το χειρότερο μέχρι καταστροφής και φυλακής στον Άδη, την αχρήστευση όλου του κόσμου, αλλά και το μελλοντικό ανακαινισμό του ανθρώπου. Αυτή η ανακαίνηση ενεργήθηκε με την ενανθρώπηση του Θεού, τη κατάβαση στον Άδη του Χριστού δια του θανάτου και την ανάκληση των ψυχών από αυτόν το Σάββατο.
Τελείωση της εβδόμης μέρας είναι η όγδοη μέρα, η Κυριακή κατά την οποία έγινε η ανάσταση του Κυρίου. Δεν είναι μόνο όγδοη μέρα, αλλά και η πρώτη των έπειτα από αυτή, γι' αυτό και ο Μωυσής την ονόμασε όχι «πρώτη», αλλά «μια» ως ανώτερη από τις άλλες και ως προοίμιο της μιας και ανέσπερης μέρας του μέλλοντος αιώνος.
Ο Θωμάς όταν ήταν απών από τη σύναξη, έγινε άπιστος, όταν δε επανήλθε με τους πιστεύοντας, τότε δεν αστόχησε στη πίστη του. Επομένως να επισκεπτόμαστε συχνά την Εκκλησία τις Κυριακές σχολάζοντας από τα επίγεια έργα μας, χωρίς απουσίες για να λαβαίνουμε την ειρήνη και να αυξάνουμε τη πίστη μας.[2]
Δείτε: Η αγάπη είναι πληγή... (Κυριακή του Θωμά)
3. Άγιος Θωμάς ο Απόστολος
Εορτάζει στις 6 Οκτωβρίου.
τοιχογραφία στην Ι.Μ.Σταυρονικήτα Αγίου Όρους
Ιερά Λείψανα: Η Κάρα του Αγίου Θωμά βρίσκεται στη Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου. Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Θωμά βρίσκονται στη Μονή Παντελεήμονος Αγίου Όρους, στο Κοπτικό Πατριαρχείο της Αιγύπτου και στον Σύρο - Ιακωβιτικό Ναό της Μοσούλης.
Ὁ χεῖρα πλευρᾷ σῇ βαλεῖν ζητῶν πάλαι,
Πλευρὰν ὑπὲρ σοῦ νύττεται Θωμᾶς Λόγε.
Δούρασιν οὐτάσθη Θωμᾶς μακροῖσιν ἐν ἕκτῃ.
Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΩΜΑΣ
Το όνομά του στην αραμαϊκή γλώσσα «Τέομα» σημαίνει δίδυμος. Στο ιερό Ευαγγέλιο του δίδεται όντως η προσωνυμία «Δίδυμος» (Ιωάν.11,16). Οι αγιογραφικές πληροφορίες για το Θωμά είναι σχετικά λίγες και γι' αυτό έχουν εγερθεί κατά καιρούς αυθαίρετες ερμηνείες για το πρόσωπό του. Προσπάθησαν να εντοπίσουν τίνος δίδυμος αδελφός ή αδελφής υπήρξε. Κάποιοι τον ταυτίζουν με τον αναφερόμενο από τον Ματθαίο (13,55) αδελφόθεο Ιούδα.
Μάλιστα οι πολέμιοι του Χριστού συγγραφείς υποστηρίζουν ότι αυτός υπήρξε δίδυμος αδελφός του Κυρίου, παρά τις αντίθετες μαρτυρίες των Ευαγγελίων, θέλοντας να πλήξουν την υπερφυσική ενανθρώπηση του Θεού Λόγου! Αρχαία παράδοση, την οποία αποδέχεται η Εκκλησία μας ο Θωμάς ήταν δίδυμος αδελφός κάποιας Λυδίας ή Λυσίας. Κάποιοι άλλη παράδοση αναφέρει ότι ήταν δίδυμος αδελφός κάποιου Ελεάζαρου.
Ο Θωμάς καταγόταν από την Αντιόχεια, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των μαθητών, που ήταν Γαλιλαίοι (Ιωάν.21,2). Κλήθηκε από τον Κύριο να τον ακολουθήσει και αυτός υπάκουσε (Ματθ.10,3.Μάρκ.3,18.Λουκ.6,15). Γενικά υπήρξε από τους πιο αφοσιωμένους μαθητές, τον οποίο διέκρινε το θάρρος. Όταν οι άλλοι μαθητές προσπαθούσαν να αποτρέψουν το Χριστό να μεταβεί στη Βηθανία να αναστήσει το Λάζαρο, για το φόβο κακοποιήσεώς τους από τους φανατικούς Ιουδαίους, ο Θωμάς αψηφώντας τον κίνδυνο τους είπε: «άγωμεν και ημείς ίνα αποθάνωμεν μετ' αυτού» (Ιωάν.11,16). Ταυτόχρονα υπήρξε και σχετικά ορθολογιστής. Στο Μυστικό Δείπνο δε δίστασε να ρωτήσει τον Κύριο: «Κύριε, ουκ οίδαμεν που υπάγεις και πως δυνάμεθα την οδόν ειδέναι;» (Ιωάν.14,5). Επίσης ήταν και σκεπτικιστής και δύσπιστος. Για να πιστέψει στην Ανάσταση του Κυρίου ζήτησε να έχει απτή βεβαίωση, να ψηλαφίσει με τα ίδια του τα χέρια τις πληγές του διδασκάλου του. Μετά την ψηλάφηση ομολόγησε με ενθουσιασμό και αυθορμητισμό: «Ο Κύριός μου και ο Θεός μου» (Ιωάν.20,28).
Στο όνομα του Θωμά έχουν διασωθεί τρία απόκρυφα κείμενα του 2ου μ. Χ. αιώνα. Πρόκειται αναμφίβολα για ψευδεπίγραφα κείμενα αρχαίων αιρετικών γνωστικών, οι οποίοι θέλοντας να δώσουν κύρος στις αιρετικές τους δοξασίες, τις απέδωσαν στον απόστολο Θωμά.
Οι πληροφορίες για το βίο του αγ. Θωμά προέρχονται από το αρχαίο χριστιανικό έργο Πράξεις Θωμά. Το έργο αυτό οι σημερινοί φιλόλογοι το εντάσσουν στα απόκρυφα, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα χριστιανικό έργο μάλλον του 3ου αι., αποδεκτό από την Εκκλησία, εκτός από κάποιες αιρετικές επιρροές (αυστηρές ασκητικές) που εισχώρησαν εδώ κι εκεί. Για τα απόκρυφα δες εδώ & για τις Πράξεις Θωμά προς το τέλος του 2ου μέρους.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι:
- Οι πληροφορίες για το βίο του αγίου Θωμά προέρχονται από το αρχαίο χριστιανικό έργο Πράξεις Θωμά. Το έργο αυτό οι σημερινοί φιλόλογοι το εντάσσουν στα απόκρυφα, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα χριστιανικό έργο μάλλον του 3ου αι., αποδεκτό από την Εκκλησία, εκτός από κάποιες αιρετικές επιρροές (αυστηρές ασκητικές) που εισχώρησαν εδώ κι εκεί. Για τα απόκρυφα δες εδώ & για τις Πράξεις Θωμάπρος το τέλος του 2ου μέρους.
- Δες και το σημαντικό άρθρο Ο άγιος που έπρεπε να λείπει, με λεπτομέρειες για τα παραπάνω. Επίσης: Η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ινδία.
- Τέσσερα γνωστικά και απόκρυφα κείμενα για τον απόστολο Θωμά - Το ασυμβίβαστο της διδασκαλίας μεταξύ Χριστιανισμού και Γνωστικισμού - Μιχαήλ Χούλη, Θεολόγου (ΕΔΩ)
Ο Απόστολος Θωμάς ή Άγιος Θωμάς,
ο αποκαλούμενος και Δίδυμος
Caravaggio - The Incredulity of Saint Thomas
Ο Απόστολος Θωμάς ή Άγιος Θωμάς, ο αποκαλούμενος και Δίδυμος (Κατά Ιωάννην 11, 16. 20, 24. 21, 2), ήταν ένας εκ των δώδεκα μαθητών και Αποστόλων του Ιησού Χριστού. Ο Θωμάς μνημονεύεται ως μαθητής από όλους τους ευαγγελιστές, καθώς και στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων, αλλά οι πληροφορίες που διαθέτουμε σχετικά με αυτόν είναι περιορισμένες και λιγοστές. Θωμάς ήταν το αραμαϊκό του όνομα, ενώ το Δίδυμος η απόδοσή του στα ελληνικά. Η αναφορά στην απόκλησή του ως Δίδυμος, γίνεται στο ευαγγέλιο του Ιωάννη, το οποίο προοριζόταν περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο προς τους ελληνιστές Ιουδαίους. Κάτι τέτοιο δεικνύει πιθανώς πως έτσι αποκαλείτο ανάμεσά τους.
Ο βίος του
Ο βίος μέσα από την Καινή Διαθήκη
Εξωγραφικές πηγές
Ο Θωμάς τελικώς κατά την παράδοση λογχίστηκε στην πόλη Καλαμίνα των Ινδιών, όπου και θάφτηκε, τα δε οστά του διατηρούνται στην Έδεσσα της Συρίας από τα μέσα του 4ου αιώνα τουλάχιστον. Η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει την Κυριακή του Θωμά, μια εβδομάδα μετά την Κυριακή του Πάσχα, αλλά η ονομαστική εορτή του Αποστόλου είναι στις 6 Οκτωβρίου και όχι την Κυριακή της Διακαινησίμου, όπου έχει ονομαστεί «η του Θωμά» εξ αιτίας της ανάγνωσης του γνωστού ευαγγελικού χωρίου.
Άλλες πηγές
Το όνομα Θωμάς όπως προειπώθηκε είναι Αραμαϊκό και η απόδοσή του στα ελληνικά είναι η λέξη Δίδυμος. "Δεν πρέπει να σχετίζεται με τους ιωνικούς τύπους Θώμα και Θωμάζω, που σημαίνουν θαύμα και θαυμάζω αντίστοιχα, αλλά με τον αραμαϊκό τύπο Tôma και τον εβραϊκό Tôm". Παρόλα αυτά έγιναν κάποιες προσπάθειες από ορισμένους ερευνητές προς κάποιες άλλες κατευθύνσεις, οι οποίες όμως δεν έγιναν δεκτές από τη επιστημονική κοινότητα. Τέτοιες απόψεις ήταν πως το όνομα Θωμάς μπορεί να ταυτιστεί και με το επίθετο δίψυχος. Άλλοι ερευνητές πρότειναν πως η λέξη Δίδυμος απηχεί στην πραγματική οικογενειακή κατάσταση του Αποστόλου, όμως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί.
Οι απόψεις αυτές ουσιαστικά στηρίζονται σε δύο αντιφατικές μαρτυρίες, που τον αναφέρουν ως δίδυμο κάποιας Λυσίας (PG 92, 1076) και κάποιου Ελεάζαρου (PG 2, 77). Είναι όμως γενικά παραδεκτό πως δεν απηχούν αξιόπιστες μαρτυρίες. Επίσης πρέπει να τονιστεί πως στις Συριακές εκκλησίες είναι γνωστός ως Ιούδας Θωμάς. Αυτή η μαρτυρία είναι πολύ σημαντική διότι μετά την εξεύρεση των κειμένων του Nag Hammadi, το απόκρυφο ευαγγέλιο του Θωμά, φέρεται να γράφτηκε από κάποιο δίδυμο Ιούδα Θωμά. Επιπρόσθετα, άλλα απόκρυφα κείμενα, όπως οι Πράξεις Θωμά, τον αναφέρουν αντίστοιχα ως Ιούδα Θωμά.
Ο Θωμάς θεωρείται πως ήταν ψαράς. Όπως διαφαίνεται από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη (21, 1-4) κατά την εμφάνιση του Ιησού στην όχθη της λίμνης Τιβεριάδος, ο Θωμάς βρισκόταν ανάμεσα στους επτά μαθητές, ενώ επίσης ανάμεσά τους βρισκόταν και κατά την παρουσία Του στη θαυμαστή αλιεία που ακολούθησε. Σύμφωνα όμως με μερικούς ερευνητές μια τέτοια εκτίμηση μπορεί να αποβεί παρακινδυνευμένη.
Στην πρώτη περίπτωση που συναντάμε τον Άγιο Θωμά παρατηρούμε αποφασιστικότητα και θάρρος. Ο Κύριος καλεί τους μαθητές να μεταβούν στην Βηθανία όπου βρισκόταν ο νεκρός πλέον φίλος Του Λάζαρος, παρά το γεγονός ότι οι Ιουδαίοι τον γύρευαν για να τον θανατώσουν. Ο Θωμάς απευθυνόμενος προς τους άλλους μαθητές τους είπε: "ἄγωμεν καὶ ἡμεῖς ἵνα ἀποθάνωμεν μετ' αὐτοῦ" (Ιωάννης 11, 16). Σε άλλη περίσταση διαφαίνεται η ορθολογιστική σκέψη του Θωμά, που αργότερα αποκλήθηκε και άπιστος, εξ αιτίας της θέλησής του να γνωρίσει το μυστήριο της αναστάσεως από κοντά. Στο Ιωάννης 14, 4-5 παρατηρούμε στη ρήση του Κυρίου, πως οι μαθητές δε γνωρίζουν που πηγαίνει και ποια είναι η οδός που οδηγεί σε αυτό το δρόμο. Ο ίδιος τότε εγείρει κάποια ανασταλτικά ερωτήματα θέτοντας ευθέως το ερώτημα "Κύριε, οὐκ οἴδαμεν ποῦ ὑπάγεις· καὶ πῶς δυνάμεθα τὴν ὁδὸν εἰδέναι;".
Σε μία τρίτη περίπτωση διαφωτίζεται περισσότερο ο σκεπτικός χαρακτήρας του Αποστόλου. Η περίπτωση αυτή είναι γνωστή περίπτωση της λεγόμενης "απιστίας" του Θωμά. Ο Κύριος εμφανίστηκε μετά την Ανάστασή σου ενώπιον μαθητών, δίχως ανάμεσά τους να βρίσκεται ο Θωμάς. Καθώς του διηγήθηκαν την ιστορία ο ίδιος δυσπιστούσε, όπως και μερικοί άλλοι μαθητές. Ο ίδιος όμως δείχνοντας την ευθύτητα του χαρακτήρα του δεν κρύφτηκε. Αναφώνησε ενώπιον των μαθητών πως "ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὴν χεῖρά μου εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ, οὐ μὴ πιστεύσω" (Ιωάννης 20, 25). Η θέση αυτή όμως μετατράπηκε σε πραγματική θριαμβευτική ομολογία όταν ο Κύριος πραγματοποίησε το θέλημά του, αναγνωρίζοντας πως είναι "ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου" (Ιωάννης 20, 28).
Οι απόκρυφες «Πράξεις του Αγίου Αποστόλου Θωμά»
Για τον Απόστολο Θωμά υπάρχουν αρκετές εξωγραφικές πηγές, κυρίως απόκρυφες αλλά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση ο Θωμάς κήρυξε το ευαγγέλιο στις περιοχές της Συρίας, της Περσίας και των Ινδιών. Το απόκρυφο βιβλίο μάλιστα που είναι διασωσμένο στα ελληνικά, τα συριακά, τα αιθιοπικά, τα λατινικά και τα αρμενικά (Πράξεις του Αγίου Αποστόλου Θωμά), διηγείται τη δράση του στις Ινδίες. Το κείμενο αυτό που κατά βάση απηχεί συριακές παραδόσεις, πιθανώς διηγείται ορισμένα αληθινά ιστορικά στοιχεία. Έτσι αναφέρει χαρακτηριστικά, πως ο Θωμάς κήρυξε πρώτος στην Ινδία και όχι ο Απόστολος Βαρθολομαίος, όπως μας διασώζει ο Πάνταινος. Η λογική λέει πως αν ο ίδιος προτίμησε την οδική μετάβαση του στις Ινδίες, τότε πρέπει να πέρασε και από την Συριακή Έδεσσα, διότι δεν υπάρχει δυνατότητα να διαδόθηκε τόσο νωρίς ο χριστιανισμός στην περιοχή πριν απαντηθεί σε περιοχές του δυτικού Ιράν.
Οι «Πράξεις του Θωμά», που αποδίδονται σε μανιχαϊκές ομάδες και ιδεολογικές επιδράσεις, γράφτηκαν ουσιαστικά για να προβάλλουν το Θωμά, μα και για να τον εξυψώσουν, αφού η Εκκλησία της Χαλδίας τον θεωρούσε ιδρυτή της. Οι συριακές εκκλησίες που ήδη από αρκετά νωρίς, τον 4ο αιώνα, βρίσκονταν σε μια διαδικασία αυτονόμησης από αυτή του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, μέσω του κειμένου βρήκαν την ευκαιρία να δείξουν την αξία του Αποστόλου και την ισοκυρότητά τους, σε σχέση με τις άλλες εκκλησίες. Μελετώντας εξωγενείς παραδόσεις αρχαίων μαρτυριών θεωρείται πως όντως στις Ινδίες ο χριστιανισμός διαδόθηκε από τους πρώτους κι όλας αιώνες. Στις Ινδίες μάλιστα κυκλοφορούν και αρκετές τοπικές παραδόσεις που ενισχύουν την υπόθεση της μετάβασής του. Είναι όμως πολύ πιθανό αυτές οι παραδόσεις να έχουν επηρεαστεί από τις Πράξεις και όχι το αντίθετο. Παρόλα αυτά εκκλησιαστικοί συγγραφείς μας δίνουν την πιθανότητα -κατά τον 4ο αιώνα-, να μπορούμε να ισχυριστούμε πως δεν αβάσιμη μία τέτοια μετάβαση. Παραμένει όμως δύσκολο να βρούμε επαρκή ιστορικά στοιχεία ώστε να αποδεχθούμε μία τέτοια προοπτική.
Υπάρχουν επίσης μερικά απόκρυφα κείμενα τα οποία αφορούν τον Απόστολο Θωμά. Σύμφωνα λοιπόν με τις πηγές αυτές που ανήκουν στο χώρο της απόκρυφης εκκλησιαστικής γραμματολογίας και φιλολογίας ο Απόστολος συνδέεται έμμεσα με την ίδρυση χριστιανικών εκκλησιών στην Αρμενία και τη Συρία. Ο Ευσέβιος στην εκκλησιαστική του Ιστορία διασώζει επιστολογραφία του Άβγαρου, διοικητή της Έδεσσας με τον Ιησού καθώς και με το Θαδδαίο. Όπως είναι φυσικό μιλάμε για νόθα μεταγενέστερα κείμενα συριακής προελεύσεως τα οποία μετέφρασε στα ελληνικά ο ίδιος. Κατά τις αναξιόπιστες αυτές πηγές ο Άβγαρος έμαθε για τα θαύματα του Χριστού και με επιστολή, του ζήτησε να πάει στην περιοχή για να τον θεραπεύσει. Ο Ιησούς του υποσχέθηκε πως μετά την Ανάληψή Του θα του στείλει τους Αποστόλους Του, με αποτέλεσμα ο Απόστολος Θωμάς να στείλει το Θαδδαίο ή Αδδαίο (κατά το κείμενο) θεραπεύοντάς τον.
Ένα ακόμα απόκρυφο κείμενο είναι οι «Πράξεις του Αγίου Αποστόλου Θαδδαίου ενός εκ των ιβ'», που έχει έμμεσες αναφορές στον Απόστολο Θωμά και την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιστορία περί του ιερού μανδηλίου. Το κείμενο αποτελεί μία επεξεργασμένη-βελτιωμένη έκδοση του προηγούμενου που εξετάστηκε. Ο Άβγαρος λοιπόν απέστειλε τον αγγελιοφόρο του Ανανία, διότι ήθελε να θεραπευτεί από μία ασθένεια όσο ήταν ακόμα εν ζωή ο Κύριος. Ο Ανανίας μάλιστα προσπάθησε να συλλάβει τη μορφή του Ιησού για να τη μεταφέρει στον διοικητή του, αλλά κάτι τέτοιο δεν το κατάφερνε. ΄Έτσι ο Ιησούς ζήτησε να του φέρουν νερό για να πλυθεί ώστε όταν σκουπίσει το πρόσωπό του να διαγραφεί η μορφή του. Ο Ανανίας τελικά μετέφερε το ιερό μανδήλιο με τη μορφή του Κυρίου, ενώ μετά την Ανάσταση ο Θαδδαίος μετά προτροπής του Θωμά, πήγε και βάπτισε πολλούς, θεραπεύοντας και το πρόβλημα του Άβγαρου.
Η παράδοσις περί του αποστόλου Θωμά
- 1. Απόκρυφες πράξεις του Θωμά
Οίαν θέσιν κατέχει ο Απόστολος Παύλος ως Απόστολος της Δύσεως, την αυτήν, συμφώνως προς αρχαίαν παράδοσιν, δια την ’πω Ανατολήν έχει ο Απόστολος Θωμάς (1).
Η αρχαιοτέρα διήγησις περί του αποστολικού έργου του Θωμά εν Ινδίαις, είναι αι «Πράξεις του Αγίου και Αποστόλου Θωμά» (2), εκλαϊκευμένη αφήγησις, γραφείσασα, ως θεωρείται, εις την Συριακήν γλώσσαν κατά τον Γ' μ.Χ. αιώνα και μεταφρασθείσα επεξειργασμένη μεταγενεστέρως, εις την Ελληνικήν, Λατινικήν, Αιθιοπικήν και Αρμενικήν τοιαύτην (3).
Το περιεχόμενον των Αποκρύφων τούτων Πράξεων του Θωμά, εν γενικαίς γραμμαίς έχει ως ακολούθως: Κατά την υπό των Αποστόλων του Χριστού μετά την Πεντηκοστήν κλήρωσιν των μερών της γης, εις τα οποία ούτοι θα μετέβαινον προς Ευαγγελισμόν της Χριστιανικής Θρησκείας, εις τον Θωμάν έλαχον αι Ινδίαι. Ούτος όμως διετύπωσεν τον δισταγμόν, ότι ένας Ιουδαίος δεν ήτο ευχερές να κηρύξη το Ευαγγέλιον εις τους Ινδούς. Εις το σημείο τούτο επενέβη ο Κύριος. Συνήντησε τον επιτετραμμένον του Ινδού βασιλέως Γονδαφόρου, Αββάνην, όστις κατ' εντολή του κυρίου αυτού ηρεύνα ίνα εύρη αρχιτέκτονα δια την ανέγερσιν ανακτόρου και επώλησεν εις αυτόν τον Θωμάν, ξυλουργόν το επάγγελμα. Ο Αββάνης μετά του Θωμά, εταξίδευσαν δια θαλάσσης και αποβιβασθέντες εις τον λιμένα της Ανδραπόλεως, δια ξηράς έφθασαν εις το βασιλικόν άστυ του Γονδοφόρου ή Γουνδαφόρου. Ο βασιλεύς μετεχειρίσθη ευγενώς τον Θωμάν και του επέδειξε την θέσιν, επί της οποίας επεθύμει να οικοδομήση το νέον ανάκτορον. Ο Θωμάς ανέλαβε την εργασίαν και εκ των προτέρων έλαβεν αμοιβήν και το χρηματικόν ποσόν δια την αγοράν των υλικών. Ούτος όμως διεμοίρασε τα χρήματα ταύτα εις τους πτωχούς και μετά ταύτα ήρχισε περιοδεύων εις τα πέριξ, ευαγγελιζόμενος και ιερουργών εν τω ονόματι του Χριστού. Μετά τινα χρόνον, ο βασιλεύς επεσκέφθη τον τόπον, όπου θα εκτίζετο το ανάκτορον δια να εποπτεύση επί της προόδου της εργασίας. Ουδέν όμως είχε επιτελεσθή. Η μήνις του βασιλέως δεν κατηυνάσθη ουδέ με την διαβεβαίωσιν του Θωμά, ότι έκτισε δι' αυτόν ουχί επί γης αλλ' εν ουρανοίς ανάκτορον. Ο Θωμάς, μετά του Αββάνη, όστις εθεωρήθη συνυπεύθυνος, ερρίφθησαν εις την φυλακήν. Καθ' ο χρόνον τα γεγονότα ταύτα ελάμβανον χώρα, ο αδελφός του βασιλέως, Γαδ, απέθανε και είδε εις τον ουρανόν το περίλαμπρον ανάκτορον, το οποίο ο Θωμάς είχε κτίσει. Επετράπη δε εις τούτον, όπως επανέλθη εις την ζωήν και διηγήθη εις τον αδελφόν του το θεαθέν υπ' αυτού. Αμφότεροι, ο Γουνδαφόρος και ο Γαδ, προσήλθον εις την πίστιν δια του θαύματος τούτου και έλαβον το βάπτισμα, το χρίσμα και την θείαν ευχαριστίαν.
Τα ακολουθούντα κεφάλαια των Πράξεων του Θωμά, διηγούνται σειράν θαυμάτων, ανάστασιν νεκρών κ.ά. Εις το τέλος της εβδόμης εκ των δεκατεσσάρων πράξεων, εις ας διαιρείται η όλη συγγραφή, εμφανίζεται ο Θωμάς εμπιστευόμενος την εις την νηπιακήν αυτής ηλικίαν ευρισκομένην Εκκλησίαν, εις διάκονον τινα Ξάνθιππον και να μεταβαίνη εις άλλην πόλιν και εις χώραν άλλου βασιλέως. Η μεσολαβούσα απόστασις δεν δηλούται. Εις την χώραν ταύτην επίστευσεν και η βασίλισσα αυτής. Περιστατικά, άτινα συνηφάνθησαν μετά του ανωτέρω γεγονότος προυκάλεσαν την φυλάκισιν του αποστόλου κατ' εντολήν του βασιλέως, και τελικώς τον δια λογχισμού θάνατον αυτού. Προ του θανάτου του ηδυνήθη να χειροτονίση πρεσβύτερον και διάκονον και να οργανώση την Εκκλησίαν. Μετά τον θάνατον του Θωμά, ο βασιλεύς Μισδαίος ανησύχησε δια τον ασθενούντα υιόν του Ιουζάνην και εσκέφθη, ίνα χρησιμοποιήση το λείψανον του αποστόλου δια την θεραπείαν αυτού. Όταν ηνοίχθη ο τάφος, ο βασιλεύς διαπίστωσεν ότι το σώμα του Θωμά είχεν ήδη μεταφερθή παρά τινος πιστού εις την Μεσοποταμίαν. Κόνιν όμως εκ του τάφου απειργάσθη το ποθούμενον θαύμα. Ο βασιλόπαις εθεραπεύθη και ο πατήρ αυτού εγένετο χριστιανός.
Το συριακόν κείμενο τελειώνει με την φράσιν: «Αι πράξεις ας επετέλεσεν ο Ιούδας Θωμάς εν Ινδίαις, εκπληρών την εντολήν του αποστείλαντος αυτόν συμπληρούται. Αυτώ η δόξα εις τους αιώνας» (4).
Είναι γενικώς παραδεδεγμένη η γνώμη μεταξύ των Συρολόγων, ότι το ελληνικό κείμενο των πράξεων είναι μετάφρασις εκ του Συριακού (6). Το κείμενον τούτο ως διετηρήθη εν τω συνόλω του εις το χειρόγραφον U του Bonnet και τμηματικώς εις άλλα τοιαύτα είναι άνευ ουδεμιάς αμφιβολίας μετάφρασις εκ του Συριακού. Παρά ταύτα, υπό του James (7) εξεφράσθη η εικασία ότι ίσως το πρωτόγραφον κείμενον των πράξεων ήτο γεγραμμένον εις την Ελληνικήν και τούτο διότι εις τα τέσσαρα εις την Ελληνικήν διασωθέντα χειρόγραφα του Μαρτυρίου του Αποστόλου, συμπεριλαμβανομένου και ενός πολύ σημαντικού αντιγράφου ευρισκομένου εις Παρισίους του ενδεκάτου αιώνος, εμφανίζεται εν πολύ διαφορετικόν και ανώτερον κείμενον. Αναμφιβόλως ανώτερον εις το εξής σημείον. Ενώ το Συριακόν τοποθετεί την μεγάλην προσευχήν του Θωμά εις την δωδεκάτην πράξιν (Κεφ. 144 εις την Αγγλικήν μετάφρασιν εκδοθείσαν υπό του M. R. James, ήτις εγένετο βάσει του Συριακού και Ελληνικού κειμένου) (8), ολίγον χρόνον προ του μαρτυρίου, τα τέσσαρα χειρόγραφα την τοποθετούν αμέσως προ αυτού, μετά το κεφάλαιον 167. Αύτη, παρατηρεί ο ειρημένος συγγραφεύς, είναι και η εμπρέπουσα θέσις αυτής. Ο αυτός συνεχίζων γράφει ότι παρά το απαράδεκτον εκ μέρος των συρολόγων, εις το σημείο τούτο ευρίσκεται λείψανον του πρωτοτύπου ελληνικού κειμένου. Κατ' αυτόν, αι πράξεις του Θωμά συνεγράφησαν ελληνιστί και ενωρίς μετεφράσθησαν εις την Συριακήν. Καθισταμένου δε σπανίου ή απολεσθέντος εξ ολοκλήρου του εις την ελληνικήν πρωτογράφου τούτων, αναμεταφράσθησαν εκ της Συριακής εις την Ελληνικήν. Το Ελληνικόν όμως πρωτότυπον περί Μαρτυρίου, παρά ταύτα, διετηρήθη κεχωρισμένως και ούτως ευρίσκεται μέχρι σήμερον εις την θέσιν ταύτην.
Αντιθέτως προς την ανωτέρω γνώμην, λόγοι φιλολογικοί μαρτυρούντες την εκ της συριακής προέλευσιν των πράξεων του Θωμά, ως ομοφώνως δέχονται όλοι σχεδόν οι Συρολόγοι, είναι η τελειότης της συριακής συντάξεως και γλώσσης. Της γνώμης ταύτης έχεται ο G. Burkitt, μετά του οποίου συμφωνούν όλοι σχεδόν οι μελετηταί τούτων και ιδία ο N ö ldeke. Και αν παραθεωρήσωμεν, γράφει, τας φιλολογικάς ενδείξεις, έχομεν να παρατηρήσωμεν ότι ολόκληρος η διήγησις ανήκει εις την περιοχήν μεταξύ Τίγρητος και Ευφράτου. Τα ονόματα είναι ονόματα σύρων χριστιανών. Έλλην θα ήτο δύσκολον να πράξη τούτο. Εάν θελήσωμεν να επιβεβαιώσωμεν την προέλευση αυτών, δυνάμεθα να συμβουλευθώμεν το Justis Iranisches, βιβλίον ονομάτων. Mazdai, Wezaz, Manasar, ονόματα αναφερόμενα εις τας πράξεις, είναι παλαιοπερσικά. Η Mygdonia, σύζυγος του βασιλέως ονομάζεται ούτως εκ του παρά Νίσιβιν ποταμού, όπως ο Bardaisan εκ του ποταμού της Εδέσσης. Το Αββάνης, είναι επίσης συριακόν όνομα. Εκτός των ονομάτων Ξάνθιππος και Τερτία, ουδέν άλλο δυτικής προελεύσεως ευρίσκεται εις τας πράξεις (9).
- 2. Τόπος συγγραφής, συγγραφεύς και θεολογικαί ιδέαι εν τω κειμένω των Πράξεων του Θωμά
Το γεγονός ότι η Έδεσσα ήτο το ανθούν κέντρον της ακμαζούσης συριακής φιλολογίας (10) κατά το πρώτον μ. Χ. αιώνα, δημιουργεί την υπόθεσιν, ότι αι πράξεις ως πρωτόγραφον, υπήρξε προϊόν της συριακής φιλολογίας, προελθούσαι εκ του φιλολογικών κύκλων της Εδέσσης (11). Η υπόθεσις αύτη, υποστηρίζεται εκ των ύμνων, οίτινες παρεισέφρησαν εις την διήγησιν περί του ταξειδίου του Αποστόλου Θωμά εις τας Ινδίας. Υποστηρίζεται, ότι οι ύμνοι τούτοι εγράφησαν αρχικώς εις την συριακήν γλώσσαν και ως τοιούτοι διεμόρφωσαν το συριακόν πρωτότυπον κείμενον. Οι ύμνοι, με την μυστική ποίησίν των, αντανακλούν το πνεύμα του ποιητού και φιλοσόφου, όστις επί της εποχής του βασιλέως Αβγάρου, εκυριάρχει της πνευματικής ζωής της Εδέσσης. Ούτος είναι ο Βαρδησάνης (12). Το περιεχόμενον των «ιερών» τούτων «ύμνων», οδηγεί εις το κέντρον της φιλολογικής δημιουργίας, ήτις υπό την επίδρασιν του αξιολόγου τούτου ονόματος, ευρίσκεται εις στενόν συνδυασμόν με την πρόοδον, ήτις παρουσιάσθη εις την Έδεσσαν επί βασιλέως Αβγάρου. Ο Βαρδησάνης απέθανε το 220 (13) (ή το 222). Όσα δια την μόρφωσιν αυτού, την ρητορική δεινότητα, την ποιητική του διάθεσιν όσον και δια το μουσικόν του τάλαντον εγράφησαν, απεικονίζουν την πνευματικήν τούτου σημασίαν και την επιρροήν του ονόματός του (14). Όσον δε δια τους εν ταις πράξεσιν ύμνους, ευκρινής θεωρείται η σφραγίς του πνεύματός του επ' αυτών, ώστε ερευνηταί ως ο N ö ldeke, Gutschmidt, Lipsius και Macke, εις τον Βαρδησάνην προσβλέπουν ως προς τον συγγραφέα. Μετά της συγγραφής των ασμάτων, ευρίσκεται εις εγγυτάτην σχέσιν και το πρωτόγραφον των Πράξεων του Θωμά, των οποίων οι ύμνοι ούτοι αποτελούν συνθετικόν μέρος (15).
Η αρχαία Εκκλησία της Εδέσσης, ως φύλαξ της παραδόσεως της εις Ινδίας μεταβάσεως του Αποστόλου Θωμά, οδηγεί εις την αναζήτησιν των φιλολογικών κύκλων εκείνης της δημιουργίας των πράξεων.
Δια της ερεύνης του Macke (16) απεδείχθη ότι η αρχαία συριακή συγγραφή ήτο εξ ολοκλήρου ποιητική. Τούτο ήνοιξε την οδόν προς τας πηγάς της Παραδόσεως. Όντος δε βεβαίου ότι η παράδοσις διετηρήθη εις τη συριακήν γλώσσαν οι φιλολογικοί κύκλοι της Συριακής Εκκλησίας ήσαν εκείνοι, οίτινες έδωσαν την μορφήν εις την πράδοσιν, ήτις εδημιουργήθη εκ των σχέσεων του Παρθοϊνδού ηγεμόνος Γουνδαφόρου μετά της Συρίας. Η εξήγησις αύτη υποστηρίζεται και εκ των αρίστων σχέσεων, αίτινες υφίσταντο μεταξύ Συρίας και Ινδιών. Η Εκκλησία της Συρίας από αρχαιοτάτων χρόνων ευρίσκετο εις τόσον στενόν σύνδεσμον μετά των Ινδιών, ώστε να δικαιολογήται η εκδοχή καθ' ην εις την περιοχήν της Συριακής Εκκλησίας πρέπει να αναζητήσωμεν την διατήρησιν της πραδόσεως περί της μεταβάσεως του Θωμά εις τας Ινδίας (17).
Η πρωτοβουλία της επεξεργασίας της πραδόσεως ταύτης συνδέεται με τας σχέσεις, τας οποίας έχει η Έδεσσα με την εις τας Ινδίας αποστολήν του Θωμά. Η Έδεσσα ως κληρονόμος της αποτελεσματικής δραστηριότητος του Αποστόλου εν Ινδίαις, ηθέλησε κατά τρόπον ιδιαίτερον να καταστή η θεματοφύλαξ της πραδόσεως, εν τη οποία διεφυλάχθη η ανάμνησιν της δραστηριότητος εκείνης. Εις την έκθεσιν του έργου του Θωμά, απεικονίζεται η δραστηριότης μετά της οποίας η Έδεσσα συνέχισε την αποστολικήν εκείνην δράσιν, ως μήτηρ Εκκλησία της Εκκλησίας των Ινδιών. Αυτός υπήρξεν ο λόγος, όστις επί του δια την φήμην της Εκκλησίας της Εδέσσης εργασθέντος ποιητού πρέπει να ήσκησεν ιδιαιτέραν έλξιν. Συν τούτοις δέον να ληφθή υπ' όψιν, ότι αι Ινδίαι δεν ήσαν ξέναι εις την φιλολογικήν δραστηριότητα του Βαρδησάνη. Η μυστηριώδης χώρα είχεν ενωρίτερον διεγείρει το ενδιαφέρον του ποιητού και φιλοσόφου τούτου και τον εκίνησεν εις σπουδήν αυτής. Τούτο συνέβη, ότεη Ινδική Πρεσβεία η μεταβαίνουσα το 182 μ. Χ. εις την Ρώμην, εστάθμευσεν επί τι διάστημα εν Εδέσση.
Αποτέλεσμα της ακολουθησάσης υπό του Βαρδεσάνη σπουδής των Ινδιών δια της μετά ταύτα μεταβάσεως τούτου εις αυτάς είναι το σύγγραμμά του «Ινδίαι», του οποίου απόσπασμα σώζεται εις τον Πορφύριον και Στοβαίον. Εκ του αποσπάσματος τούτου συνάγεται ότι ο Βαρδεσάνης ιδιαιτέρως ζήτησε να πληροφορηθή περί της θρησκευτικής ζωής των Ινδιών. Εξ αυτού πληροφορούμεθα ό,τι από τους αρχαίους χρόνους γνωρίζομεν περί της βουδιστικής μοναστικής ζωής (18).
Η γνώσις ήδη της χώρας των Ινδιών και αι δια του εμπορίου δημιουργηθείσαι στεναί σχέσεις της Συρίας μετ' αυτών, δεν ήτο δυνατόν να μην ασκήση κατά τους χρόνους εκείνους ιδιαιτέραν έλξιν εις τους προμάχους του Χριστιανισμού εν Εδέσση και να τους κινήση εις την μελέτην παντός ότι αφεώρα εις το ταξείδιον του αποστόλου εις ταύτας. Δια της παραδόσεως, ήτις ήτο φορεύς του αποστολικού ταξειδίου εις το βασίλειον του Παρθοϊνδού βασιλέως, η Εκκλησία της Συρίας ήτο ήδη συνδεδεμένη μετ' αυτών (19).
Ο Βαρδησάνης εύρε προϋπαρχούσας τας πληροφορίας περί της εισαγωγής του Χριστιανισμού εις τας Ινδίας (20) εις την παράδοσιν του ταξειδίου του αποστόλου εις αυτάς και εις το βασίλειον του ηγεμόνος εκείνου, όστις εκ της Συρίας εζήτησεν τεχνίτην. Προ των οφθαλμών τούτου ηνοίχθη η εποχή των αποστολικών χρόνων και η μορφή του αποστόλου ενεφανίζετο δρώσα εις τους λαούς των Ινδιών, μετά των οποίων η εκκλησία της Εδέσσης ευρίσκετο εις σχέσεις. Την παράδοσιν ταύτην είχον συνθέσει εις αυτοτελή διήγησιν οι Χριστιανοί της Εδέσσης. Ήδη, το υλικόν το οποίον οδηγεί εις την αρχήν του Χριστιανισμού εν Ινδίαις ευρίσκετο εις την Έδεσσαν προ του Βαρδεσάνη. Το υλικόν τούτο ήτο αγαπητόν δια την πατρίδα του, της οποίας η πρωτεύουσα ετιμάτο ως κληρονόμος του αποστολικού πνεύματος εν τω ιδίω πεδίω δράσεως.
Συμφώνως προς τα ανωτέρω, εν τη Σχολή της Εδέσσης και πιθανώς δια της χειρός του Βαρδησάνη εγένετο η επεξεργασία της παραδόσεως προς δόξαν της αποστολής, την οποίαν ο Θωμάς ήσκησεν εν Ινδίαις και ταυτοχρόνως της Εδέσσης, δι' ης επετελέσθη η εξάπλωσις του Χριστιανισμού εις τας χώρας της Ανατολής. Αι πληροφορίαι περί του αποστολικού ταξιδίου ενεδύθησαν ποιητικήν μορφήν και ύμνοι αποπνέοντες μυστικόν λυρισμόν συνυφάνθησαν μετ' αυτής. Ούτω, πλουσία ποίησις περιέβαλε την αρχικήν ύλην την περιέχουσαν την ιστορικήν ανάμνησιν του αποστολικού εκείνου ταξιδίου, ήτις διετηρείτο εν Εδέσση προ της γενομένης επεξεργασίας (21).
Εκτός όμως των ανωτέρω, περί των αρχών των πράξεων του Θωμά, κατά καιρούς διετυπώθησαν γνώμαι, οτέ μεν εγγύτερον, οτέ δε ριζικώς μακρύτερον ιστάμεναι προς τα ήδη εκτεθέντα. Κατά τον Burkitt, τα οστά του αποστόλου, άτινα διετηρούντο εις την Έδεσσαν τουλάχιστον από των μέσων του Δ' μ. Χ. αιώνος, πιθανώς να εδημιούργησαν την παράδοσιν περί της προγενεστέρας ιστορίας των (22). Κατά τον Brown (23), δεν δύναται να αποδοθή ιστορική αξιοπιστία εις τας Πράξεις. Εγράφησαν ίνα μεγαλύνουν τον απόστολον Θωμάν και ούτω, δόξα εξ αντανακλάσεως περιβάλη και την Χαλδαϊκήν Εκκλησίαν, ήτις αξιοί τούτον ως ιδρυτήν της. Δύο δε λόγοι κατέστησαν τούτο αναγκαίον.
Τον Δ' μ.Χ. αιώνα ο Δυτικός Χριστιανισμός ευρίσκετο εις διάστασιν με την Συριακήν Εκκλησίαν. Ήτο αναγκαίον δια την σωτηρία της Εκκλησίας ταύτης ίνα κατωχύρωνε την ανεξαρτησίαν αυτής τόσον εις την προέλευσίν της όσο και εις την ιδιάζουσαν διοίκησιν αυτής. Ουχί δε μόνον τούτο. Αι Εκκλησίαι της Ανατολής (Συρίας) από τινός ήδη χρόνου διεπίστωσαν ότι έπαυσαν να θεωρούνται Ορθόδοξοι υπό των Εκκλησιών της Αντιοχείας και της Δύσεως. Η οικειοποίησις της αποστολικότητος θα ήτο το έρεισμα εκείνο δια του οποίου θα ετίθεντο αύται επί της ιδίας μοίρας προς την μεγάλην Εκκλησίαν της Δύσεως (της Δυτικής και Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) (24).
Τέλος, η φιλελευθέρα κριτική δια του Alfred Gutschmidt με την διατριβήν αυτού «Die K ö nigsnamen in der Apocryphen Apostelgeschichten» (25) εις τα περί παραδόσεως του Θωμά ισχυρίσθη ότι ο Χριστιανισμός ήτο αδύνατο να διεθόθη τόσον ενωρίς εις μίαν τόσον μεμακρυσμένην περιοχήν, πριν ή θέση σταθερόν πόδα εις το δυτικό Ιράν, λαμβάνων ως προϋπόθεσιν ότι η φυσική οδός εκ της Συρίας προς τας Ινδίας ήτο η δια ξηράς και ουχί η δια θαλάσσης. Ίνα δικαιολογήση την προέλευσιν της παράδοσεως του Θωμά προσεπάθησε να αποδείξη ότι το πρώτον μέρος των πράξεων ήτο η τροποποίησις βουδιστικής ιεραποστολικής ιστορίας ήτις εγένετο υπό του γνωστικού Βαρδησάνη ή υπό του περί αυτόν φιλολογικού κύκλου της Εδέσσης (26). Η ερμηνεία αυτή ανεσκευάσθη υπό του Winternitz (27), ως παρουσιάζουσα πολλάς αδυνάτους πλευράς.
Το θεολογικόν περιεχόμενον των πράξεων του Θωμά, ως προς την ορθότητα των εν αυτώ ιδεών, υπήρξεν αντικείμενον πολλής διαμφισβητήσεως. Υπεστηρίχθη πάντοτε υπό των ερευνητών αυτού, ότι εν αυτώ ενυπάρχουν εμφανώς μεν γνωστικαί ιδέαι (28), εμμέσως δε και μανιχαϊκαί. Τούτο στηρίζεται κατ' αρχήν εις το γεγονός ότι αι πράξεις έτυχον επεξεργασίας και αναθεωρήσεως εν τη Σχολή του Βαρδησάνη ή υπ' αυτού του Βαρδησάνη του Σύρου, όστις απεκλήθη ο τελευταίος γνωστικός (29). Ως γνωστικό έργον αυτού θεωρείται «ο Διάλογος περί ειμαρμένης» (30).
Εις την μελέτην των επί μέρους χαρακτηριστικών των πράξεων του Θωμά ευρίσκει τις διαφοράν αξίαν προσοχής μεταξύ του πρώτου (Πράξεις 1-6) και του δευτέρου μέρους τούτων. Το πρώτον έχει καλλιτεχνικήν αφηγηματικήν μορφήν. Το δεύτερον αλληλοδιαδοχήν θαυμάτων και περιστατικών εκ της δράσεως του Θωμά εις τα οποία κυριαρχεί η έννοια της μεταστροφής των ακροατών αυτού, ήτις είναι αποτέλεσμα της αμέσου επ' αυτών επιδράσεως τούτου (31).
Εις την πρώτην πράξιν, εμφανίζεται ο Απόστολος αποτρέπων την κόρην του βασιλέως, ήτις μόλις είχε νυμφευφθή, καθώς και το νυμφίον να ζήσουν βίον συζυγικόν αλλά συμβουλεύει τούτους, όπως διέλθουν τας ημέρας αυτών εν παρθενία, καταδεικνύων τα της παροδικότητος του κόσμου. Εις δε την ενάτην πράξιν, εις τα περί της συζύγου του άρχοντος Χαρισίου, ομιλεί περί της ακαθαρσίας του γάμου. Εκτός τούτων και εις άλλας παρομοίας περιπτώσεις αι αυταί εκφράζονται ιδέαι. Πάντα ταύτα, εγένοντο αφορμή, ίνα υποστηριχθή ότι σκοπός των πράξεων ήτο, όπως διεγείρη την προσοχήν του αναγνώστου εις την ανάγκην της παρθενίας και της πτωχείας δια μία αληθώς αληθώς χριστιανικήν ζωήν (32).
Ο συγγραφεύς πολύ ολίγα αναφέρει δια την οργανωμένην εκκλησιαστικήν ζωήν (33) αλλ' ενδιαφέρεται για την ατομική σωτηρίαν των ψυχών. Η μεγάλη έμφασις της αγαμίας ως μέσου προς σωτηρίαν και ο τονισμός του θαυματουργικού στοιχείου, δεν είναι καθ' αυτά αποδείξεις μη καθολικής προελεύσεως των πράξεων, αφού μέχρι αυτής της εποχής του Αφραάτου μόνον άγαμοι επετρέπετο να βαπτίζωνται εις την Έδεσσαν (34). Εκείνο όμως το σημείον είς το οποίον, όπως παρατηρέι ο Burkitt (35) το βιβλίον τούτο είναι αιρετικόν μεταξύ των άλλων είναι ότι δεν αναγνωρίζεται ο γάμος ως θεσμός ως ιερός. Πιθανώς αι ύποπτοι εκφράσεις να μην είναι έκφρασις αρχικής ετεροδόξου διδασκαλίας αλλ' αποτέλεσμα της αγνοίας ή της αδεξιότητος του μεταφραστού. Αίρεσις οπωσδήποτε ευρίσκεται εις την ανεξάρτητον προς την καθόλου ζωήν της Εκκλησίας ηθικολογίαν. Η λέξις Εκκλησία μόνον άπαξ εμφανίζεται και τούτο πιθανώς εκ λάθους.
Ως μη ορθόδοξον θεωρείται επίσης το πενιχρόν ενδιαφέρον πολεμικής κατά των Ιουδαίων και της ειδωλολατρείας. Ο συγγραφεύς δεν εκφέρει μεν εσφαλμένην τινα γνώμην περί της τιμής των ειδώλων των Εθνικών, αντιπαρέρχεται όμως μετά ευστροφίας το πράγμα (36). Ο Θωμάς, συμφώνως προς τας Πράξεις, δεν εκήρυξεν εναντίον των ειδώλων αλλά κατά του εν ανθρώπω κακού, ενώ ήτο συνηθέστατον, τα μαρτυρολόγια να περιέχουν την μαρτυρίαν εναντίον της λατρείας των ειδώλων.
Το εν τη λατινική μετάφραση χωρίον των Πράξεων του Θωμά, το οποίον αναφέρει ότι ο Απόστολος επολέμησε την προσκύνησιν του υιού του Ηλίου, όταν ούτος οδηγήθη προς του βασιλέως Mazdai, έχει παρεισφρήσει μεταγενεστέρως. Το ενδιαφέρον του συγγραφέως απασχολείται με τας πράξεις των ανθρώπων και ουχί με τας μεταξύ των αντιπάλων θρησκευμάτων αλληλοσυγκρουομένας αξιώσεις. Συντόμως, δ' ειπείν, ενδιαφέρεται δια την μεταστροφήν των ψυχών κεχωρισμένως και ουχί δια την σταθεροποίησιν της θέσεως της Εκκλησίας.
Χαρακτηριστικόν τι, μεταξύ των άλλων, εμφαίνον τας γνωστικάς ιδέας του βιβλίου είναι το εξής: Ο Χριστιανισμός από τας αρχάς της εμφανίσεως αυτού ήτο θρησκεία ιστορική. Απόδειξις της αληθείας αυτού ήσαν αι Γραφαί της Παλαιάς Διαθήκης και της εν Χριστώ Αποκάλυψις. Ο Γνωστικισμός περισσότερον ήτο θρησκευτική φιλοσοφία, γενική τις συγκρητιστική θρησκευτική κίνησις της φθίνουσης αρχαιότητος. Τόσον ως προς την ουσίαν όσον και ως προς την προέλευσιν είναι τι έξω του Χριστιανισμού (37) και έλαβε μεν στοιχεία εκ της Παλαιάς ή Καινής Διαθήκης αλλά καθ' εαυτήν υπήρξεν ανεξάρτητως (38).
Εκείνο το οποίον απασχολεί τον συγγραφέα των Πράξεων δεν είναι αι σχέσεις αυτού προς την Αποκάλυψιν του Θεού αλλά το άσκοπον της ζωής των ανθρώπων, το οποίον με την αστάθειαν και την παροδικότητα αυτού, φαίνεται να τον πληροί στεναχωρίας και ανησυχίας. Εις την αντίληψιν της Εκκλησίας ως οργανωμένου σώματος, δι' ην θα ώφειλε να εργασθή, κείται η πραγματική διαχωριστική γραμμή μεταξύ ορθής πίστεως και Γνωστικισμού.
Ο πιστεύσας πέραν τούτου, συμφώνως προς τας Πράξεις, δεν έχει άλλο τι επιτελέση επί της γης. Δια τον ορθώς όμως πιστεύοντα η Εκκλησία ίσταται μεταξύ του παρόντος και του μέλλοντος, ως ο Ααρών μεταξύ θανάτου και ζωής. Είναι το ενδιάμεσον μεταξύ του μετά θάνατον κόσμου και του παρόντος· το Σώμα του Χριστού και δια τούτο αιωνία, άξιον δι' Εκείνην να ζη και κοπιά τις (39).
Σημεία δι' ων καθίστανται προφανέστεραι αι γνωστικαί ιδέαι των Πράξεων είναι η εν τη πεντηκοστώ κεφαλαίω περιεχομένη γνωστική επίκλησις, ήτις συναντάται και προηγουμένως εν εικοστώ τοιούτω, ήτις εξεφωνήθη κατά την Θείαν Ευχαριστίαν (40).
Ο γνωστικός μύθος ευρίσκεται εις τον αυτοτελή ύμνον της ψυχής ή ύμνον του Μαργαρίτου ή ύμνον του Λυτρωτού. Ούτος ευρίσκεται εις το τέλος της ενάτης πράξεως. Το κείμενον αυτού υπάρχον αρχικώς εις την συριακήν γλώσσαν, είναι παλαιότερον των Πράξεων του Θωμά και δεν έχει μετ' αυτών οργανικήν σχέσιν. Ελληνιστί ευρίσκεται εις το εν Ρώμη Vallicellian χειρόγραφον, αποδοθέν εν παραφράσει υπό του Νικήτα Θεσσαλονίκης. Τούτο ευρεθέν, εξεδόθη υπό του Bonnet (41).
Τέλος, διετυπώθη η γνώμη ότι αι Πράξεις του Θωμά προδίδουν ιδέας Μανιχαϊκάς ή ότι έχουν υποστή Μανιχαϊκήν επίδρασιν. Το σημείον εις το οποίον συγκεντρούνται αι υποψίαι ευρίσκεται εις την έκτην πράξιν εν τη οποία γίνεται λόγος περί του συστήματος των πέντε αιώνων και περί των εν ’δη πέντε στοιχείων. Εξ αιτίας τούτου, εξεφράσθη η γνώμη ότι η επεξεργασία των Πράξεων του Θωμά εγένετο εις την αρχήν του Μανιχαϊσμού (περί το β΄ ήμισυ του Γ΄ μ. Χ. αιώνος) και υπέστη εξ αυτού επιδράσεις ή ότι δια την συγγραφήν τούτων εχρησιμοποιήθη κοινόν αρχικόν υλικόν προμανιχαϊκής διδασκαλίας (42).
Επί του τελευταίου τούτου, ουδέν μετά βεβαιότητος έχει διατυπωθή και αι κατά καιρούς εκφρασθείσαι απόψεις ως μη έχουσαι ισχυρόν έρεισμα επί του περιεχομένου του κειμένου, υπήρξαν πάντοτε ευπρόσβλητοι.
Ο Κύριλλος Ιεροσολύμων σαφώς αναφέρει (43) ότι «έγραψαν και Μανιχαίοι και Θωμάν Ευαγγέλιον». Ουδέν όμως παρόμοιον τι λέγει περί των Πράξεων, ουδέ φαίνεται να έχωμεν σχετικήν προς τούτο αρχαίαν μαρτυρίαν.
(1) Wilhem Germann, Die Kirche der Thomas Christen. Ein beitrag zur Geschichte der Orientalischen, Güterslah, 11.
(2) M. R. James, The Apocryphal New Testament, 364- 438. Constantinus Tischendorf, Acta Apostolorum Apocrypha (ελληνικόν κείμενον), σ. 190-242.
(3) L. W. Brown, The Indian Christians of St. Thomas, 43. πρβλ. Σελ. 42.
(4) M. R. James, The Apocryphal New Testament, Πράξεις Θωμά, σ. 364-438.
(5) G. Bornkamm, Mythos und legende in den Apocryphen Thomas Akten, 1. M. R. James, The Apocryphal New Testament, 364.
(6) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, Tübingen 1907, 144. M. R. James, 364, c: Hans Lietzmann, Geschichte der Alten Kirche, v. 2. zweite auflage, 77.
(7) Αυτόθι, σ. 364.
(8) Η χρησιμοποιηθείσα αγγλική μετάφρασις των Πράξεων του Θωμά εγένετο εκ του ελληνικού κειμένου του Bonnet με παράλληλον παρακολούθησιν του συριακού ως απεδόθη υπό του Wright και της Mrs Lewis και Beran.
(9) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, σ. 144-145. Β. Altaner, Patrologie, Auflage 1955, 56.
(10) R. Duval, La littérature syriaque, Paris 1899.
(11) Hans Lietzmann, Geschichte der Alten Kirch, Ecclesia Catholica, Zweite Bd. Zweite Auflage, 77.
(12) Encyclopaedia Britanica 9, ed. XXII, 827, W. Wright, " Syriac Literature".
(13) The Catholic Encyclopaedia II, 293.
(14) Cureton, " Spicilegium Syriacum", containing remains of Bardesan etc.
(15) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, 129, Freiburg 1912.
(16) Tübiger Theol. Quartalschr. LVI, 1874, Syrische Lieder gnostischen ursprungs, 49- 52, 69-70.
(17) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, 127.
(18) Christian Lassen, Indische Alterthumskunde, v. III, 365. Journal Asiatic Society, v. XX, υπό Priaulx.
(19) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, 129- 130.
(20) Ευσεβίου, Προπαρασκευή Ευαγγελική, PG 21, βιβλίον V, κεφ. Ι΄, σελ. 465, Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλ. Συγγρ. Εκδ. Αποστ. Διακονία, τομ. 25, σελ. 221.
(21) J. Dahlmann, Die Thomas Legende, σ. 131. πρβλ. κατωτέρω: Το λείψανον του Αποστόλου Θωμά εν Εδέσση, ως μαρτυρία μεταβάσεως τούτου εις Ινδίας.
(22) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, 137. J. R. Harris, The Dioscuri in the Christian Legend, σ. 20 κεξ.
(23) L. W. Brown, The Indian Christians of St Thomas, σελ. 46.
(24) W. Bauer, Rechtgläubigkeit und ketzerei im ältesten Christentum, κεφ. Ι.
(25) Εις τον υπό του Franz R ü he, Kleine Schriften, 11, σελ. 332.
(26) R. Garbe, Indien und das Christentum, 143. Περί της ιστορικής βάσεως του πυρήνος της διηγήσεως των αποκρύφων πράξεων του Θωμά θα γίνη ευρύς λόγος εν τοις οικείοις κεφαλαίοις.
(27) Winternitz, Deutsche Liter. Zeitung, 1913, σελ. 1754. Αι δυναταί πλευραί των υπό του Gutschmidt υποστηριζομένων καταφαίνονται κυρίως εκ των πληροφοριών των συγχρόνων προς τα γεγονότα γεωγράφων, καθ' ας η δια θαλάσσης συγκοινωνία δια λόγους μεπορικούς ήτο εξόχως ανεπτυγμένη μεταξύ του Ρωμαϊκού κόσμου και των Ινδιών. Πρβλ. κατωτέρω: Συρία και βορειοδυτικαί Ινδίαι.
(28) Hans Lietzmann, Geschichte der Alten Kirch, Die Anfänge, Dritte auflage, 153. Geschichte der Alten Kirch, Ecclesia Catholica, Zweite Bd. Zweite Auflage, 276.
(29) Ευσεβίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, PG 20, βιβλίον IV, κεφ. 30, πρβλ. κατωτέρω: Παλαιοσυριακή Θεολογία.
(30) Αυτόθι. F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient,, σελ. 133.
(31) G. Bornkamm, Mythos und legende in den Apocryphen Thomas Akten, σελ. 2.
(32) L. W. Brown, The Indian Christians of St Thomas, σελ. 43.
(33) C. Tischendort, Acta Apostolorum Apocrypha, σελ. 213, 214, 216, 227, 233. Η ύπαρξις Εκκλησία βεβαιούται εκ των βασικών προϋποθέσεων και στοιχείων άτινα χαρακτηρίζουν ταύτην. Εν σελ. π.χ. 213 214 γίνεται λόγος περί των μυστηρίων βαπτίσματος και χρίσματος, εν 216 περί της Κυριακής αργίας και της τελέσεως κατ' αυτήν του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας «ἔμελλεν γάρ Κυριακή ἐπιφαίνειν... καί ἄρτον τῆς εὐχαριστίας μετέδωκεν αὐτοῖς». Εν σελ. 227 γινέται επίσης λόγος περί θ. ευχαριστίας. Εν σελ. 214 ως «καταφύγιον του σωτήρος» χαρακτηρίζει την Εκκλησίαν: «πολλοί δε καί ἕτεροι πιστεύοντες προσετίθεντο καί ἤρχοντο εἰς τό καταφύγιον τοῦ σωτῆρος». Εν σελ. 233 ομιλών περί της ζωής των χριστιανών τούτων λέγει: «πᾶς οὖν Ὁ λαός ἐπίστευσε καί τάς ἑαυτῶν ψυχάς πειθηνίους παρέσχον τῷ Θεῷ τῷ ζῶντι καί τῷ Ἰησοῦ Χριστῷ, εὐωχούμενοι ἐν τοῖς ἔργοις αὐτοῦ τοῖς εὐλογημένοις καί τῇ διακονίᾳ αὐτοῦ τῇ ἁγίᾳ, ἐκόμιζον δε χρήματα πολλά».
(34) F. C. Burkitt, Early Eastern Christianity, 125. Πρβλ. L. W. Brown, 43.
(35) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, σελ. 145- 147.
(36) Wright, Apocryphal Acts of the Apostles, 207.
(37) Γαλίτη Γεωργίου, Οι κοπτικοί πάπυροι του Nag Hammadi, Aθήναι 1960, σ. 49.
(38) Στεφανίδου Β. Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 53- 54. F. Burkitt, ένθ. αν. παρ. 3.
(39) F. C. Burkitt, Urchristentum im Orient, σελ. 148.
(40) G. Bornkamm, Mythos und legende in den Apocryphen Thomas Akten, σελ. 5.
(41) Wright, Apocryphal Acts of the Apostles, σ. 251, πρβλ. Σ. 29, παραπ. 2.
(42) G. Bornkamm, Urchristentum im Orient, 50. E. Hennecke, Neutestamentiche Apokryphen, 479.
(43) Κύριλλος Ιεροσολύμων, Λόγος Κατηχητικός IV, PG 33, 500.
Βιβλιογραφία, Δικτυογραφία:
1. Από το βιβλίο «Οι Δεσποτικές Εορτές» Συγγραφέας: Ιερόθεος Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. Εκδότης: Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας) Σελ.: 136 Έκδοση: 2008
2. Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη: www.monipetraki.gr1. Από το βιβλίο «Οι Δεσποτικές Εορτές» Συγγραφέας: Ιερόθεος Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. Εκδότης: Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας) Σελ.: 136 Έκδοση: 2008
3. «Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΩΜΑΣ» Λάμπρος Κ. Σκόντζος Θεολόγος–Καθηγητής. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος: apostoliki-diakonia.gr
4. Άγιος Θωμάς: πρότυπο χριστιανού ερευνητή - o-nekros.blogspot.com
• Ιερά λείψανα από: www.synaxaristis - ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ
• «Ο Απόστολος Θωμάς ή Άγιος Θωμάς, ο αποκαλούμενος και Δίδυμος» από το βιβλίο: Οι Δώδεκα Απόστολοι, Απόστολος Γλαβίνας, Τέρτιος, Κατερίνη 1993. Σελ. 93 έως και 96.
• Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
• «Ο Απόστολος Θωμάς ή Άγιος Θωμάς, ο αποκαλούμενος και Δίδυμος» από το βιβλίο: Οι Δώδεκα Απόστολοι, Απόστολος Γλαβίνας, Τέρτιος, Κατερίνη 1993. Σελ. 93 έως και 96.
• Υποσημειώσεις, σύνδεσμοι http://www.sophia-ntrekou.gr/2013/05/blog-post_6966.html
• «Η παράδοσις περί του αποστόλου Θωμά» του Αθανασίου Κ. Αρβανίτη, Ο απόστολος Θωμάς και η συριακή εκκλησία του Μαλαμπάρ, Εκκλησιαστικαί Ιστορικαί Μελέται, τ. Γ', Αθήναι 1962, σελ. 27-37• Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
Πηγή εργασίας: Αέναη επΑνάσταση | Sophia-Ntrekou.gr
Η απιστία ως αίτημα πίστεως γιατί ο Θεός αγαπάει κι εμάς και τις αμφιβολίες μας
Περισσότερα Θέματα: Θεολογία, Κοινωνία, Κυριακοδρόμιο
Επιλεκτικό οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο)
†. Πα 24-02-2006, Η ΨΗΛΑΦΗΣΙΣ ΤΟΥ ΘΩΜΑ: Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, από την ιστοσελίδα floga.gr, στα πλαίσια των μαθημάτων αγιογραφίας των Αγίων εικόνων της Ορθοδοξίας μας, που έγινε την Παρασκευή 24-02-2006. Ενότητες: 00:00 1o ΤΡΑΚ (ΠΡΟΣΕΥΧΗ) 00:49 2o ΤΡΑΚ (ΟΜΙΛΙΑ) 07:30 3o ΤΡΑΚ (ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ)
Ἀπολυτίκιον Ἦχος γ’.: Ἀπόστολε Ἅγιε Θωμᾶ, πρέσβευε τῷ ἐλεήμονι Θεῷ ἵνα πταισμάτων ἄφεσιν, παράσχῃ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον - Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.: Ὡς θεῖος Ἀπόστολος, θεολογίας κρουνούς, ἐνθέως ἐξήντλησας, ἐκ λογχονύκτου πλευρᾶς, Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠμῶν. Ὅθεν τῆς εὐσέβειας, κατασπείρας τὸν λόγον, ἔλαμψας ἐν Ἰνδίᾳ, ὡς ἀκτὶς οὐρανία, Θωμὰ τῶν Ἀποστόλων, τὸ θεῖον ἀγλάισμα.
Κοντάκιον Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον.: Ὁ τῆς θείας χάριτος πεπληρωμένος, τοῦ Χριστοῦ Ἀπόστολος, καὶ ὑπηρέτης ἀληθής, ἐν μετανοίᾳ ἐκραύγαζε· Σύ μου ὑπάρχεις, Θεός τε καὶ Κύριος.
Κάθισμα Ἦχος πλ. δ’. Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον.: Τῇ σαγήνῃ τῶν λόγων τῶν θεϊκῶν, τοὺς ἰχθύας ζωγρήσας τοὺς λογικούς, τούτους σὺ προσήγαγες, ἀπαρχὴν τῷ Θεῷ ἡμῶν, καὶ τοῦ Χριστοῦ τὰ στηρίγματα, παθῶν ἐπενδύσασθαι, μιμητὴς τοῦ πάθους, αὐτοῦ πεφανέρωσαι· ὅθεν συνελθόντες, κατὰ χρέος τιμῶμεν, Ἀπόστολε ἔνδοξε, τὴν πανέορτον μνήμην σου, καὶ συμφώνως βοῶμέν σοι· Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν Ἁγίαν μνήμην σου.
Ἕτερον Κάθισμα Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Τὸν Ἀπόστολον πάντες καὶ μαθητὴν τοῦ Χριστοῦ, εὐφημήσωμεν ὕμνοις ἐπὶ τῇ μνήμῃ αὐτοῦ· θεοπρεπῶς γὰρ τὰς ἡμῶν διανοίας αὐτός, τύπους τῶν ἥλων ψηλαφῶν, βεβαίαν πίστιν ἐκζητῶν, ἐστήριξεν ἐν Κυρίῳ, ἀδιαλείπτως πρεσβεύων, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Ὁ Οἶκος: Πρὸς τὸν Χριστοῦ Μαθητήν, καὶ μέγαν μυστολέκτην, Θωμᾶν τὸν θεηγόρον τοῦ Πέτρου ἐκβοῶντος· «Ἑωράκαμεν τὸν Κύριον», ἔφησεν οὗτος. «Ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσίν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων, ψηλαφήσω δὲ καὶ τὴν πλευράν, οὐ μὴ πιστεύσω». Ἀλλ' ὁ Κτίστης τῶν ἁπάντων καὶ Δεσπότης, ὥσπερ δοῦλος ἐλήλυθε, θέλων πάντας σῶσαι, καὶ λέγει τῷ Θωμᾷ. «Ψηλάφησον χειρῶν καὶ πλευρὰς τοὺς τύπους, καὶ μὴ ἀπίστει· ἐγὼ γὰρ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου». ὁ δὲ ἐν μετανοίᾳ ἐβόησε. Σύ μου ὑπάρχεις, Θεός τε καὶ Κύριος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου