Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ. - Κ.Π. Καβάφης (o Καβάφης στο υπόγειο του Μέγαρο Μαξίμου)


2013 Έτος Καβάφη
της Σοφίας Ντρέκου

Ο Καβάφης στο υπόγειο του μεγάρου Μαξίμου
λόγω αφιερώματος του Έτους Κ. Καβάφη το 2013
Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ. - Κ.Π. Καβάφης

Το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε την κυριότητα του αρχείου του Κωνσταντίνου Καβάφη και αποφάσισε να βγάλει 'βόλτα' τον μεγάλο ποιητή στους δρόμους της πόλης. Ο αλεξανδρινός ποιητής 'κυκλοφορεί' από σήμερα με λεωφορεία, τραίνα, τραμ και μετρό στην Αθήνα, σε μια συνομιλία με τους κατοίκους της πρωτεύουσας. Με αυτόν τον τρόπο, το Ίδρυμα αποτίνει φόρο τιμής στον Καβάφη και παρουσιάζει το αρχείο του.

Το κάλεσμα του Αρχείου Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση είναι σαφές: Αν συναντήσετε κάπου τον Καβάφη, συνομιλήστε μαζί του. Η ποίησή του σάς ανήκει. Για όσους νιώθουν 'ξένοι', όσους θέλουν 'να τραβήξουν μπροστά', για όσους 'σήμερα δεν έχουν κεφάλι για δουλειά' και που «εδώ που έφτασαν, λίγο δεν είναι», ο Κ. Π. Καβάφης καθρεφτίζει τη σκέψη τους.

Το δημιουργικό υπογράφουν οι βραβευμένοι Beetroot, ανατρέποντας τα δεδομένα, δίνοντας μια ποπ νότα στην εικόνα του ποιητή και κάνοντας τους στίχους οικείους και προσιτούς».

Έτσι περιγράφεται, σε ημερήσια εφημερίδα, η κιτς αθλιότητα που έχει γεμίσει εσχάτως την αθηναϊκή καθημερινότητά μας. Όμως, μέσα από την αφέλεια της περιγραφής, λέγεται όλη η αλήθεια, για τα 9 αποσπάσματα στίχων του Καβάφη που διακοσμούν τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι ο Καβάφης είναι επιγραμματικός, και θα μπορούσε ίσως κάποιος καλοπροαίρετος να συγχωρήσει τον τεμαχισμό ενός στίχου του, έξω από κάθε συμφραζόμενο του ποιήματος, έξω από κάθε συμφραζόμενο Λόγου. Ίσως, ακόμα, θα μπορούσε κανείς να ανεχθεί και την εικόνα ενός καβαφικού στίχου πάνω από τη ζέουσα εξάτμιση ενός λεωφορείου. Έστω κι αν ποιητής δεν ήταν διαφημιστής, ώστε να κατασκευάζει σλόγκαν, αλλά, αντίθετα, είναι μαιτρ του υπαινιγμού.

Γνωρίζουμε επίσης ότι η ποίησή του έχει μια διδακτικότητα, και πως αυτή είναι η κυριότερη αδυναμία της (κυρίως των όποιων αδύναμων ποιημάτων του). Αλλά, και πάλι, κάποιος ιδιαίτερα καλοπροαίρετος θα μπορούσε ίσως να ανεχθεί και τούτη την εικόνα του Καβάφη, ο οποίος τους επόμενους μήνες θα περιφέρεται στους αθηναϊκούς δρόμους, ως βλαχοδήμαρχος σκεπτόμενος ενδόμυχα:

«Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι». Ή ψελλίζοντας το success story του Σαμαρά: «Και τέλος πάντων, νά, τραβούμ' εμπρός». Ή μονολογώντας σαν αργόμισθος υπάλληλος (διορισθείς υπό Παγκάλου): «σήμερα δεν έχω κεφάλι για δουλειά».

Ναι, πρόκειται για μερικές από τις 9 καβαφικές φράσεις
που αναρτήθηκαν ως σλόγκαν στα Μέσα Μεταφοράς.


Υπάρχει όμως και η απόλυτη ιδεολογική χρήση του Καβάφη, στην ακόλουθη φράση-σλόγκαν: «Είν' επικίνδυνον πράγμα η βία». Εδώ, είναι να απορείς, αν το συγκεκριμένο ημιστίχιο επελέγη, ή τέλος πάντων ενεκρίθη από τον φιλολογικό σύμβουλο του Ιδρύματος (γνωρίζετε ποιος είναι; και πόσα παίρνει;), και όχι από το υπόγειο του Μαξίμου, δηλαδή από τον κ. Μπαλτάκο ή τον κ. Χρύσανθο Λαζαρίδη.

Γιατί η «βία» στο ποίημα δεν έχει την προφανή σημασία τής βίας, δηλαδή αυτή τη σημασία που όλοι οι Αθηναίοι πολίτες θα εισπράξουν ως προτροπή του Καβάφη, ώστε να ενοχοποιήσουν κάθε σκέψη αντίδρασής τους απέναντι στη ζοφερή πραγματικότητα που ζούμε. Αντίθετα, στο ποίημα του Καβάφη, η «βία» έχει έκδηλα την έννοια της βιασύνης:

Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός
Να μη βιαζόμεθα;;; είν' επικίνδυνον πράγμα η βία.
Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.

Πρόκειται δε για μια εξόχως ειρωνική αποστροφή. Στο ποίημα αυτό, ο Καβάφης ειρωνεύεται σκληρά, μέχρι πτώσεως, τη μακαριότητα, την αναβλητικότητα, τη μοιρολατρία, εν τέλει την υποταγή, των υπηκόων της «Αποικίας». Ειρωνεύεται όσους, επειδή δεν θέλουν να πάρουν δήθεν βιαστικές αποφάσεις, δεν πράττουν τίποτα.

Μα σε αυτό το ποίημα ο Καβάφης μιλά και για τους «μεταρρυθμιστές»:

κ' ευθύς στον νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν,
με την απαίτηση να εκτελεσθούν άνευ αναβολής.
Έχουνε και μια κλίσι στες θυσίες.
Παραιτηθείτε από την πρόσοδον αυτή,
κι από την άλληνα την συναφή,
κι από την τρίτη τούτην: ως συνέπεια φυσική·
είναι μεν ουσιώδεις, αλλά τί να γίνει;
[...] Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε,
βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε∙
πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.
Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία,
κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς,
απέλθουν, παίρνοντας και την δικαία μισθοδοσία,
να δούμε τι απομένει πια, μετά
τόση δεινότητα χειρουργική...

Συμπέρασμα; 

Ας ανατρέξουμε στην αρχή τού εν λόγω ποιήματος:

Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ' ευχήν
στην Αποικία δεν μέν' η ελάχιστη αμφιβολία...

● Ας δούμε αναλυτικά το ποίημα γραμμένο από τον Κ.Π.
Καβάφη το 1928 Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.X.

Σας φαίνεται επίκαιρο, γραμμένο για την εποχή μας; Πέρα ως πέρα αληθινό ίσως; Σε μια εποχή όπου η τηλεόραση και τα περιοδικά lifestyle έχουν πολτοποιήσει τις συνειδήσεις μας και οι λογοτέχνες κι οι ποιητές χάθηκαν σε εξεζητημένες φόρμες και ιδέες, ο Αλεξανδρινός ποιητής ξυπνά και θέτει εκ νέου, με τον πιο απλό και εναργή τρόπο την σπουδαιότητα της Ποίησης στην αντιμετώπιση της πολιτικής παράνοιας που παρακολουθούμε στον καιρό μας.

Ας διαβάσουμε το ποίημα του μεγάλου μας ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη «Εν μεγάλη ελληνική αποικία, 200 π.Χ.» γραμμένο το 1928, στη συνέχεια να μας το αφηγείται εκπληκτικά ο ηθοποιός Χρήστος Τσάγκας και μετά σε λογοτεχνική ανάλυση.

Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.

Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.
Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ' ευχήν στην Αποικία
δεν μέν' η ελαχίστη αμφιβολία,
και μ' όλο που οπωσούν τραβούμ' εμπρός,
ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός
να φέρουμε Πολιτικό Αναμορφωτή.

Όμως το πρόσκομμα κ' η δυσκολία
είναι που κάμνουνε μια ιστορία
μεγάλη κάθε πράγμα οι Αναμορφωταί
αυτοί. (Ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ
δεν τους χρειάζονταν κανείς). Για κάθε τι,
για το παραμικρό ρωτούνε κ' εξετάζουν,
κ' ευθύς στον νου τους ριζικές μεταρρυθμίσεις βάζουν,
με την απαίτησι να εκτελεσθούν άνευ αναβολής.

Έχουνε και μια κλίσι στες θυσίες.
Παραιτηθείτε από την κτήσιν σας εκείνη·
η κατοχή σας είν' επισφαλής:
η τέτοιες κτήσεις ακριβώς βλάπτουν τες Αποικίες.
Παραιτηθείτε από την πρόσοδον αυτή,
κι από την άλληνα την συναφή,
κι από την τρίτη τούτην: ως συνέπεια φυσική·
είναι μεν ουσιώδεις, αλλά τι να γίνει;
σας δημιουργούν μια επιβλαβή ευθύνη.

Κι όσο στον έλεγχό τους προχωρούνε,
βρίσκουν και βρίσκουν περιττά, και να παυθούν ζητούνε·
πράγματα που όμως δύσκολα τα καταργεί κανείς.

Κι όταν, με το καλό, τελειώσουνε την εργασία,
κι ορίσαντες και περικόψαντες το παν λεπτομερώς,
απέλθουν, παίρνοντας και την δικαία μισθοδοσία,
να δούμε τι απομένει πια, μετά
τόση δεινότητα χειρουργική.-

Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός.
Να μη βιαζόμεθα· είν' επικίνδυνον πράγμα η βία.
Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.
Έχει άτοπα πολλά, βεβαίως και δυστυχώς, η Αποικία.
Όμως υπάρχει τι το ανθρώπινον χωρίς ατέλεια;
Και τέλος πάντων, να, τραβούμ' εμπρός. [1928]

Σημείωση: «Ἀλέξανδρος Φιλίππου καὶ οἱ Ἕλληνες πλὴν Λακεδαιμονίων ἀπὸ τῶν βαρβάρων ναῶν τὴν Ἀσίαν κατοικούντων», τὸ ἐπίγραμμα αὐτὸ μαζὶ μὲ 300 πανοπλίες ἐστάλησαν στὴν Ἀθήνα καὶ κρεμάστηκαν στὸν Παρθενώνα μετὰ τὴν μάχη τοῦ Γρανικοῦ ποταμοῦ, ὁπότε ἐπήλθε καὶ ἡ ἀπελευθέρωση τῶν παραλίων τῆς Μ. Ἀσίας ἀπὸ τὸν Περσικό ζυγό.

● Στο Βίντεο το ποίημα του Κ. Καβάφη,
διαβάζει ο ηθοποιός Χρήστος Τσάγκας ♪


● για την …ελληνική αποικία του 2013 μ.Χ.
της Σοφίας Ντρέκου 

Οι ποιητικές εκδοχές της ζωής, μάς βοηθούν να αντέξουμε την πραγματικότητα» είχε πει ο αείμνηστος Θόδωρος Αγγελόπουλος. Πράγματι, τις δύσκολες ώρες που περνάμε, η Τέχνη μπορεί να είναι παρηγορητική και να ασκεί «παραμυθίαν». Όχι όμως με την απλή έννοια του κατευνασμού και της επούλωσης, αλλά με αυτήν της δυνατότητας ερμηνείας των γεγονότων και της αφύπνισης. Γιατί, κατά μία σωστή άποψη, η Τέχνη είναι ο σεισμογράφος της ζωής. Δεν καταγράφει απλά, αλλά και προειδοποιεί. Στην ουσία της ασκεί ρόλο παιδευτικό, «ψυχαγωγικό» με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου, καθοδηγεί (όπως και η αλήθεια) με τον δικό της τρόπο τις συνειδήσεις και τις ψυχές μας.

Το 2013, ανακηρύχθηκε Έτος Καβάφη καθώς συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννησή του και 80 χρόνια από τον θάνατό του. Με αφορμή την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο στον κήπο του αρχοντικού Μπότσαρη, παραθέτω ολόκληρο, για ευνόητους λόγους, ένα συγκλονιστικό του ποίημα (γραμμένο το 1928), τόσο διαχρονικό, τόσο προφητικό και επίκαιρο. Με τη γνωστή του σαρκαστική ειρωνεία και τίτλο: «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200π.Χ.», αποδίδει με μοναδική ακρίβεια τα όσα συμβαίνουν και στη μεγάλη Ελληνική αποικία,2013 μ.Χ.
  • Μιλάμε λοιπόν για την Μεγάλη Ελληνική Αποικία. Μην ξεχνάμε πως ο Κ.Π.Καβάφης δεν έζησε ποτέ μόνιμα στην Ελλάδα αλλά πάντοτε παρατηρούσε τα τεκταινόμενα από μια τρίτη, αντικειμενική σκοπιά, στην Αλεξάνδρεια, γνωστή ελληνική παροικία στις αιγυπτιακές ακτές η οποία ανθούσε στην εποχή του με Έλληνες εμπόρους και βιομηχάνους.
Το κείμενο ανήκει στην συλλογή Ποιήματα 1897-1933. Μια εποχή πολιτικών αλλαγών. Ο ατιμωτικός ελληνοτουρκικός πόλεμος έχει παρέλθει με επώδυνες συνέπειες για την Ελλάδα. Ο εκβιομηχανισμός και οι μεταρρυθμίσεις του Χαρίλαου Τρικούπη στην αναιμική ελληνική οικονομία οδήγησαν στην πτώχευση και στην Ελλάδα επιβάλλεται Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος ο οποίος εκμηδενίζει ολοκληρωτικά την ελληνική πολιτική ζωή (που στάθηκε ανίκανη να αποτρέψει την Πτώχευση). Οι μεταρρυθμίσεις ξεκινούν και επώδυνα αντι-λαϊκά μέτρα έρχονται να επιβληθούν.

Ας δούμε τα πράγματα λίγο συγκριτικά. Οι ομοιότητες είναι προφανείς: σήμερα, σχεδόν 100 χρόνια μετά, βιώνουμε κρίση. Η λαϊκίστικη πολιτική των πολιτικών ταγών, η σπάταλη διαχείριση του δημοσίου χρήματος, η άμετρη χρηματοδότηση πολεμικών εφοδίων και η ασύστολη διαφθορά οδηγούν σε δημοσιονομικά ελλείμματα πολύ μεγάλα για να τα σηκώσουν οι κρατικοί ώμοι. Ζητάμε ενίσχυση από διεθνή φορέα (το Δ.Ν.Τ.) γιατί όπως επισημαίνει και η ιστορικός Λένα Διβάνη, «Οι ξένοι μπαίνουν στο σπίτι σου μόνο αν τους ανοίξεις την πόρτα» και εκείνοι μας την παρέχουν αβλεπί. Όχι όμως και άνευ ανταλλάγματος: εκχώρηση της – ήδη περιορισμένης – εθνικής κυριαρχίας, αυστηρό πρόγραμμα λιτότητας, βάρβαρα και ανισοβαρή μέτρα, εκκαθάριση του μικρομεσαίου κεφαλαίου και εξώθηση της κοινωνίας προς τα άκρα: οι πτωχοί πτωχεύουν περισσότερο και οι ικανοί καπηλεύονται την Κρίση προς όφελός τους. 

Όσοι θεωρούν ότι η Ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται θα διαφωνήσουν. Και έχουν απόλυτο δίκιο. Οι ιστορικές συγκυρίες, τα παραγωγικά αίτια και η κοινωνικοοικονομική διάρθρωση της Ελλάδας του τότε διαφέρει αρκετά από εκείνην του τώρα. Αυτό όμως δεν μας αποτρέπει από το να κάνουμε ορισμένους παραλληλισμούς. Σε αυτό το κλίμα λοιπόν, ο Καβάφης συνθέτει ένα κείμενο ποιητικό.

Πρόκειται για ένα από τα λεγόμενα «ψευδοϊστορικά» του ποιήματα, δεδομένου ότι αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα και αναφορές που ποτέ δεν υπήρξαν, αλλά με την ίδια την χρήση των πλαστών στοιχείων προσπαθεί να περάσει ένα μήνυμα. 

 Βρισκόμαστε στο 200 π.Χ. Η Αρχαία Ελλάδα όπως την γνωρίζαμε έχει εκπνεύσει, και αυτό φαίνεται στην παρακμή και την ύφεση που έχει απλωθεί στην Μεγάλη Ελληνική Αποικία. Περιμένουμε σε λίγα χρόνια να απλωθεί στα πέρατα της Οικουμένης η πιο λαμπρή και σπουδαία αυτοκρατορία που υπήρξε έως τότε, η ρωμαϊκή. Υπό αυτό το πρίσμα, η λήψη σπασμωδικών μέτρων και μεταρρυθμίσεων φαίνεται σχεδόν ανώφελη, γεγονός που δημιουργεί μια τραγική ειρωνεία. Την ειρωνεία δε αυτή, προσπαθεί να την επιτείνει. 

Σε αντίθεση με τον Παλαμά, που περίπου την ίδια περίοδο καυτηριάζει την πολιτική σήψη των καιρών με τα Σατυρικά Γυμνάσματά του, με τόνο οργισμένο και οξύ, ο Καβάφης είναι μεν πιο νηφάλιος, αλλά περισσότερος περιπαικτικός. Με ψυχραιμία και με νηφαλιότητα, ειρωνεύεται την πολιτική αναδιαμόρφωσης που ακολουθείται και προτείνει σύνεση και υπομονή. 

Σήμερα λοιπόν, σ’ αυτές τις στενωπούς που ζούμε, ας ακούσουμε την γέρικη σοφή φωνή του Αλεξανδρινού: «Να μη βιαζόμεθα· είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία. Τα πρόωρα μέτρα φέρνουν μεταμέλεια.» Μια μεταμέλεια που θα αντηχεί εις το εξής συχνά στην ζωή του τόπου. Ας εκμεταλλευτούμε ό,τι μας έχει απομείνει από την τόσην δεινότηταν την χειρουργικήν, και ας προσπαθήσουμε και πάλι, «να τραβούμ’ εμπρός».

Πηγή: Αέναη επΑνάσταση | Sophia Ntrekou.gr

Ο Καβάφης στα 200 π.Χ  Άρθρο του καθηγητή φιλοσοφίας 
Δημ. Λιαντίνη στο περιοδικό «Τα εκπαιδευτικά» το 1994 


Γ.Π. Σαββίδης, σχόλιο για το ποίημα «Στα 200 π.Χ.»

Το ποίημα τιτλοφορείται: «Στα 200 π.Χ.» -δηλαδή, όπως και ένα άλλο μεγάλο, καθαρώς πολιτικό ποίημα του Καβάφη, το «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.», τοποθετεί το στόχαστρό του στην καμπή της ελληνιστικής εποχής: με πλήρη προοπτική της ακμής της και με υπολανθάνουσα την εμφάνιση της Ρώμης στο προσκήνιο. 

Δέκα χρόνια πριν από τη Μάχη της Μαγνησίας και 134 χρόνια μετά την μάχη του Γρανικού. Το ποίημα αυτό μνημειώνει και μιάν άλλη νίκη του Καβάφη και του Ελληνισμού.

Βρισκόμαστε στα χρόνια όπου ο καταποντισμός της Μεγάλης Ιδέας έχει αφήσει το έθνος μας χωρίς κοσμικό αντιστύλι, χωρίς ιστορικό ιδανικό. Ο ανασταλτικός αντίχτυπος στις οξύτερες συνειδήσεις, και μάλιστα στους ποιητές, είναι ολοφάνερος: η στάση των νεοτέρων, ως την ώρα του Σεφέρη, πολώνεται γύρω από την αυτοκτονία του Καρυωτάκη, ενώ ο πρωτογέροντας Παλαμάς βυθίζεται ολοένα μέσα στην Νύχτα του Φήμιου.

Την ίδια ώρα, η γενιά του 1910, που βρίσκεται στην ακμή της, νιώθει πως πρέπει με κάθε θυσία να αντικαταστήσει την Μεγάλη Ιδέα με ένα υπερεθνικόν ιδανικό ριζωμένο στα ελληνικά δεδομένα: έτσι, ο Σικελιανός, αφού παρατήσει στην μέση Το Πάσχα των Ελλήνων για να γράψει το Ανοιχτό υπόμνημα στη Μεγαλειότητά του, γαντζώνεται απεγνωσμένα από την Δελφικήν Ιδέα.

Ο Βάρναλης, που από το Παρίσι έχει οσμιστεί την καταστροφή να έρχεται, κάνει μια γενναία προσπάθεια για να συνδυάσει τον Σολωμό με τον Μαρξ, αλλά ύστερα από τους Σκλάβους Πολιορκημένους σωπαίνει ως ποιητής. Και ο Καζαντζάκης, αφού μάταια περιφέρει την γερμανοθρεμμένη Ασκητική του, θα πασχίσει ως το 1938 να την σαρκώσει στην Οδύσσειά του.

Μονάχα ο Καβάφης, «σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρραλέος», θα συνεχίσει ακλόνητος τον δημιουργικό δρόμο της ιστορικής του αίσθησης. Δρόμο που τότε ήταν κρυμμένος από τα μάτια των Ελλαδικών, οι οποίοι το πολύ διανοητικά μπορούσαν να συλλάβουν την διαχρονική ουσία του Ελληνισμού: «την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών».

Μα η πιο μεγάλη νίκη της αίσθησης του Καβάφη, θαρρώ πως είναι η τελική προσαρμογή της εγκόσμιάς του συνείδησης με την μόνη πνευματική πραγματικότητα. Ξεπερνώντας την αρχαιολατρία του αισθητή και του λογιοτάτου, διαβλέποντας τις δήθεν θέσφατες αναμορφώσεις των λογής λογής αποστατών, αυτός ο γνήσιος παραβάτης θα σταθεί μπρος στην ρίζα της πίστης με όλα της τα νέα άνθη.

Γ.Π. Σαββίδης, «Η πολιτική αίσθηση στον Καβάφη» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη), εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Στρατής Τσίρκας, [σχόλιο για το ποίημα «Στα 200 π.Χ.»] Ιαν.

Πόσο βαθειά θα κολακευόταν ο Καβάφης αν άκουγε να τον παρομοιάζουν με τον Πρωτέα… Αυτό είχε φτάσει να αισθάνεται για τον εαυτό του μπρος το τέλος της ζωής του. Όταν το 1930 μου έλεγε –κι εδώ νομίζω πως μπορώ να επικαλεστώ μια πρoσωπική μου μαρτυρία, αφού υπάρχει καταγραμμένη χρόνια τώρα από τον κ. Μαλάνο: «Είμαι κι εγώ Ελληνικός», μέσα στη σκέψη του δουλεύονταν οι στίχοι που θα γράψει τον επόμενο χρόνο:

«Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων—»

Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε
πως θ’ αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
A βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».

Είναι κι αυτή μια στάσις. Νοιώθεται.

Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός
που στ’ Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ’ τ’ Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ’ εσαρώθη.

Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ’ εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.

Εμείς· οι Aλεξανδρείς, οι Aντιοχείς,
οι Σελευκείς, κ’ οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Aιγύπτου και Συρίας,
κ’ οι εν Μηδία, κ’ οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ώς τους Ινδούς.

Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!

Ο Καβάφης και πριν και μετά τα 1910 εκφράζει την εποχή του, κοιταγμένη μέσα από το πρίσμα ενός τομέα της: του παροικιακού ελληνισμού. Το σύμπλεγμα Πρωτέας–ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών, το μυστικό δηλαδή της επιβίωσης του ελληνισμού της διασποράς, το έκαμε πυρήνα της βιοθεωρίας του, όταν μετάθεσε τις ελπίδες της προέκτασής του μέσα στο χρόνο από το ηθικοκοινωνικό στάδιο στο ποιητικό. Αυτό εξηγεί και το μεγάλο του πόθο να ξαπλωθεί η «Ελληνική Λαλιά» «ως μέσα στην Βακτριανή». Θα εξασφαλιζόταν μ’ αυτό τον τρόπο το πλήθος των αναγνωστών που δεν έπαψε να ονειρεύεται για το έργο του.

Στρατής Τσίρκας, «Ο απατηλός γέρος» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Βίντεο: Ο συγγραφέας, φιλόλογος και κριτικός της λογοτεχνίας 
Ρένος Αποστολίδης (1924-2004) διαβάζει το ποίημα και το σχολιάζει.

Περισσότερα: Κ.Π. Καβάφης


Λογοτεχνικο-ιστορική ανάλυση του ποιήματος

Ένα ιστορικοφανές ποίημα του Καβάφη με θέμα την αρνητική δράση των Πολιτικών Αναμορφωτών που αναλαμβάνουν να επανορθώσουν την οικονομική κατάσταση μιας ελληνικής αποικίας.

Η δράση του ποιήματος τοποθετείται στα 200 π.Χ., όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στρέφει την προσοχή της προς τις ελληνικές περιοχές και αποφασίζει να αναμιχθεί ενεργότερα στις υποθέσεις τους. Το 197 π.Χ. ο Φίλιππος ο Ε' της Μακεδονίας θα ηττηθεί στις Κυνός Κεφαλές και το τέλος της ελληνιστικής εποχής θα ακολουθήσει με γοργούς ρυθμούς. Η χρονική τοποθέτηση, επομένως, του ποιήματος σε αυτή την εποχή ενισχύει την ειρωνεία του ποιητή καθώς η ελληνική αποικία είναι ούτως ή άλλως καταδικασμένη είτε αποφασίσει να καταφύγει στη βοήθεια του Πολιτικού Αναμορφωτή είτε όχι.

Ο όρος Πολιτικός Αναμορφωτής αποτελεί αναχρονισμό, καθώς στην εποχή εκείνη δεν είχε ακόμη καθιερωθεί ο όρος αυτός, αλλά ο ποιητής θέλοντας να καυτηριάσει τη δράση εκείνων που αναμειγνύονται στις ξένες υποθέσεις με το πρόσχημα της βοήθειας, δημιουργεί -κατά την προσφιλή του συνήθεια- ένα δικό του ιστορικό σκηνικό, προσαρμοσμένο στις ποιητικές του ανάγκες, οπότε ο αναχρονισμός δεν επηρεάζει αρνητικά το αποτέλεσμα.

Η κατάσταση στην αποικία (που δεν κατονομάζεται) είναι άσχημη και παρόλο που η πρόοδος της πολιτείας συνεχίζεται, εντούτοις αρκετοί πιστεύουν πως πρέπει να αιτηθούν τη βοήθεια κάποιου Αναμορφωτή. 

Η ειρωνεία του ποιητή είναι σαφής όταν τονίζεται ότι η πολιτεία συνεχίζει να προχωρά μπροστά και να προοδεύει, υπό την έννοια ότι σύντομα η αποικία αυτή όπως και οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις θα τεθεί υπό τον έλεγχο των Ρωμαίων, οπότε στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν περιθώρια ούτε προόδου ούτε και βελτίωσης της κατάστασης. 

Ο Αναμορφωτής θα προέλθει είτε από τη μητρόπολη είτε από κάποια ξένη πολιτεία, κάτι που δεν διευκρινίζεται καθώς σε κάθε περίπτωση θα είναι κάποιος ξένος, εντελώς αποστασιοποιημένος από την εκεί κατάσταση και τους πολίτες και θα έρθει να επιβάλλει σκληρά μέτρα, χωρίς να τον απασχολούν οι αρνητικές επιπτώσεις.

Ο δισταγμός της πολιτείας να καταφύγει στη λύση του Αναμορφωτή είναι λογική μιας και οι Αναμορφωτές έχουν τη συνήθεια να έρχονται και να ελέγχουν τα πάντα, αδιαφορώντας για τις περιστάσεις που έχουν οδηγήσει στη δημιουργία διαφόρων καταστάσεων, έστω και αρνητικών, και προχωρούν αμέσως σε δραστικές επιλογές, με σκοπό να αλλάξουν τα πάντα ριζικά. Θα ήταν ευτύχημα να μη χρειαζόταν καμία πολιτεία να καταφύγει σε αυτούς, όπως σχολιάζει ο ποιητής, καθώς το μόνο που τους απασχολεί είναι να φτάσουν στο υποτιθέμενα θετικό αποτέλεσμα της οικονομικής επανόρθωσης, βασιζόμενοι όμως κυρίως στις θυσίες και στις περικοπές, αδιάφορο αν οι θυσίες αυτές λειτουργούν με πολλαπλό τρόπο εις βάρος της πολιτείας.


Αναπαράσταση μιας συνεδρίας στη ρωμαϊκή 
Σύγκλητο, τοιχογραφία του 19ου αιώνα.

Οι Αναμορφωτές δεν έχουν κανένα λόγο να ασχολούνται με τις αρνητικές συνέπειες που θα έχουν οι επιλογές τους, μιας και οι ίδιοι έρχονται από αλλού και δε θα χρειαστεί να βιώσουν τη λαίλαπα που θα προκαλέσουν με τις δήθεν λύσεις τους. Η σταθερή απάντηση των Αναμορφωτών σε κάθε πρόβλημα είναι οι περικοπές και οι συνεχείς θυσίες, όχι η δημιουργία αλλά η κατακρεούργηση, όχι το ενδιαφέρον για τους πολίτες αλλά ο ψυχρός υπολογισμός. Τίποτε δεν έχει σημασία για τους Αναμορφωτές πέρα από το τελικό αποτέλεσμα, έστω κι αν αυτό προκύψει μέσα από βίαιες ανατροπές για ολόκληρη την κοινωνία. 

Οι Αναμορφωτές δε γνωρίζουν τις λεπτές ισορροπίες που έχουν δημιουργηθεί με τα χρόνια σε μια κοινωνία, δεν ενδιαφέρονται για τους πολίτες και τις ανάγκες τους, το μόνο που κάνουν είναι να «βρίσκουν και βρίσκουν περιττά». Όντας αποστασιοποιημένοι και αδιάφοροι για την πολιτεία, οι Αναμορφωτές τα θεωρούν όλα περιττά.

Κι όταν τελειώσουν το χειρουργικό τους έργο τι απομένει; Μια οικονομική επανόρθωση στα χαρτιά και μια κοινωνία που έχει έρθει αντιμέτωπη με το σκληρό πρόσωπο των κρατούντων. Εκείνοι παίρνουν στο ακέραιο την ανταμοιβή τους -τους αξίζει άλλωστε για το αποτελεσματικό τους έργο- και η πολιτεία μένει ακρωτηριασμένη.

Ο Καβάφης δεν επιλέγει τη λύση των Αναμορφωτών, δε συμφωνεί με τους ξενόφερτους ειδικούς που ξέρουν μόνο να κόβουν κάθε τι περιττό, γι’ αυτό και προτείνει την αναμονή και τη σύνεση προτού η πολιτεία καταφύγει σε κάτι που μόνο ως έσχατη λύση θα μπορούσε να θεωρηθεί. Βέβαια, ο ποιητής που τόσο αγαπά την παρακμή, έχει φροντίσει ήδη από την αρχή του ποιήματος (200 π.Χ.) να καταστήσει σαφές ότι επί της ουσίας δεν μπορεί να υπάρξει λύση, εφόσον σύντομα οι Ρωμαίοι θα έλθουν και θα κατακτήσουν τα πάντα.

Ο χρόνος στον οποίο έχει τεθεί η δράση του ποιήματος (200 π.Χ.) έρχεται σε εμφανή αντίθεση με την αισιόδοξη νότα του τελευταίου στίχου που πρεσβεύει ότι τουλάχιστον η πολιτεία προχωρά μπροστά. Ο ποιητής, άλλωστε, δεν επιθυμεί να στηρίξει τη σκέψη ότι η πολιτεία θα σωθεί χωρίς τους Αναμορφωτές, η πολιτεία είναι ούτως ή άλλως χαμένη. Εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι να δώσει με μεγαλύτερη έμφαση την άρνησή του απέναντι στους Αναμορφωτές. Ακόμη και μια πολιτεία που είναι καταδικασμένη να χαθεί δεν έχει κανένα λόγο να στρέφεται στους Αναμορφωτές.

Μια πολιτεία με τα λάθη και της ατέλειές της είναι σαφώς προτιμότερη από μια πολιτεία που έχει πέσει στα χέρια απρόσωπων και αδιάφορων Αναμορφωτών που έρχονται για να ανατρέψουν τα πάντα. Είναι προτιμότερο να ζει μια κοινωνία με τις ατέλειές της αλλά και τις θετικές της προσδοκίες, παρά να καταφεύγει σ’ εκείνους που ξέρουν να βλέπουν μόνο τις ατέλειες. 


Αναφορές και πηγές

• Ο Καβάφης στο υπόγειο του μεγάρου Μαξίμου: Κώστας Βούλγαρης, κριτικός λογοτεχνίας
• Γ.Π. Σαββίδης, σχόλιο για το ποίημα «Στα 200 π.Χ.»
• Ο Καβάφης στα 200 π.Χ. Άρθρο του καθηγητή φιλοσοφίας Δημ. Λιαντίνη, στο περιοδικό «Τα εκπαιδευτικά» το 1994
• Λογοτεχνικο-ιστορική ανάλυση του ποιήματος - Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Κων. Μάντη, latistor.blogspot.com 
★ The name S. Drekou is mentioned in a paper in Dimitris Plantzos's research area, Cavafy



Academia.edu 
Dear Sophia,

You just visited Dimitris Plantzos's profile. The name "S. Drekou" is mentioned in a paper in Dimitris Plantzos's research area, "Cavafy".
https://www.academia.edu/upgrade?feature=name_mentions&trigger=profile-hit-research-interest-encore
Συγγραφέας: at
Περισσότερα Θέματα: , , , , , , , , ,

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)