Στην Εκκλησία δεν υπάρχουν
κεφάλαια πού τοκίζονται,
ούτε δάνεια με δυσβάστακτους τόκους.
Στην αναρχία αυτού τού «φιλόπτωχου
τραπεζικού συστήματος» έβαζε τάξη
ο φόβος τού Θεού. [Γέροντας Παΐσιος]
Διαπιστώσαμε όμως (από σχετική αρθρογραφία τής εφημερίδας Καθημερινή, 19.2.2012), ότι η άποψη αυτή δεν είναι πρωτότυπη για την ευρωπαϊκή διανόηση. Είναι μια προσαρμογή στα ορθόδοξα ελληνικά δεδομένα απόψεων, πού γέννησε η θεωρία τού Μαξ Βέμπερ* για την σχέση τού πνεύματος τού Καπιταλισμού με την ηθική τού καλβινιστικού Προτεσταντισμού.
Σε αυτήν την προσαρμογή, βέβαια, παίζουν καθοριστικό ρόλο οι θεολογικές και οικονομολογικές προϋποθέσεις πού έχει αυτός πού την επιχειρεί. Πάντως, με σημείο αναφοράς τον Μαξ Βέμπερ*, πολλοί μιλούν πλέον στην Δύση για την αιτιώδη σχέση θρησκείας και οικονομίας, είτε συμφωνούν μαζί του, είτε διαφοροποιούνται από αυτόν.
Ο ευρωπαϊκός Νότος κυριαρχείται από τον Παπισμό και την Ορθοδοξία. Αυτό το γεγονός δίνει αφορμές γιά «θεολογικές» ερμηνείες τής οικονομικής κατάστασης, στην οποία έχουν περιέλθει οι μεσογειακές χώρες τής Ευρώπης, αφήνοντας στήν άκρη, ως κάτι λογικό καί αυτονόητο, τήν απληστία τών διεθνών τοκογλύφων, πού εκμεταλλεύονται τήν ανεπάρκεια ή τήν ιδιοτέλεια τών ηγετών τών χωρών αυτών.
Φτάνουν μάλιστα ορισμένοι στό συμπέρασμα ότι γιά τήν οικονομική κατάσταση τών χωρών αυτών «ευθύνεται η μάλλον «χαλαρή» προσέγγιση τού καθολικού καί τού ορθόδοξου δόγματος στήν ανθρώπινη αδυναμία», κάτι πού δέν υπάρχει στόν Προτεσταντισμό, στόν οποίο «ποτέ δέν μπορείς νά είσαι σίγουρος, ούτε υπάρχει τρόπος νά διασφαλίσεις τή συγχώρεση τών αμαρτιών σου» (Economist).
Γιά τήν μή προτεσταντική αντιμετώπιση τής ανθρώπινης αδυναμίας θυμίζουν μάλιστα τόν Κατηχητικό Λόγο τού ιερού Χρυσοστόμου, πού λέει: «φιλότιμος γάρ ών ο Δεσπότης, δέχεται τόν έσχατον καθάπερ καί τόν πρώτον αναπαύει τόν τής ενδεκάτης ως τόν εργασάμενον από τής πρώτης». Παρουσιάζουν, έτσι, τούς Προτεστάντες ως άσχετους μέ τό πνεύμα τής «φιλοτιμίας τού Δεσπότου», πού καταργεί τήν σχέση τών ωρών εργασίας μέ τό ύψος τού μισθού.
Δείχνουν, όμως, νά μή καταλαβαίνουν σέ ποιά εργασία αναφέρεται ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καί δέν γνωρίζουν, επίσης, καί τό πραγματικό θεολογικό υπόβαθρο τής «προτεσταντικής νοικοκυροσύνης», πού δημιουργεί ισχυρές οικονομίες. Προφανώς ο ιερός Χρυσόστομος δέν υποθάλπει τήν ραθυμία, γι’ αυτό δέν μπορεί νά συνδεθή η επιείκεια καί η άφεση τών αμαρτιών μέ τήν οικονομική υστέρηση.
- Βέβαια, η θεολογία καί η ηθική τού Προτεσταντισμού ευνοεί τήν δημιουργία πλούτου. Ο Προτεστάντης πρέπει συνεχώς νά εργάζεται γιά νά επιβεβαιώνεται ότι ανήκει στούς εκλεκτούς τού Θεού, τούς προορισμένους από καταβολής κόσμου γιά τήν σωτηρία. Η αιρετική διδασκαλία τού απολύτου προορισμού εξωθεί τούς Προτεστάντες στήν ιεροποίηση τής εργασίας καί στήν συλλογή πλούτου, ο οποίος θεωρούμενος ως ευλογία τού Θεού, αποτελεί επιβεβαίωση τής σωτηρίας.
Όπως ήδη σημειώσαμε, είναι μάλλον γεγονός ότι τό πνεύμα τού Καπιταλισμού συνδέεται στενά μέ τήν ιδιότυπη ασκητική τού Προτεσταντισμού. (Σέ όσους θέλουν νά ενημερωθούν γι’ αυτήν τήν άποψη τούς παραπέμπουμε στό βιβλίο τού Μητροπολίτου μας: Γέννημα καί θρέμμα Ρωμηοί καί στό κεφάλαιο: Ο Καπιταλισμός ως γέννημα τής δυτικής μεταφυσικής, κατά τόν Max Weber). [σημ: Σ.Ν: Δείτε σχετικά εδώ)
- (σημ: Σ.Ν: κι εδώ ολόκληρο το βιβλίο του Μαξ Βέμπερ (Max Weber) σε PDF: Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού
Στό άρθρο τής Καθημερινής πού αναφερόμαστε, τό οποίο έχει τίτλο: Θρησκεία καί οικονομία καί χαρακτηριστικό υπότιτλο: Έγιναν πλούσιοι διαβάζοντας τήν Βίβλο... (τά αποσιωπητικά δείχνουν τήν ειρωνεία τού αρθρογράφου), καταγράφονται καί οι αντιρρήσεις πού έχουν διατυπωθή γιά τήν σχέση τού Προτεσταντισμού μέ τήν ανάπτυξη ή γενικότερα τήν σχέση τής θρησκείας μέ τήν οικονομία. (σημ Σ.Ν: βλ. στο τέλος ολόκληρο το άρθρο «Θρησκεία και οικονομία»)
Παρά ταύτα στήν συνέχεια θά παραθέσουμε τρία χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τόν βίο τού οσίου Αρσενίου τού Καππαδόκου, όπως τόν κατέγραψε ο Γέροντας Παΐσιος, καί θά δείξουμε τήν Ορθόδοξη οπτική τών πραγμάτων. Τό πώς, δηλαδή, στήν ζωή καί τήν ποιμαντική τών Ορθοδόξων Αγίων η επιείκεια συνυπάρχει μέ τήν αυστηρότητα, καί τό πώς η Ορθόδοξη εκκλησιαστική άσκηση είναι ασυμβίβαστη μέ τήν ραθυμία, πού δημιουργεί τήν οικονομική υστέρηση, τήν ανέχεια, χωρίς όμως νά ειδωλοποιήται ο πλούτος.
Πρώτα νά δούμε ένα ιδιότυπο «τραπεζικό σύστημα» ή «φιλόπτωχο ταμείο», τό οποίο φυσικά είναι αδιανόητο γιά τίς κοινωνίες πού δέν τίς συνδέει η ζωντανή πίστη στόν Χριστό καί η ανιδιοτελής αγάπη πρός τόν πλησίον.
Γράφει ο Γέροντας Παΐσιος:
- «Στήν Εκκλησία (των Φαράσων, όπου ιερουργούσε ο όσιος Αρσένιος) ήταν μιά καμάρα, στήν οποία άφηναν μερικοί προαιρετικώς χρήματα γιά τούς φτωχούς καί οι φτωχοί μόνοι τους πήγαιναν καί έπαιρναν όσα είχαν ανάγκη. Περισσότερα φοβόνταν νά πάρουν, γιά νά μήν τούς τιμωρήση ο Θεός». Δέν υπήρχαν κεφάλαια πού τοκίζονταν, ούτε δάνεια μέ δυσβάστακτους τόκους. Στήν αναρχία αυτού τού «φιλόπτωχου τραπεζικού συστήματος» έβαζε τάξη ο φόβος τού Θεού. Βέβαια, η μέριμνα γιά τούς φτωχούς δέν αμνήστευε τήν ραθυμία καί τήν άσωτη ζωή. Ο όσιος Αρσένιος ήταν αυστηρός στούς τεμπέληδες. Γράφεται στόν βίο του: «Όλοι οι Φαρασιώτες, καί από τά γύρω χωριά ακόμη, τόν Χατζεφεντή (τόν όσιο Αρσένιο) τόν λάτρευαν, εκτός από μερικούς μέθυσους καί τεμπέληδες, διότι δέν ήθελε νά βλέπη υγιή νά κάθεται».
Εγώ από αυτά τρώγω.
Ο τεμπέλης δέν τό δέχθηκε, αλλά επέμενε γιά πρόσφορο. Τότε τού είπε ο Πατήρ αυστηρά:
Δέ ντρέπεσαι, σαράντα πέντε ετών παλληκάρι κατάγερο, νά κάθεσαι όλη μέρα καί νά σκέφτεσαι διαβολιές καί νά μεθάς καί νά ζητιανεύης;
Είπε μετά στόν ψάλτη Πρόδρομο: Πήγαινε στήν Εκκλησία, πάρε τρία-τέσσερα πρόσφορα καί πήγαινε στό ποτάμι, καί εάν έρθη εκεί ο τεμπέλης, τότε νά τού τά δώσης. Είπε καί στόν τεμπέλη, γιά νά βάλη μπρός τήν σκουριασμένη μηχανή του: Πήγαινε στό ποτάμι, νά τά πάρης εκεί καί νά πιάσης καί ψάρια πού έχει άφθονα.
Δυστυχώς ο τεμπέλης βαρέθηκε νά πάη...».
 |
| π. Θωμάς Βαμβίνης |
Πρώτον, η δυστυχία δέν είναι πάντοτε αποτέλεσμα τεμπελιάς. Γι’ αυτό ο όσιος Αρσένιος έστελνε πρόσφορα «σέ δυστυχισμένες οικογένειες... Σέ τεμπέλη, [όμως] ποτέ δέν έδινε».
Δεύτερον, η υγεία πρέπει νά συνδέεται μέ τήν απαραίτητη εργασία, αλλιώς ο άνθρωπος «σκουριάζει» καί φτάνει στό νά σκέφτεται «διαβολιές», νά μεθά καί τελικά νά ζητιανεύη.
Καί τρίτον, ο υγιής πνευματικά άνθρωπος ξέρει νά λαμβάνη μέ τήν εργασία του από τήν κτίση όλα τά υλικά δώρα πού τού δίνει ο Θεός. Αυτό ήθελε νά υποδείξη ο όσιος Αρσένιος στόν τεμπέλη, όταν τού είπε: «Πήγαινε στό ποτάμι, νά τά πάρης εκεί [τά πρόσφορα] καί νά πιάσης καί ψάρια πού έχει άφθονα».
- Τα δώρα τού Θεού απαιτούν εργασία γιά νά τά λάβουμε. Καί επειδή τό φιλόπονο πνεύμα διαποτίζει όλη τήν παράδοση τής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία στήν αυθεντικότητά της είναι ασκητική, οι αιτίες τών οικονομικών μας προβλημάτων πρέπει νά αναζητηθούν αλλού: στήν άκαμπτη προτεσταντική ηθική τής διεθνούς κεφαλαιοκρατίας καί στίς «σκουριασμένες μηχανές» ηγετών καί τής κρατικής μας διοίκησης.[1]
Μ. Βασιλείου: Ο τόκος είναι υπερβολική απανθρωπία
«Διότι πράγματι είναι υπερβολική απανθρωπία ο μεν ένας να στερείται και των αναγκαίων και να ζητεί δάνειο για να παρηγορηθεί στην ζωή, ο δε άλλος να μην αρκείται στο κεφάλαιο αλλά να επινοεί από τις συμφορές του πτωχού νέα κέρδη για τον εαυτό του και να συγκεντρώνει πλούτο. Και ο μεν Κύριος λοιπόν σαφέστατα μας διατάσσει λέγοντας: «Και να μη περιφρονήσεις αυτόν που θέλει να δανεισθεί από σένα χωρίς τόκο» (Ματθ. 5, 42). Ο φιλάργυρος όμως βλέποντας κάποιον άνδρα να λυγίζει από την ανάγκη, να τον ικετεύει μπροστά στα πόδια του -ώστε τί ταπεινό να μη κάνει εμπρός του; τί να μη λέγει με τις παρακλήσεις του;- ακόμη δεν τον ελεεί.»[2]Παραπομπές:
1. «Προτεσταντική ηθική και σκουριασμένες μηχανές» του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη, από το περιοδ. «ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ» ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012, parembasis.gr.
2. «Ο τόκος είναι υπερβολική απανθρωπία» www.sophia-ntrekou.gr, απόσπασμα από την 3η Ομιλία του Μ. Βασιλείου, εις μέρος του 14ου ψαλμού και Κατά των Τοκιζόντων. πηγή από ΕΔΩ. Επιμέλεια, έρευνα www.sophia-ntrekou.gr / Αέναη επΑνάσταση
Ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά, παραγωγή, κατανομή, το εμπόριο και υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο/στόχο το κέρδος. Το κράτος στον καπιταλισμό μπορεί επίσης να αποτελεί τον ιδιοκτήτη μέσων παραγωγής (συλλογικός καπιταλιστής) ή διακίνησης των προϊόντων (και των υπηρεσιών που στον καπιταλισμό νοούνται ως προϊόντα). Η κοινωνική διαστρωμάτωση του καπιταλισμού χαρακτηρίζεται σύμφωνα με πολλούς διανοητές από ταξικά/εκμεταλλευτικά χαρακτηριστικά. Ηγεμονεύουσα/άρχουσα τάξη είναι η αστική και εκμεταλλευόμενη τάξη είναι η εργατική. el
Σχετικά Θέματα:
Στις 21 Απριλίου του 1864 έρχεται στη ζωή ο Μαξ Βέμπερ, ο γερμανός κοινωνιολόγος, φιλόσοφος και οικονομολόγος, οι ιδέες του οποίου επηρέασαν την κοινωνική θεωρία και στην ουσία τη γέννηση της ίδιας της κοινωνιολογίας. Ο Βέμπερ, θεωρείται ένας από τους τρεις θεμελιωτές της κοινωνιολογίας, μαζί με τον Μαρξ και τον Ντυρκέμ. Έφυγε από τη ζωή στις 14 Ιουνίου του 1920. Ο Βέμπερ, αν και επηρεάστηκε από τον Μαρξ, πήρε αντίθετη κατεύθυνση. Μελέτησε τους παράγοντες που οδηγούν στον δυτικό καπιταλισμό, όπως ο ίδιος τον ονόμασε, αναλύοντας την εξέλιξη του κοινωνικοοικονομικού συστήματος σε ένα σύνολο σταδίων. Αυτά τα στάδια διαιρούνται σε παραδοσιακά ή προκαπιταλιστικά και ορθολογιστικά ή καπιταλιστικά.
Το παρακάτω κείμενο είναι η εργασία μου στο μάθημα του ανοιχτού πανεπιστημίου «ειδικά θέματα ευρωπαϊκού πολιτισμού» και πραγματεύεται ζητήματα που περιέχονται στο βιβλίο του Μαξ Βέμπερ «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού». Την αναρτώ επειδή θεωρώ ότι έχει το ενδιαφέρον της η προσέγγιση του πάνω στον δυτικού τύπου καπιταλισμό και τη σχέση του με την μεταρρύθμιση, χωρίς να σημαίνει ότι υιοθετώ πλήρως τις απόψεις του. Θεωρώ επίσης ότι το θέμα προσφέρεται για πολιτικο-φιλοσοφική συζήτηση.
Θρησκεία και οικονομία
Τι κοινό έχουν οι ευρωπαϊκές χώρες που χρεοκόπησαν ή -έστω- βρέθηκαν ένα βήμα από τη χρεοκοπία; Δεν είναι η γεωγραφία, ούτε το κλίμα, εκτός αν ζηλεύει κανείς τον καιρό της Ιρλανδίας. Δεν είναι οι πρόσφατες δικτατορίες, καθώς η Ιταλία και η Ιρλανδία δεν γνώρισαν τέτοιες στη μεταπολεμική τους Ιστορία. Δεν είναι καν η αναποτελεσματικότητα και η πελατειακή συγκρότηση του κράτους, κατηγορίες στις οποίες η χώρα μας διατηρεί τη θλιβερή πρωτιά, με μεγάλη απόσταση από τους υπόλοιπους. Στην αναζήτηση κοινής συνισταμένης, ορισμένοι αρθρογράφοι και αναλυτές κατέληξαν εσχάτως σε μία μάλλον απροσδόκητη απάντηση: είναι η θρησκεία!
«Φταίει που δεν είμαστε προτεστάντες», έγραφε πριν από μερικές εβδομάδες ο αρθρογράφος της ιρλανδικής εφημερίδας «Irish Independent», Kevin Myers, αποδίδοντας τη δημοσιονομική σταθερότητα του ευρωπαϊκού Βορρά στην «προτεσταντική νοικοκυροσύνη». Ανάλογες ανησυχίες εξέφρασε και ο βρετανικός Economist σε εκτενές άρθρο του για τη σχέση θρησκείας και οικονομικών.
Κατ' ορισμένους ευθύνεται η μάλλον «χαλαρή» προσέγγιση του καθολικού και του ορθόδοξου δόγματος στην ανθρώπινη αδυναμία: «φιλότιμος γαρ ων ο Δεσπότης, δέχεται τον έσχατον καθάπερ και τον πρώτον· αναπαύει τον της ενδεκάτης, ως τον εργασάμενον από της πρώτης· και τον ύστερον ελεεί και τον πρώτον θεραπεύει· κακείνω δίδωσι και τούτω χαρίζεται· και τα έργα δέχεται και την γνώμην ασπάζεται· και την πράξιν τιμά και την πρόθεσιν επαινεί». Αντίθετα, «για τους Προτεστάντες, ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος, ούτε υπάρχει τρόπος να διασφαλίσεις τη συγχώρεση των αμαρτιών σου», γράφει στο σχετικό άρθρο ο Economist. «Στην προτεσταντική ηθική, αν δεν δουλέψεις, σου αξίζει να πεινάσεις», σημειώνει από την πλευρά του ο Μyers.
Παράδεισος και Κόλαση
Στερεότυπα; Πιθανότατα, αφού με αυτήν τη λογική, η Γαλλία και η Ολλανδία θα έπρεπε να βρίσκονται στην ίδια ή και χειρότερη μοίρα από τη δική μας. Ωστόσο, τούτο δεν σημαίνει ότι η θρησκευτική πίστη δεν επηρεάζει την οικονομική συμπεριφορά. Σε συγκριτική τους μελέτη για την οικονομική ανάπτυξη και τη θρησκευτική πίστη, οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Robert J. Barro και Rachel M. McCleary, κατέληγαν, το 2003, στα εξής συμπεράσματα: «Η θρησκευτική πίστη συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη, διότι ενισχύει κοινωνικές συμπεριφορές που υποβοηθούν την παραγωγικότητα... Για ορισμένα δόγματα, ο συχνός εκκλησιασμός βέβαια τείνει να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη. Αντίθετα, θετικές επιπτώσεις έχουν θρησκευτικές δοξασίες όπως η πίστη στην ύπαρξη Παραδείσου και Κόλασης. Φαίνεται επίσης πως το μαστίγιο της πίστης στην Κόλαση είναι πολύ πιο αποτελεσματικό από το καρότο της προσδοκίας του Παραδείσου» (Robert J. Barro και Rachel M. McCleary, «Religion and Economic Growth», National Bureau of Economic Research Working Paper, Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη, Μάιος 2003).
Ηδη από το 1905 άλλωστε, ο κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ είχε συνδέσει την προτεσταντική ηθική με την ανάπτυξη του πνεύματος του καπιταλισμού. Σήμερα, αυτή η άμεση αιτιακή σχέση αμφισβητείται από τους περισσότερους κοινωνικούς επιστήμονες που μελετούν τον συγκεκριμένο τομέα. Εν τούτοις, υπάρχουν και σύγχρονες μελέτες για τη σχέση θρησκείας και οικονομικής δραστηριότητας που συνδέουν την έλλειψη του πνεύματος κοινωνικής ευθύνης στη Νότια Ευρώπη, με το καθολικό δόγμα, το οποίο δίνει μεγαλύτερη έμφαση στη σχέση πιστού και Εκκλησίας, παρά στη σχέση του πιστού με τους συμπολίτες του (Robert Putnam, «Making Democracy Work. Civic Traditions in Modern Italy», Πρίνστον, Νιου Τζέρσι, 1993).
Θρήσκοι και άθεοι
Σε μεγάλη συγκριτική έρευνα που δημοσίευσαν στην επιθεώρηση «Journal of Monetary Economics», οι Luigi Guiso, Paola Sapienza και Luigi Zingale, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η θρησκευτική παιδεία γενικά μειώνει τις πιθανότητες παραβατικής συμπεριφοράς έναντι στον νόμο, αυξάνει την αίσθηση προσωπικής ευθύνης και ενισχύει την αίσθηση ότι τα αποτελέσματα της λειτουργίας της ελεύθερης αγοράς είναι δίκαια. «Είναι ενδιαφέρον», σημειώνουν, «ότι οι θρησκευόμενοι άνθρωποι είναι πιο πιθανόν να πιστεύουν ότι οι φτωχοί είναι φτωχοί επειδή είναι τεμπέληδες και τους λείπει η αποφασιστικότητα, παρά επειδή είναι θύματα κοινωνικής αδικίας. Σε γενικές γραμμές, οι θρήσκοι υποστηρίζουν τις αγορές περισσότερο από τους άθεους».
Στην ίδια μελέτη, οι συγγραφείς αναφέρουν πως το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η κουλτούρα που συνδέεται με συγκεκριμένα θρησκευτικά δόγματα είναι ασύμβατη με την οικονομική ανάπτυξη ή αν η υστέρηση ορισμένων κρατών οφείλεται σε ιστορικά γεγονότα που συνδέθηκαν μεν εμμέσως με τη θρησκεία των λαών τους, αλλά δεν πηγάζουν από την ίδια τη θρησκευτική κουλτούρα. Αν ισχύει η δεύτερη περίπτωση, τότε δεν χρειάζεται παρά να διορθωθούν ιστορικά λάθη και να γίνουν μεταρρυθμίσεις που θα αλλάξουν τις οικονομικές δομές όσων υστερούν. Αν όμως ισχύει η πρώτη, τότε, επειδή ούτε το ΔΝΤ μπορεί να αλλάξει την πίστη και την κουλτούρα των λαών, μάλλον θα πρέπει να ελπίζουν σε ένα «θαύμα» για να ανακάμψουν...
- Έγιναν πλούσιοι διαβάζοντας τη Βίβλο...
Πράγματι, η προτεσταντική Γερμανία του 19ου αιώνα τα πήγαινε πολύ καλύτερα από οικονομικής απόψεως από τις καθολικές περιοχές της χώρας, αλλά όχι λόγω του στερεότυπου της λιτότητας και του αναστοχασμού που υποτίθεται ότι βρίσκεται στην καρδιά του προτεσταντικού δόγματος. Απλώς, οι προτεστάντες ήθελαν να μπορούν τα παιδιά τους να διαβάζουν τη Βίβλο. Το προσκύνημα σε εικόνες και αγάλματα είναι ξένη προς τον προτεσταντισμό πρακτική. Οπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης αποτέλεσε διαβατήριο για την οικονομική και κοινωνική ανέλιξη, την εποχή της νεωτερικότητας. Ανάλογη έμφαση στην ανάγνωση έδιναν και οι εβραϊκές κοινότητες.
Σύμφωνα πάντα με τον Μπέικερ, καθολικοί και προτεστάντες με το ίδιο επίπεδο εκπαίδευσης, απολάμβαναν ανάλογα εισοδήματα, ενώ στις μέρες μας, δεν παρατηρούνται διαφοροποιήσεις. Εξάλλου, η πλουσιότερη περιοχή της Γερμανίας είναι σήμερα η Βαυαρία, οι περισσότεροι κάτοικοι της οποίας είναι καθολικοί. Ορισμένοι συνάδελφοι του Μπέικερ πάντως διαφωνούν, βασιζόμενοι σε περιπτωσιολογικές έρευνες σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου, όπως στη Λατινική Αμερική, για παράδειγμα, όπου η προτεσταντική μειοψηφία εμφανίζεται να έχει καλύτερες «οικονομικές επιδόσεις» από την καθολική πλειοψηφία.
Και άλλοι παράγοντες
Είναι όμως ζήτημα δόγματος ή μήπως οι διαφορές οφείλονται σε άλλους ιστορικούς παράγοντες; Στην περίπτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, φερ' ειπείν, οι ορθόδοξες κοινότητες ευημέρησαν οικονομικά εν μέρει και λόγω του αποκλεισμού τους από στρατιωτικά αξιώματα και της αναγκαστικής τους στροφής στο εμπόριο. Το ίδιο μπορεί να υποστηριχθεί και για τις εβραϊκές κοινότητες στην Ευρώπη, που δεν μπορούσαν να αποκτήσουν γη την περίοδο του Μεσαίωνα και στράφηκαν στο εμπόριο. Με την παρακμή της γαιοκτησίας και την άνοδο του καπιταλισμού, βρέθηκαν σε εξαιρετικά ευνοϊκή θέση.
Σε ό,τι αφορά τη συνεισφορά της θρησκείας στον συλλογικό πλούτο, συγκριτική μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 46.000 άτομα από 36 χώρες (World Values Survey), φαίνεται να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η θρησκεία βοηθάει στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής... Επειτα από ανάλυση των αποτελεσμάτων που παρουσίασαν στην Επιθεώρηση «Journal for the Scientific Study of Religion», οι Steven Sack (Wayne State University) και Augustine Kposowa (University of California, Riverside), σημειώνουν ότι οι θρησκευόμενοι πολίτες επιδεικνύουν λιγότερη ανοχή στη φοροδιαφυγή από τους άθεους.
Επίσης, ποσοτικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες καταδεικνύουν ότι οι θρησκευόμενοι συνεισφέρουν περισσότερα χρήματα, κατά μέσο όρο, σε φιλανθρωπικούς σκοπούς από τους αγνωστικιστές και τους άθεους. Η φιλανθρωπία όμως είναι διαφορετική από την αναδιανομή του εισοδήματος. Οπως σημειώνει ο εξειδικευμένος σε θέματα θρησκείας αρθρογράφος, David Briggs, στην αμερικανική εφημερίδα Star Tribune, τα στατιστικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι οι θρησκευόμενοι εμφανίζονται πολύ πιο αρνητικά διακείμενοι απέναντι στη βαριά άμεση φορολογία των υψηλών εισοδημάτων, απ' ό,τι οι άθρησκοι.
Τέτοιες μεγάλες ποσοτικές έρευνες βέβαια δεν μπορούν να είναι διαφωτιστικές ως προς το κρίσιμο ερώτημα της αιτιακής σχέσης ανάμεσα στα δύο. Το πιθανότερο είναι ότι η εχθρική στάση απέναντι στην αναδιανεμητική φορολόγηση προέρχεται όχι τόσο από το ίδιο το χριστιανικό δόγμα, όσο από το γεγονός ότι οι θρησκευόμενοι στις ΗΠΑ προέρχονται κυρίως από τις ούτως ή άλλως συντηρητικές μεσοδυτικές και νότιες πολιτείες της χώρας. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι με το ξέσπασμα της παγκόσμιας ύφεσης, όλες σχεδόν οι χριστιανικές εκκλησίες της Ευρώπης κατακεραύνωσαν την εγωιστική οικονομική συμπεριφορά και την απληστία, με τους ηγέτες τους να τις κατονομάζουν ως αιτίες της κρίσης.
Διαβάστε:
- Μαξ Βέμπερ, «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού», (εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1990) (βλ. παραπάνω)
- Luigi Guiso, Paola Sapienza, Luigi Zingalese, «People's opium? Religion and economic attitudes» (Journal of Monetary Economics, Τεύχος 50, σσ. 225-282, 2003) εδώ
