Εργασία της Σοφίας Ντρέκου
Η Προηγιασμένη, στην αληθινή εσπερινή τέλεσή της, όχι μόνο εντάσσεται στο σύστημα των ακολουθιών της Τεσσαρακοστής, αλλά αποτελεί τον καρπό και τον στέφανο και τον άξονα γύρω από τον οποίο αυτή στρέφεται και το στόχο στον οποίο μας κατευθύνει.
Τελείται τις καθημερινές (πλην Σαββάτου και Κυριακής), καθ' όλη την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Σε πολλούς ναούς τελείται κάθε Τετάρτη απόγευμα, σε ώρες που πολλοί, αν όχι όλοι οι πιστοί, έχουν τη δυνατότητα να παρευρεθούν στην τέλεση της.
Σ' αυτή τη μελέτη αγαπητοί αναγνώστες, θα αναλύσουμε τί είναι η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, την ιστορία της, γιατί τελείται και ποιος είναι ο συγγραφέας της κλ.π.
Θα συνεχίσουμε με ολόκληρο το Λειτουργικό κείμενο της Προηγιασμένης και θα παρακολουθήσουμε οπτικό υλικό (βίντεο) με την Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία.
Η θεία λειτουργία των Προηγιασμένων δώρων
Η λειτουργία των Προηγιασμένων τελείται σήμερα στους ναούς μας το πρωί των καθημερινών της Τεσσαρακοστής, ημερών δηλαδή εργάσιμων, και γι’ αυτό πολύ λίγοι είναι εκείνοι που δεν δεσμεύονται κατά τις ώρες αυτές από τα επαγγέλματα ή την υπηρεσία τους. Σε πολλούς ναούς τελείται κάθε Τετάρτη απόγευμα, σε ώρες που πολλοί, αν όχι όλοι οι πιστοί, έχουν τη δυνατότητα να παρευρεθούν στην τέλεση της.
Το όνομά της η λειτουργία αυτή το πήρε από την ίδια τη φύση της. Είναι στην κυριολεξία λειτουργία «προηγιασμένων δώρων». Δεν είναι δηλαδή λειτουργία όπως οι άλλες γνωστές λειτουργίες του Μ. Βασιλείου και του ιερού Χρυσοστόμου, στις οποίες έχομε προσφορά και καθαγιασμό τιμίων δώρων. Τα δώρα είναι εδώ καθαγιασμένα, προηγιασμένα, από άλλη λειτουργία, που τελέσθηκε σε άλλη ημέρα. Τα προηγιασμένα δώρα προτίθενται κατά τη λειτουργία των Προηγιασμένων για να κοινωνήσουν απ’ αυτά και να αγιασθούν οι πιστοί. Με άλλα λόγια η λειτουργία των Προηγιασμένων είναι μετάληψη, κοινωνία.
Για να κατανοήσομε τη γενεσιουργό αιτία της λειτουργίας των προηγιασμένων πρέπει να ανατρέξουμε στην ιστορία της. Οι ρίζες της βρίσκονται στην αρχαιότατη πράξη της Εκκλησίας μας. Σήμερα έχομε τη συνήθεια να κοινωνούμε κατά αραιά διαστήματα. Στους πρώτους όμως αιώνες της ζωής της Εκκλησίας οι πιστοί κοινωνούσαν σε κάθε λειτουργία, και μόνον εκείνοι που είχαν κάνει διάφορα σοβαρά αμαρτήματα αποκλείονταν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα από τη μετάληψη των αγίων μυστηρίων. Κοινωνούσαν δηλαδή οι πιστοί απαραιτήτως κάθε Κυριακή και κάθε Σάββατο και ενδιαμέσως της εβδομάδας όσες φορές ετελείτο η θεία λειτουργία, τακτικά ή έκτακτα στις εορτές που τύχαινε να συμπέσουν μέσα στην εβδομάδα.
Ο Μ. Βασίλειος μαρτυρεί, ότι οι χριστιανοί της εποχής του κοινωνούσαν τακτικά τέσσερεις φορές την εβδομάδα, δηλαδή την Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή (Επιστολή 93). Αν πάλι δεν ήταν δυνατό να τελεστεί ενδιάμεσα της εβδομάδας η θεία λειτουργία, τότε οι πιστοί κρατούσαν μερίδες από τη θεία κοινωνία της Κυριακής και κοινωνούσαν μόνοι τους. Το έθιμο αυτό το επιδοκιμάζει και ο Μ. Βασίλειος. Στα μοναστήρια και ιδιαίτερα στα ερημικά μέρη, όπου οι μοναχοί δεν είχαν τη δυνατότητα να παραβρεθούν σε άλλες λειτουργίες εκτός της Κυριακής, έκαναν ό,τι και οι κοσμικοί. Κρατούσαν δηλαδή αγιασμένες μερίδες από την Κυριακή ή το Σάββατο και κοινωνούσαν μόνοι τους.
Οι μοναχοί όμως αποτελούσαν μικρές ή μεγάλες ομάδες και όλοι έπρεπε να προσέλθουν και να κοινωνήσουν κατά τις ιδιωτικές αυτές κοινωνίες. Έτσι αρχίζει να διαμορφώνεται μια μικρή ακολουθία. Όλοι μαζί προσευχόντουσαν προ της κοινωνίας και όλοι μαζί ευχαριστούσαν το Θεό, που τους αξίωσε να κοινωνήσουν. Αν υπήρχε και ιερέας, αυτός τους πρόσφερε τη θεία κοινωνία. Αυτό γινόταν μετά την ακολουθία του εσπερινού ή της Θ' (εννάτης) ώρας (3 μ. μ.), γιατί οι μοναχοί έτρωγαν συνήθως μόνο μια φορά την ημέρα, μετά τον εσπερινό. Σιγά – σιγά θέλησαν να εντάξουν την κοινωνία τους αυτή στα πλαίσια μιας ακολουθίας, που να υπενθυμίζει τη θεία λειτουργία. Κατά τον τρόπο αυτό διαμορφώθηκε η ακολουθία των Τυπικών (δηλαδή κατά τον τύπο της θείας λειτουργίας), προς το τέλος της οποίας κοινωνούσαν. Αυτή είναι και η μητρική μορφή της Προηγιασμένης.
Ας έλθουμε τώρα στην Τεσσαρακοστή. Η θεία λειτουργία κατά την περίοδο αυτή ετελείτο μόνο κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές. Παλαιό έθιμο επικυρωμένο από εκκλησιαστικούς κανόνες απαγόρευε την τέλεση της θείας λειτουργίας κατά τις ημέρες της εβδομάδας, γιατί αυτές ήταν ημέρες νηστείας και πένθους. Η τέλεση της θείας λειτουργίας ήταν κάτι ασυμβίβαστο προς τον χαρακτήρα των ημερών αυτών.
Η λειτουργία είναι πασχάλιο μυστήριο, που έχει έντονο τον πανηγυρικό, τον χαρμόσυνο και επινίκιο χαρακτήρα. Αυτό όμως γεννούσε πρόβλημα. Οι χριστιανοί έπρεπε να κοινωνήσουν δύο φορές τουλάχιστον ακόμη την εβδομάδα, το λιγότερο δηλαδή κατά τις δύο ενδιάμεσες ημέρες, την Τετάρτη και την Παρασκευή, που αναφέρει και ο Μ. Βασίλειος. Η λύση ήδη υπήρχε: οι πιστοί θα κοινωνούσαν από προηγιασμένα άγια. Οι ημέρες αυτές ήσαν ημέρες νηστείας. Νηστεία την εποχή εκείνη σήμαινε πλήρη αποχή τροφής μέχρι τη δύση του ήλιου. Η κοινωνία λοιπόν θα έπρεπε να κατακλείσει τη νηστεία, να γίνει δηλαδή μετά την ακολουθία του εσπερινού.
Στο σημείο αυτό συνδέεται η ιστορία με τη σημερινή πράξη. Η λειτουργία των Προηγιασμένων είναι σήμερα ακολουθία εσπερινού, στην οποία προστίθεται η παράθεση των δώρων, οι προπαρασκευαστικές ευχές, η θεία κοινωνία και η ευχαριστία ύστερα από αυτήν. Η διαμόρφωσή της μέσα στο όλο πλαίσιο της Τεσσαρακοστής της έδωσε ένα έντονο «πενθηρό», κατά τον Θεόδωρο Στουδίτη, χαρακτήρα.
Με τον εσπερινό συμπλέκονται τροπάρια κατανυκτικά, οι ιερείς φέρουν πένθιμα άμφια, η αγία τράπεζα και τα τίμια δώρα είναι σκεπασμένα με μαύρα καλύμματα, οι ευχές είναι γεμάτες ταπείνωση και συντριβή. «Μυστικωτέρα εις παν η τελετή γίνεται» κατά τον ίδιο Πατέρα.
Καιρός να ρίξωμε μια ματιά σ’ αυτήν την ίδια τη λειτουργία των Προηγιασμένων, στη μορφή που ύστερα από μακρά εξέλιξη αποκρυσταλλώθηκε και κατά την οποία τελείται σήμερα στους ναούς μας. Ήδη επισημάναμε τα δύο λειτουργικά στοιχεία που τη συνθέτουν: την ακολουθία του εσπερινού και τη θεία κοινωνία. Το πρώτο μέρος της αποτελεί ο συνήθης εσπερινός της Τεσσαρακοστής με μικρές μόνο τροποποιήσεις. Ο ιερέας κατά τη ψαλμωδία της Θ' ώρας ντύνεται την ιερατική του στολή και θυμιάζει.
Η έναρξη γίνεται με το «Ευλογημένη η βασιλεία…» κατά τον τύπο της θείας λειτουργίας. Διαβάζεται ο προοιμιακός, ο 103ος δηλαδή ψαλμός, που περιγράφει το δημιουργικό έργο του Θεού. Είναι το προοίμιο του εσπερινού, αλλά και όλης της ακολουθίας του νυχθημέρου, που αρχίζει, ως γνωστό, κατά τον εβραϊκό τρόπο, από την εσπέρα· πρώτο μέρος του εικοσιτετραώρου θεωρείται η νύχτα. Ύστερα ο διάκονος ή ο ιερέας θέτει στο στόμα των πιστών τα ειρηνικά. Ακολουθεί η ανάγνωση του 18ου καθίσματος του Ψαλτηρίου· «Πρός Κύριον εν τω θλίβεσθαι με εκέκραξα και εισήκουσε μου…». Είναι το τμήμα του ψαλτηρίου που έχει καθοριστεί να διαβάζεται κατά τους εσπερινούς της Τεσσαρακοστής. Ο ιερέας εν τω μεταξύ ετοιμάζει στην πρόθεση τα προηγιασμένα από τη λειτουργία του προηγουμένου Σαββάτου ή της Κυριακής τίμια δώρα. Αποθέτει τον άγιο άρτο στο δισκάριο, κάνει τη ένωση του οίνου και του ύδατος στο άγιο ποτήριο και τα καλύπτει. Ο εσπερινός συνεχίζεται με τη ψαλμωδία των ψαλμών του λυχνικού και των κατανυκτικών τροπαρίων της ημέρας, που παρεμβάλλονται στους τελευταίους στίχους των ψαλμών αυτών και γίνεται είσοδος.
Διαβάζονται δύο αναγνώσματα από την Π. Διαθήκη, ένα από τη Γένεση και ένα από το βιβλίο των Παροιμιών. Θα σταθούμε για λίγο στην κατανυκτική ψαλμωδία του «Κατευθυνθήτω», του δεύτερου στίχου του 140ου ψαλμού. Ψάλλεται μετά από τα αναγνώσματα έξι φορές, από τον ιερέα και τους χορούς, ενώ ο ιερέας θυμίαζει την αγία τράπεζα.
Κατόπιν γίνεται η εκτενής δέηση υπέρ των τάξεων των μελών της Εκκλησίας, των κατηχουμένων, των ετοιμαζομένων για το άγιο βάπτισμα, «των προς το φώτισμα ευτρεπιζομένων» και των πιστών. Και μετά την απόλυση των κατηχουμένων έρχεται το δεύτερο μέρος, η κοινωνία των μυστηρίων.
Τη μεταφορά των προηγιασμένων δώρων από την πρόθεση στο θυσιαστήριο, που γίνεται με μεγάλη κατάνυξη, ενώ οι πιστοί σκύβουν μέχρι το έδαφος, συνοδεύει η ψαλμωδία του αρχαίου ύμνου «Νυν αι δυνάμεις».
Η προπαρασκευή για τη θεία κοινωνία περιλαμβάνει κυρίως την Κυριακή προσευχή, το «Πάτερ ημών…», ακολουθεί η κοινωνία και μετά απ’ αυτήν η ευχαριστία. Και η λειτουργία τελειώνει με την κατανυκτική οπισθάμβωνο ευχή. Είναι δέηση, που συνδέει την τέλεση της κατανυκτικής αυτής λειτουργίας με την περίοδο των Νηστειών. Ο πνευματικός αγώνας της Τεσσαρακοστής είναι σκληρός, αλλά και η νίκη κατά των αοράτων εχθρών είναι βέβαιη για τους αγωνιζομένους τον καλόν αγώνα. Η ανάσταση δεν είναι μακριά.
Η θεία λειτουργία των Προηγιασμένων είναι μία από τις ωραιότερες και κατανυκτικότερες ακολουθίες της Εκκλησίας μας. Αλλά συγχρόνως και μία διαρκής πρόσκληση για τη συχνή κοινωνία των θείων μυστηρίων. Μια φωνή από τα βάθη των αιώνων, από την αρχαία ζωντανή παράδοση της Εκκλησίας. Φωνή που λέει, ότι ο πιστός δεν μπορεί να ζει τη ζωή του Χριστού αν δεν ανανεώνει διαρκώς την ένωσή του με την πηγή της ζωής, το σώμα και το αίμα του Κυρίου. Διότι ο Χριστός είναι «η ζωή ημών».
ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ:
Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων
Δώρων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
- 1. Εισαγωγή – Τι είναι και πότε τελείται
- 2. Γιατί τελείται και ποιος είναι ο συγγραφέας της
- 3. Ο Αναστάσιμος χαρακτήρας της Θ. Λειτουργίας
- 4. Ανάμνηση του μέλλοντος αιώνος
- 5. Η όρθια στάση προσευχής
- 6. Η Ευχαριστία: το μυστήριο της νέας ανθρωπότητας
- 7. Η Τεσσαρακοστή και η διαμόρφωση της Προηγιασμένης λειτουργίας
- 8. Η Προηγιασμένη Λειτουργία
- 9. Το Ψαλτήριο
- 10. «Σοφία ορθοί» και «φώς Χριστού φαίνει πάσι»
- 11. Η κοινωνία των μυστηρίων
- 12. Επίλογος
- Βιβλιογραφία
1. Εισαγωγή – Τι είναι και πότε τελείται
Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων είναι μια ιδιαίτερη λειτουργία, που γίνεται μόνο κατά την πένθιμη περίοδο, δηλαδή τις καθημερινές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, οπότε δεν τελείται η λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου ή του Μ. Βασιλείου. Δεν τελείται δηλαδή τα Σάββατα και τις Κυριακές, ούτε τον υπόλοιπο χρόνο.
Παλαιότερα ετελείτο και κατά την Τετάρτη και Παρασκευή της εβδομάδας της Τυροφάγου και κατά τη Μεγάλη Παρασκευή, αλλά η τάξη αυτή απράκτησε. Έχουμε μαρτυρίες επίσης ότι ετελείτο, έστω και προαιρετικά («από τον θέλοντα») κατά την τοπική συνήθεια και κατά τις Τετάρτες και τις Παρασκευές του υπόλοιπου έτους και κατά την εορτή της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου). Ενωρίς όμως η τέλεσή της περιορίσθηκε μόνο στην Τεσσαρακοστή και μάλιστα αποτέλεσε το κατ’ εξοχήν γνώρισμα της περιόδου αυτής.
Συνδέεται και συνδυάζεται με την ακολουθία του Εσπερινού και δεν περιλαμβάνει τίποτε άλλο παρά:
1) την προπαρασκευή των προαγιασμένων δώρων, δηλαδή τη μεταφορά του αγίου άρτου – Αμνού από την Αγία Τράπεζα (αρτοφόριο) στην Πρόθεση, την τοποθέτησή του στο δισκάριο και την ένωσή του στο άγιο ποτήριο και
2) την κοινωνία των φρικτών του Χριστού μυστηρίων. Περιβάλλεται με λειτουργική επισημότητα και πλαισιώνεται κατά το πρότυπο της θ. λειτουργίας με προπαρασκευαστικές ευχές πριν από τη μετάληψη και ευχαριστήριες μετά από αυτήν και τη συνήθη απόλυση της θ. λειτουργίας.
Έτσι δεν είναι λειτουργία με την κυρία και ειδική έννοια του όρου αυτού, δηλαδή προσφορά θυσίας, καθόσον δεν περιέχει Αναφορά και επομένως δεν πρόκειται για τέλεση του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας. Είναι δηλαδή μόνο μια εσπερινή σύναξη με κύριο σκοπό τη Μετάληψη.
Πιο συγκεκριμένα, κατά την εκκλησιαστική τάξη, γίνεται:
α) κάθε Τετάρτη και Παρασκευή των έξι εβδομάδων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
β) την Πέμπτη της Ε' εβδομάδας του Μεγάλου Κανόνα.
γ) στις μνήμες αγίων που εορτάζονται και συμπίπτουν μέσα στη Σαρακοστή σε άλλη μέρα εκτός Σαββάτου και Κυριακής, όπως π.χ. η Α' και Β' εύρεση της κεφαλής του τιμίου Προδρόμου (24 Φεβρουαρίου), των αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων (9 Μαρτίου) ή και εκτάκτως τοπικών αγίων κλπ.
δ) τη Μεγάλη Δευτέρα, Μεγάλη Τρίτη και Μεγάλη Τετάρτη της Μεγάλης Εβδομάδας.
ε) Όπως παρατηρεί ο αοίδιμος καθηγητής Ιωάννης Φουντούλης, Προηγιασμένη γίνεται και κατά την παραμονή του Ευαγγελισμού, οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας εκτός Σαββάτου και Κυριακής και αν τύχει. (Τα νεώτερα Τυπικά της Μεγάλης Εκκλησίας – Κωνσταντίνου και Γ. Βιολάκη – αδικαιολόγητα δεν προβλέπουν την τέλεση Προηγιασμένης κατά την ημέρα αυτή, έστω και αν είναι Τετάρτη ή Παρασκευή).
Βέβαια κατά την εορτή του Ευαγγελισμού, που είναι ημέρα χαρμόσυνη όποια μέρα κι αν συμπέσει, τελείται ως γνωστόν η λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Η διάταξη των Τυπικών περί τακτικής τελέσεως της Προηγιασμένης κατά τις Τετάρτες και Παρασκευές της Μ. Τεσσαρακοστής, δεν έχει την έννοια ότι κωλύει την εκτάκτως τέλεσή της και κατά τις υπόλοιπες μέρες. Ας σημειωθεί εδώ ότι κατά την τέλεσή της, οι ιερείς ενδύονται με χρώμα πορφυρούν (βαθύ ερυθρό-ιώδες), που είναι και το επίσημο χρώμα των αμφίων της Μ. Τεσσαρακοστής. Η διάταξή της προέρχεται από την Ιεροσολυμιτική μονή του Αγίου Σάββα, όπως φαίνεται τόσο στο Τυπικό της όσο και στο εν χρήσει Τριώδιο.
2. Γιατί τελείται και ποιος είναι ο συγγραφέας της
Σύμφωνα με το Τυπικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας δύο είναι κυρίως οι λόγοι για τους οποίους γίνεται η λειτουργία των Προηγιασμένων σ’ αυτήν την περίοδο. Ο πρώτος είναι ότι ο Αναστάσιμος χαρακτήρας της θείας λειτουργίας ή Ευχαριστίας, δε συμβιβάζεται, δηλαδή δεν ταιριάζει με τον πένθιμο χαρακτήρα των ημερών της Μ. Τεσσαρακοστής, γι' αυτό και δεν είναι δυνατό σε καμιά περίπτωση να τελεσθεί τελεία λειτουργία, όπως ήδη είπαμε. Ο δεύτερος, για να μη μείνουν οι πιστοί κατά τις μέρες αυτές, χωρίς να κοινωνήσουν το πανάχραντο Σώμα και Αίμα του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού. Τους λόγους αυτούς θ’ αναλύσουμε πρώτα εν συντομία και πιστεύω ότι θα βοηθήσουν για την πληρέστερη κατανόηση του θέματος.
Ως συγγραφείς της Προηγιασμένης φέρονται ο Ιάκωβος ο αδελφόθεος, ο Μ.Βασίλειος, ο Επιφάνιος Κύπρου, ο Ιωάννης Χρυσόστομος, συνηθέστερα δε ο Πάπας Ρώμης Γρηγόριος ο Διάλογος ή ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γερμανός ο Α'. Σύμφωνα όμως με τη νεώτερη και σύγχρονη έρευνα κανείς απ’ αυτούς δεν συγκεντρώνει πιθανότητες να είναι ο συγγραφέας της. Έτσι φαίνεται ότι είναι κατά βάση μια ενοριακή ακολουθία, που συνδέεται με τον εσπερινό.
3. Ο Αναστάσιμος χαρακτήρας της Θ. Λειτουργίας
Είναι απαραίτητο, πάνω απ όλα να διευκρινίσουμε ότι το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας κατά τον Βυζαντινό λειτουργικό τύπο – που εκπροσωπείται από τις λειτουργίες του Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου, οι οποίες και τελούνται σήμερα στην Ορθόδοξη εκκλησία – έχει πάντοτε αναστάσιμο, δηλαδή πασχάλιο, πανηγυρικό και χαρούμενο, επομένως επινίκιο και εσχατολογικό χαρακτήρα, όποια μέρα της εβδομάδας και αν τελείται.
Κατά τον αείμνηστο π. Αλέξανδρο Σμέμαν (1921-1983), η Θ. Ευχαριστία είναι το μυστήριο της έλευσης του Χριστού, της παρουσίας Του εν μέσω των μαθητών Του και συνεπώς ο εορτασμός της Αναστάσεώς Του, αφού η παρουσία Του κατά τις εμφανίσεις Του μετά την Ανάσταση, αποτελούν για την Εκκλησία την «απόδειξη» της εκ νεκρών Αναστάσεώς Του.
Η ατμόσφαιρα, που επικρατεί κατά τις εμφανίσεις αυτές είναι χαρμόσυνη, διότι η Ανάσταση κατέδειξε τη νίκη του Θεού επί των εχθρών του, (του διαβόλου και του θανάτου) δηλαδή την ανατολή της Βασιλείας του Χριστού στην Ιστορία. Έτσι η πρώτη Εκκλησία τελούσε την ευχαριστία «εν αγαλλιάσει», δηλαδή σε ατμόσφαιρα χαράς (Πραξ. 2,46). Γι αυτό ο Μητροπολίτης Ιωάννης Ζηζιούλας χαρακτηρίζει τη θ. λειτουργία ως «εικόνα της Βασιλείας του Θεού, εικόνα των εσχάτων», επειδή μας προσανατολίζει προς τα έσχατα, στο Τέλος. Αυτό φαίνεται σε πολλά σημεία της. Ας αναφέρουμε μερικά, τα πιο γνωστά:
Τα Αντίφωνα και η «μικρά είσοδος». Τα αντίφωνα είναι τρία για το ιερό του αριθμού. α' αντίφωνο: Ψαλμός 91 («Αγαθόν το εξομολογείσθαι…»). β' αντίφωνο: Ψαλμός 92 («Ο Κύριος εβασίλευσεν ευπρέπειαν ενεδύσατο…»). γ' αντίφωνο: Ψαλμός 94 («Δεύτε αγαλλιασώμεθα τω Κυρίω…Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν αυτώ…»). Οι τρεις αυτοί ψαλμοί έχουν, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, αναστάσιμο χαρακτήρα. Στην είσοδο μετά του Ευαγγελίου αμέσως μετά, οι πιστοί θεωρούν τον Σωτήρα να εισέρχεται στη Βασιλεία του και ν’ ανοίγει τις πύλες της στους μαθητές του. «Ο γαρ Βασιλεύς των βασιλευόντων και Κύριος των κυριευόντων προσέρχεται».
Επίσης φαίνεται από την πολλαπλή επανάληψη της ψαλμωδίας του Αμήν (έτσι ας είναι, μακάρι), που κατά το βιβλίο της Αποκάλυψης του Ιωάννη δηλώνει τον ίδιο τον Κύριο (Αποκ. 3,14) και του Αλληλούια (αινείτε τον Κύριον), που θεωρείται ο ύμνος της αιωνιότητας. Είναι ιεροί ήχοι εμπνευσμένοι από τον ίδιο το Θεό.
Στο Χερουβικό ύμνο ψάλλουμε: «Οι τα χερουβίμ μυστικώς εικονίζοντες…πάσαν νυν βιοτικήν αποθώμεθα μέριμναν, ως τον Βασιλέα των όλων υποδεξόμενοι», δηλ. εμείς που ήδη βρισκόμαστε στον ουράνιο χώρο και συμβολίζουμε τους αγγέλους, καλούμαστε να διώξουμε τώρα κάθε βιοτική φροντίδα, για να υποδεχθούμε τον Βασιλέα των όλων.
Φαίνεται ακόμη από την προσφορά της αγίας Αναφοράς και την ψαλμωδία του επινίκιου τρισάγιου ύμνου «Άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης σου…», που ψάλλεται κατά τη στιγμή εκείνη. Η ψυχή πλημμυρισμένη από ευγνωμοσύνη προς το Θεό για όλες Του τις ευεργεσίες προς τον άνθρωπο (του Σταυρού, του Τάφου, της Τριημέρου Αναστάσεως, της εις ουρανούς αναβάσεως, της εκ δεξιών καθέδρας, της Δευτέρας και ενδόξου Παρουσίας) του αναπέμπει την αγγελική δοξολογία. Σ’ αυτήν την «ευχή των ευχών» (Α. Σμέμαν) φαίνεται καθαρά η συνεχής ανύψωση και αναφορά της Εκκλησίας στον ουρανό, στο χώρο της δόξας και στη χαρά της Βασιλείας του Θεού.
Η Κυριακή προσευχή: «Πάτερ ημών». Η απαγγελία της ακριβώς πριν από την κοινωνία δείχνει ότι το καθημερινό μας ψωμί, ο επιούσιος άρτος είναι ο ευχαριστιακός άρτος, «ο άρτος ο ερχόμενος», ο άρτος της Βασιλείας δοσμένος σήμερα.
Η Κυριακή προσευχή: «Πάτερ ημών». Η απαγγελία της ακριβώς πριν από την κοινωνία δείχνει ότι το καθημερινό μας ψωμί, ο επιούσιος άρτος είναι ο ευχαριστιακός άρτος, «ο άρτος ο ερχόμενος», ο άρτος της Βασιλείας δοσμένος σήμερα.
Κυριακή Προσευχή: ερμηνεία του Πάτερ Ημών - Αγίου Μακαρίου Νοταρά
Τέλος, από τον ύμνο «Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν Πνεύμα επουράνιον…», που είναι τροπάριο της Πεντηκοστής και ψάλλεται μετά τη θ. κοινωνία. Πρόκειται για το εσχατολογικό finale της λειτουργίας. Η Βασιλεία και το Πνεύμα είναι πραγματικά μέσα μας και μας προσκαλούν μ’ όλες τους τις δυνάμεις στο αποστολικό μας έργο να γίνουμε αυτόπτες μάρτυρες των Μυστηρίων που βιώσαμε και των Αποκαλύψεων που δεχτήκαμε. Γι αυτό, όπως σημειώνει ο Σμέμαν η λειτουργία είναι «το μυστήριο της αρχής και του τέλους» (the sacrament of the beginning and the end), δηλαδή της ανακεφαλαιώσεως των πάντων εν Χριστώ (Εφεσ. 1,10), της εν αγίω Πνεύματι ενώσεως ολοκλήρου του σώματος της Εκκλησίας.
φώτο: Άποψη του Ιερού Βήματος του Καθολικού
της Ι. Μ. Βατοπαιδίου Αγίου Όρους.
Πάνω στην Αγία Τράπεζα φαίνονται
τα πέντε Άγια Ποτήρια με τα προηγιασμένα
Τίμια Δώρα που θα χρησιμοποιηθούν για τις
Προηγιασμένες Λειτουργίες της εβδομάδας.
4. Ανάμνηση του μέλλοντος αιώνος
Ιστορικά οι ρίζες της Ευχαριστίας βρίσκονται στο Μυστικό Δείπνο αλλά και στις εμφανίσεις του Αναστημένου Χριστού στους μαθητές και τα γεύματα που είχε μαζί τους. Τόσο το Ευαγγέλιο όσο και οι επιστολές του Απ. Παύλου προβάλλουν την εντολή του Κυρίου κατά το Μυστικό Δείπνο, «τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν (Λουκ. 22, 19)», δηλαδή να επαναλαμβάνετε αυτήν την πράξη για να με θυμάστε.
Όπως αναφέρει και πάλι ο Ιωάννης Ζηζιούλας, η «ανάμνηση» αυτή δεν αναφερόταν τόσο σε ένα γεγονός του παρελθόντος (στο Σταυρό) όσο στο μέλλον, δηλαδή στα έσχατα της Βασιλείας του Θεού. Για το λόγο αυτό, η Ευχαριστία συνδέθηκε από την αρχή με την ελπίδα και την προσδοκία της Παρουσίας και πάλι όχι τόσο του Εσταυρωμένου όσο του Αναστάντος Χριστού. Ο Σταυρός, άλλωστε, εκφράζει τη δόξα και όχι την ταπείνωση του Χριστού. Έτσι στη θεία λειτουργία η Εκκλησία ζει με απόλυτη βεβαιότητα την παρουσία Αναστημένου Χριστού, ως νικητή του διαβόλου και του Άδου και αρχηγού της καινούριας κτίσεως, όπου ο θάνατος δεν υπάρχει πια. Και εμείς κοινωνούμε το σταυρωθέν και αναστημένο Σώμα του και πάλιν ερχομένου Κυρίου. Γι' αυτό πανηγυρίζουμε και γευόμαστε τη χαρά αυτής της νίκης.
Η κατανόηση της ανάστασης του Ιησού Χριστού ως συγκεκριμένου ιστορικού γεγονότος
Τρανή μάλιστα απόδειξη του αναστάσιμου χαρακτήρα της Ευχαριστίας ήταν το γεγονός ότι γινόταν την Κυριακή, η οποία για μας τους Ορθοδόξους είναι «το Πάσχα το συνεχές και αιώνιο», κατά την ωραία διατύπωση του π. Ευαγγέλου Παχυγιαννάκη, δηλαδή την κατεξοχήν ημέρα της Αναστάσεως ή, αργότερα, τις ημέρες μνήμης των μαρτύρων, που θεωρούνταν και αυτές μέρες χαράς και ότι νωρίς – και μέχρι σήμερα – η Εκκλησία απαγόρευε την τέλεση της Ευχαριστίας σε ημέρες νηστείας και κατανύξεως.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, βιώνει τα Έσχατα στη θεία Ευχαριστία. Γι' αυτό βέβαια η θ. λειτουργία είναι «το βασιλικό μυστήριο, το μυστήριο των μυστηρίων, κέντρο και τέλος των εκκλησιαστικών μυστηρίων». Είναι, κατά τον Ιωάννη Φουντούλη, «το μυστήριο της Καινής Διαθήκης, το καινό Πάσχα που εορτάζει ο λαός του Θεού και δι’ αυτού μεταβαίνει εκ του θανάτου στη ζωή». Είναι συνεπώς «η φανέρωση της Εκκλησίας, ως του νέου αιώνα» κι επιπλέον αποτελεί το «ύψιστο κριτήριο και τη βάση της εκκλησιαστικής δομής» κατά τον π. Ιωάννη Μάγιεντορφ.
Γι' αυτό εμείς οι Ορθόδοξοι λειτουργούμε και ζούμε στην Εκκλησία με τρόπους, που πολλές φορές σκανδαλίζουν τους ετεροδόξους. Έχει, παραδείγματος χάριν, η Εκκλησία μας και η Θεία Ευχαριστία μια ιδιαίτερη λαμπρότητα: πολύ φως, λαμπρά άμφια των κληρικών, μια ολόκληρη βιβλιοθήκη στο αναλόγιο, ωραία ψαλμωδία, ωραίες εικόνες, ωραία χρώματα. Κατά τη θ. λειτουργία η Εκκλησία λούζεται στο φως και ντύνεται με όλη τη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια που διαθέτει. Θ. λειτουργία σε μισοφωτισμένες εκκλησίες για λόγους δήθεν κατανύξεως δε γίνεται.
Όλα αυτά αποβλέπουν σε έναν σκοπό: στο να απεικονίσουν την Βασιλεία τού Θεού σε μας και να μας κάνουν να την προσευχηθούμε και να συμμετάσχουμε από τώρα, μεταλαμβάνοντας του Κυριακού σώματος. Η μετάληψη, μας μεταβάλλει σε μέλη Χριστού, μετατρέποντας την ατομική μας επιβίωση σε κοινωνία ζωής αιωνίου, που είναι η Εκκλησία. Κάνουμε, λοιπόν, μεγάλο λάθος, όταν για διαφόρους λόγους (πολλές φορές κακώς νοούμενης ταπεινοφροσύνης και δήθεν απλότητας) αυτά τα πράγματα τα απλοποιούμε και στερούμε έτσι τη θ. λειτουργία από την λαμπρότητα που της προσέδωσε η Εκκλησία διαμέσου των αιώνων.
Βιώνοντας τη Θεία Ευχαριστία ως εικόνα της Βασιλείας του Θεού, ως Χριστοκεντρική σύναξη, δηλαδή ενότητας – εν ενί στόματι και μιά καρδία – όλων γύρω από το πρόσωπο τού Χριστού, αποκτά ο Ορθόδοξος πιστός ταυτόχρονα και μια ιδιαίτερη εκτίμηση, ευλάβεια και σεβασμό προς τους λειτουργούς της Εκκλησίας, τους ιερείς, προς αυτούς που με την ιεροσύνη τους εικονίζουν τα Έσχατα, και ιδιαίτερα προς τον Επίσκοπο, τον προεστώτα της Ευχαριστιακής συνάξεως στο πρόσωπο του οποίου είναι παρών ο «ώδε ημίν αοράτως συνών» Ιησούς Χριστός. Αυτή η παράδοση του λαού μας να αποδίδει ιδιαίτερη ευλάβεια στους λειτουργούς της Εκκλησίας, στον Επίσκοπο κατεξοχήν και κατ' επέκταση στους Πρεσβυτέρους και Διακόνους είναι μέρος ουσιαστικό αυτού που λέμε «βίωση τού μυστηρίου της Εκκλησίας».
5. Η όρθια στάση προσευχής
Οι παρατηρήσεις αυτές για τον αναστάσιμο χαρακτήρα της θ. λειτουργίας, υπαγορεύονται και από ένα άλλο στοιχείο στη θ. λειτουργία, που σήμερα έχει ατονήσει και το οποίο είναι μέγιστης σημασίας: Είναι η όρθια στάση των προσευχόμενων πιστών και μάλιστα κατά ανατολάς, στάση προς δήλωση της ελευθερίας των τέκνων του Θεού και της αναστάσεως. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η προσευχόμενη κοινότητα βλέπει πάντοτε προς την ανατολή του ηλίου, το σύμβολο του νοητού Ηλίου, του Ιησού Χριστού και της ενδόξου πάλιν Δευτέρας Παρουσίας Του.
Αυτό που παρατηρείται σήμερα να κάθονται οι πιστοί κατά τη θ. λειτουργία (βέβαια εκείνοι που δεν έχουν πρόβλημα υγείας), είναι εντελώς απαράδεκτο και αντικανονικό προς τον χαρακτήρα της. Διότι τόσον τα παραγγέλματα του ιερέως όσο και του διακόνου όταν λειτουργεί, σαφώς ομιλούν περί όρθιας στάσεως στα καίρια σημεία της, όπως οι είσοδοι, η ανάγνωση του ευαγγελίου, η Αγία Αναφορά, η θεία κοινωνία κλπ. Λέει πχ. ο διάκονος: «Σοφία Ορθοί…». «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου, πρόσχωμεν την αγίαν αναφοράν εν ειρήνη προσφέρειν». Που σημαίνει, «Ας σταθούμε καλά, ας σταθούμε με φόβο, ας προσέξουμε να προσφέρουμε την αγία αναφορά με ειρήνη». Και στη συνέχεια: «Ορθοί. Μεταλαβόντες των θείων, αγίων, αχράντων, αθανάτων, επουρανίων και ζωοποιών, φρικτών του Χριστού Μυστηρίων, αξίως ευχαριστήσωμεν τω Κυρίω». Για το λόγο αυτό είναι αυτονόητο ότι η κλίση των γονάτων δηλαδή η γονυκλισία, όπως και η καθιστική στάση, δεν ταιριάζουν στη θεία λειτουργία. Έτσι λ.χ. οι μοναχοί δεν γονατίζουν ποτέ στη θ. λειτουργία. Κατεβαίνουν από τα στασίδια των και σκύβουν κατά τον καθαγιασμό, ποτέ όμως δεν γονατίζουν.
6. Η Ευχαριστία: το μυστήριο της νέας ανθρωπότητας
Όλα αυτά τα στοιχεία είναι αρκετά για να μας δώσουν να καταλάβουμε αφενός, ότι η θεία Ευχαριστία είναι το μυστήριο της νέας ανθρωπότητας, της βαπτισμένης και αναγεννημένης εν Χριστώ (the Eucharist is the sacrament of the new humanity par excellence – π. Ιωάννης Μάγιεντορφ). Γι' αυτό και είναι αδιανόητο να πάμε στη λειτουργία αν δε φορούμε τα καλύτερά μας ρούχα. Επιπλέον δικαιολογούν την τάση της ευσέβειας των πρώτων χριστιανών – τηρώντας πιστά την εντολή του Ιησού, «ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα έχει ζωὴν αιώνιον, καγώ αναστήσω αυτόν εν τη εσχάτη ημέρα» (Ιωάν. 6:54) – να μεταλαμβάνουν όσο πιο συχνά τους ήταν δυνατόν. Η τήρηση και πιστή εφαρμογή της εντολής αυτής μας εισάγει στην ανάπτυξη του δεύτερου λόγου για τον οποίο γίνεται η Προηγιασμένη λειτουργία κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, βιώνει τα Έσχατα στη θεία Ευχαριστία. Γι' αυτό βέβαια η θ. λειτουργία είναι «το βασιλικό μυστήριο, το μυστήριο των μυστηρίων, κέντρο και τέλος των εκκλησιαστικών μυστηρίων». Είναι, κατά τον Ιωάννη Φουντούλη, «το μυστήριο της Καινής Διαθήκης, το καινό Πάσχα που εορτάζει ο λαός του Θεού και δι’ αυτού μεταβαίνει εκ του θανάτου στη ζωή». Είναι συνεπώς «η φανέρωση της Εκκλησίας, ως του νέου αιώνα» κι επιπλέον αποτελεί το «ύψιστο κριτήριο και τη βάση της εκκλησιαστικής δομής» κατά τον π. Ιωάννη Μάγιεντορφ.
Γι' αυτό εμείς οι Ορθόδοξοι λειτουργούμε και ζούμε στην Εκκλησία με τρόπους, που πολλές φορές σκανδαλίζουν τους ετεροδόξους. Έχει, παραδείγματος χάριν, η Εκκλησία μας και η Θεία Ευχαριστία μια ιδιαίτερη λαμπρότητα: πολύ φως, λαμπρά άμφια των κληρικών, μια ολόκληρη βιβλιοθήκη στο αναλόγιο, ωραία ψαλμωδία, ωραίες εικόνες, ωραία χρώματα. Κατά τη θ. λειτουργία η Εκκλησία λούζεται στο φως και ντύνεται με όλη τη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια που διαθέτει. Θ. λειτουργία σε μισοφωτισμένες εκκλησίες για λόγους δήθεν κατανύξεως δε γίνεται.
Όλα αυτά αποβλέπουν σε έναν σκοπό: στο να απεικονίσουν την Βασιλεία τού Θεού σε μας και να μας κάνουν να την προσευχηθούμε και να συμμετάσχουμε από τώρα, μεταλαμβάνοντας του Κυριακού σώματος. Η μετάληψη, μας μεταβάλλει σε μέλη Χριστού, μετατρέποντας την ατομική μας επιβίωση σε κοινωνία ζωής αιωνίου, που είναι η Εκκλησία. Κάνουμε, λοιπόν, μεγάλο λάθος, όταν για διαφόρους λόγους (πολλές φορές κακώς νοούμενης ταπεινοφροσύνης και δήθεν απλότητας) αυτά τα πράγματα τα απλοποιούμε και στερούμε έτσι τη θ. λειτουργία από την λαμπρότητα που της προσέδωσε η Εκκλησία διαμέσου των αιώνων.
Βιώνοντας τη Θεία Ευχαριστία ως εικόνα της Βασιλείας του Θεού, ως Χριστοκεντρική σύναξη, δηλαδή ενότητας – εν ενί στόματι και μιά καρδία – όλων γύρω από το πρόσωπο τού Χριστού, αποκτά ο Ορθόδοξος πιστός ταυτόχρονα και μια ιδιαίτερη εκτίμηση, ευλάβεια και σεβασμό προς τους λειτουργούς της Εκκλησίας, τους ιερείς, προς αυτούς που με την ιεροσύνη τους εικονίζουν τα Έσχατα, και ιδιαίτερα προς τον Επίσκοπο, τον προεστώτα της Ευχαριστιακής συνάξεως στο πρόσωπο του οποίου είναι παρών ο «ώδε ημίν αοράτως συνών» Ιησούς Χριστός. Αυτή η παράδοση του λαού μας να αποδίδει ιδιαίτερη ευλάβεια στους λειτουργούς της Εκκλησίας, στον Επίσκοπο κατεξοχήν και κατ' επέκταση στους Πρεσβυτέρους και Διακόνους είναι μέρος ουσιαστικό αυτού που λέμε «βίωση τού μυστηρίου της Εκκλησίας».
Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία στο Ιερόν
Μετόχιον της Ζωοδόχου Πηγής Μοδίου.
5. Η όρθια στάση προσευχής
Οι παρατηρήσεις αυτές για τον αναστάσιμο χαρακτήρα της θ. λειτουργίας, υπαγορεύονται και από ένα άλλο στοιχείο στη θ. λειτουργία, που σήμερα έχει ατονήσει και το οποίο είναι μέγιστης σημασίας: Είναι η όρθια στάση των προσευχόμενων πιστών και μάλιστα κατά ανατολάς, στάση προς δήλωση της ελευθερίας των τέκνων του Θεού και της αναστάσεως. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η προσευχόμενη κοινότητα βλέπει πάντοτε προς την ανατολή του ηλίου, το σύμβολο του νοητού Ηλίου, του Ιησού Χριστού και της ενδόξου πάλιν Δευτέρας Παρουσίας Του.
Αυτό που παρατηρείται σήμερα να κάθονται οι πιστοί κατά τη θ. λειτουργία (βέβαια εκείνοι που δεν έχουν πρόβλημα υγείας), είναι εντελώς απαράδεκτο και αντικανονικό προς τον χαρακτήρα της. Διότι τόσον τα παραγγέλματα του ιερέως όσο και του διακόνου όταν λειτουργεί, σαφώς ομιλούν περί όρθιας στάσεως στα καίρια σημεία της, όπως οι είσοδοι, η ανάγνωση του ευαγγελίου, η Αγία Αναφορά, η θεία κοινωνία κλπ. Λέει πχ. ο διάκονος: «Σοφία Ορθοί…». «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου, πρόσχωμεν την αγίαν αναφοράν εν ειρήνη προσφέρειν». Που σημαίνει, «Ας σταθούμε καλά, ας σταθούμε με φόβο, ας προσέξουμε να προσφέρουμε την αγία αναφορά με ειρήνη». Και στη συνέχεια: «Ορθοί. Μεταλαβόντες των θείων, αγίων, αχράντων, αθανάτων, επουρανίων και ζωοποιών, φρικτών του Χριστού Μυστηρίων, αξίως ευχαριστήσωμεν τω Κυρίω». Για το λόγο αυτό είναι αυτονόητο ότι η κλίση των γονάτων δηλαδή η γονυκλισία, όπως και η καθιστική στάση, δεν ταιριάζουν στη θεία λειτουργία. Έτσι λ.χ. οι μοναχοί δεν γονατίζουν ποτέ στη θ. λειτουργία. Κατεβαίνουν από τα στασίδια των και σκύβουν κατά τον καθαγιασμό, ποτέ όμως δεν γονατίζουν.
6. Η Ευχαριστία: το μυστήριο της νέας ανθρωπότητας
Όλα αυτά τα στοιχεία είναι αρκετά για να μας δώσουν να καταλάβουμε αφενός, ότι η θεία Ευχαριστία είναι το μυστήριο της νέας ανθρωπότητας, της βαπτισμένης και αναγεννημένης εν Χριστώ (the Eucharist is the sacrament of the new humanity par excellence – π. Ιωάννης Μάγιεντορφ). Γι' αυτό και είναι αδιανόητο να πάμε στη λειτουργία αν δε φορούμε τα καλύτερά μας ρούχα. Επιπλέον δικαιολογούν την τάση της ευσέβειας των πρώτων χριστιανών – τηρώντας πιστά την εντολή του Ιησού, «ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα έχει ζωὴν αιώνιον, καγώ αναστήσω αυτόν εν τη εσχάτη ημέρα» (Ιωάν. 6:54) – να μεταλαμβάνουν όσο πιο συχνά τους ήταν δυνατόν. Η τήρηση και πιστή εφαρμογή της εντολής αυτής μας εισάγει στην ανάπτυξη του δεύτερου λόγου για τον οποίο γίνεται η Προηγιασμένη λειτουργία κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή.
Σήμερα έχουμε τη συνήθεια να κοινωνούμε κατά αραιά χρονικά διαστήματα. Όπως αναφέρει και πάλι ο Ιωάννης Φουντούλης, στους πρώτους αιώνες της ζωής της 'Εκκλησίας οι πιστοί κοινωνούσαν σε κάθε λειτουργία, και μόνον εκείνοι που είχαν υποπέσει σε διάφορα σοβαρά αμαρτήματα αποκλείονταν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα από τη μετάληψη των αγίων Μυστηρίων. Κοινωνούσαν δηλαδή οι πιστοί απαραιτήτως κάθε Κυριακή και κάθε Σάββατο και ενδιαμέσως της εβδομάδας όσες φορές ετελείτο η θεία λειτουργία ή και εκτάκτως στις εορτές που τύχαινε να συμπέσουν μέσα στην εβδομάδα.
Ο Μέγας Βασίλειος μαρτυρεί ότι στην εποχή του (στον 4ο αιώνα) οι χριστιανοί κοινωνούσαν τακτικά τέσσερις φορές την εβδομάδα, δηλαδή την Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή (επιστολή 93). Αν δεν μπορούσε να τελεσθεί στα μέσα της εβδομάδας θεία λειτουργία, τότε οι πιστοί φύλασσαν μερίδες από την θεία κοινωνία της Κυριακής και κοινωνούσαν μόνοι των στα σπίτια τους.
Στα μοναστήρια και ιδιαίτερα στα ερημικά μέρη, όπου οι μοναχοί δεν είχαν την δυνατότητα να παρευρεθούν σε άλλες λειτουργίες εκτός της Κυριακής, έκαναν ό,τι και οι κοσμικοί. Κρατούσαν δηλαδή αγιασμένες μερίδες από την Κυριακή ή το Σάββατο και κοινωνούσαν κατ’ ιδίαν.
Οι μοναχοί όμως αποτελούσαν μικρές ή μεγάλες ομάδες και όλοι έπρεπε να προσέλθουν και να κοινωνήσουν κατά τις ιδιωτικές αυτές κοινωνίες. Έτσι άρχισε σιγά-σιγά να διαμορφώνεται μία μικρή ακολουθία. Όλοι μαζί προσεύχονταν πριν την κοινωνία και όλοι μαζί ευχαριστούσαν τον Θεό, που τους αξίωσε να κοινωνήσουν. Αν υπήρχε και ιερέας, αυτός τους προσέφερε την θεία κοινωνία. Αυτό γινόταν μετά την ακολουθία του εσπερινού ή της Θ' ώρας (3 μμ.), γιατί οι μοναχοί έτρωγαν συνήθως μία φορά την ημέρα, μετά τον εσπερινό.
Σιγά-σιγά θέλησαν να εντάξουν την κοινωνία τους αυτή στα πλαίσια μιας ακολουθίας, που να υπενθυμίζει την θεία λειτουργία. Κατά τον τρόπο αυτό διαμορφώθηκε η ακολουθία των Τυπικών (δηλαδή κατά τον τύπον της θείας λειτουργίας), προς το τέλος της οποίας κοινωνούσαν. Αυτή είναι η αρχική μορφή της Προηγιασμένης λειτουργίας.
7. Η Τεσσαρακοστή και η διαμόρφωση της Προηγιασμένης λειτουργίας
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η πιο ιερή περίοδος του λειτουργικού έτους. Αρχικά η θεία λειτουργία κατά την περίοδο αυτή ετελείτο μόνον κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές. Μάλιστα τα Σάββατα ετελείτο η λειτουργία του ιερού Χρυσοστόμου, ενώ η λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου έμενε ως η επίσημη λειτουργία της Εκκλησίας και ετελείτο τις Κυριακές, την Μεγάλη Πέμπτη και το Μέγα Σάββατο. Σύμφωνα με τον 49ο Κανόνα της εν Λαοδικεία Συνόδου (περί το 363) απαγορεύεται η τέλεση κανονικής θ. λειτουργίας κατά τις άλλες ημέρες της εβδομάδας της Σαρακοστής, γιατί αυτές ήταν ημέρες νηστείας και πένθους: «Ότι ου δει εν τη Τεσσαρακοστή άρτον προσφέρειν, ειμή εν Σάββασι και Κυριακαίς μόνον».
Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά ολόκληρη η περίοδος της Μ. Τεσσαρακοστής είναι το σύμβολο του παρόντος αιώνος, γι' αυτό και αποτελεί την κατεξοχήν περίοδο πνευματικού αγώνα και πένθους. Η Εκκλησία ως νύμφη, πενθεί και συμμετέχει στο εκούσιο υπέρ ημών πάθος του Νυμφίου της με αρχηγό την Υπεραγία Θεοτόκο. Έτσι π.χ. εκφράζεται στο τροπάριο, που επισφραγίζει την ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου: «Σφαγήν σου την άδικον Χριστέ, η Παρθένος βλέπουσα, οδυρομένη εβόα σοι, τέκνον γλυκύτατον…». Γι' αυτό η τέλεση της θείας λειτουργίας με τον έντονο αναστάσιμο και πασχάλιο χαρακτήρα, όπως ακριβώς περιγράψαμε παραπάνω, ήταν κάτι το ασυμβίβαστο και αταίριαστο προς τον χαρακτήρα των ημερών αυτών. Αυτό όμως δημιουργούσε ένα πρόβλημα.
Οι χριστιανοί αισθάνονταν την ανάγκη να κοινωνούν και κατά τις ενδιάμεσες ημέρες και μάλιστα την Τετάρτη και Παρασκευή. Από την ανάγκη δε αυτή προέκυψε η λειτουργία των Προηγιασμένων.
Η τέλεσή της επιβάλλεται ρητώς από τον 52ο Κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (691): «Εν πάσαις της αγίας Τεσσαρακοστής των νηστειών ημέραις παρεκτός Σαββάτου και Κυριακής και της αγίας του Ευαγγελισμού ημέρας γινέσθω η των Προηγιασμένων ιερά λειτουργία». Στο σημείο αυτό συνδέεται η ιστορία της λειτουργίας των Προηγιασμένων με τη σημερινή πράξη.
Η διαμόρφωσή της μέσα στο όλο πλαίσιο της Τεσσαρακοστής της έδωσε ένα έντονο «πενθηρό και συνεσκιασμένο» κατά τον Θεόδωρο Στουδίτη, δηλαδή κατανυκτικό χαρακτήρα (Ερμηνεία της θείας λειτουργίας των Προηγιασμένων). Η καθιέρωσή της αποσκοπούσε αφ' ενός στη συνέχεια της λειτουργικής εμπειρίας των πιστών στην περίοδο της νηστείας και αφ' ετέρου στην κατάργηση της παλαιάς εθιμικής πράξεως του να λαμβάνουν οι πιστοί τον άρτο της ευχαριστίας και να κοινωνούν κατ' ιδίαν. Έτσι συνδέθηκε σταδιακά με τον εσπερινό, μετά από ολοήμερη νηστεία.
Ψάλλονται τροπάρια κατανυκτικά, οι ιερείς φορούν πένθιμα άμφια, οι πιστοί γονατίζουν μέχρις εδάφους, η αγία τράπεζα και τα τίμια δώρα είναι σκεπασμένα με μαύρα καλύμματα, οι ευχές είναι γεμάτες ταπείνωση και συντριβή και στο ναό επικρατεί κατανυκτική ατμόσφαιρα. «Μυστικωτέρα εις παν η τελετή γίνεται», κατά τον ανωτέρω Πατέρα.
8. Η Προηγιασμένη Λειτουργία
Ας δούμε τώρα πιο κοντά τη λειτουργία των Προηγιασμένων, όπως τελείται σήμερα στους ναούς μας. Κατά τη διάρκεια της Προσκομιδής του Σαββάτου ή της Κυριακής, ο ιερέας εκτός από την μία μερίδα του Αμνού-Χριστού, που προετοιμάζει από το πρόσφορο, εξάγει τόσες άλλες μερίδες Αμνών, όσες Προηγιασμένες πρόκειται να τελέσει εντός της εβδομάδας και τις τοποθετεί στον άγιο δίσκο. Κατά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων (δηλαδή όταν εκφωνεί το «Τα σα εκ των σων σοι προσφέρομεν…» και διαβάζει την ευχή της επικλήσεως του Αγ. Πνεύματος), ευλογεί και υψώνει όλες τις μερίδες, οι οποίες και μεταβάλλονται σε Σώμα Χριστού. Μελίζει όμως μόνο τον πρώτο Αμνό και ρίπτει την μερίδα και το ζέον στο άγιο ποτήριο για την κοινωνία των πιστών μετά από λίγο.
Στη συνέχεια λαμβάνοντας με το αριστερό χέρι τους άλλους και αναστρέφοντάς τους ενσταλάζει με την αγία Λαβίδα τίμιον Αίμα στο μέρος που χάραξε το σταυρό. Οι μερίδες αυτές τοποθετούνται ανεστραμμένες και φυλάσσονται στο Αρτοφόριο πάνω στην αγία τράπεζα για τις λειτουργίες των Προηγιασμένων της εβδομάδας. Παλαιότερα φυλάσσονταν στο διακονικό. Τίμιον αίμα δεν διατηρείται. Επίσης απαγορεύεται αυστηρά να μεταφερθούν Προηγιασμένα Δώρα από το ναό στον οποίο καθαγιάστηκαν σε άλλο προκειμένου να τελεστεί στον δεύτερο η λειτουργία των Προηγιασμένων ή να τελεστεί και με τμήμα μόνο του αμνού.
Ήδη επισημάναμε μέχρι εδώ τα δύο λειτουργικά στοιχεία που συνθέτουν τη λειτουργία των προηγιασμένων: την ακολουθία του Εσπερινού και τη θεία κοινωνία. Το πρώτο μέρος της αποτελεί ο συνήθης εσπερινός της Τεσσαρακοστής, με μικρές μόνο τροποποιήσεις: Διακόπτεται στα αναγνώσματα και δεν ψάλλονται απόστιχα όπως τη Δευτέρα, Τρίτη και Πέμπτη. Ο ιερέας κατά την ψαλμωδία της Θ' ώρας ενδύεται την πένθιμη ιερατική του στολή και θυμιάζει.
Η έναρξη της Προηγιασμένης γίνεται με το «Ευλογημένη η βασιλεία...», όπως σε κάθε θεία λειτουργία. Διαβάζεται ο Προοιμιακός, ο 103ος δηλαδή ψαλμός «Eυλόγει, ἡ ψυχή μου τον Κύριον, Κύριε ο Θεός μου εμεγαλύνθης σφόδρα...». Ύστερα ο ιερέας καλεί το λαό σε προσευχή: «Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν», τα ειρηνικά. Ακολουθεί η ανάγνωση του ΙΗ' καθίσματος του Ψαλτηρίου, «Προς Κύριον εν τω θλίβεσθαί με εκέκραξα και εισήκουσέ μου...» (Ψαλμοί 119-133). Είναι το τμήμα του Ψαλτηρίου που έχει καθορισθεί να αναγιγνώσκεται κατά τους εσπερινούς της Τεσσαρακοστής.
Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων
στο Ναό Αγίας Τριάδας Πετρουπόλεως
Εδώ πρέπει οπωσδήποτε να κάνουμε μια μικρή αναφορά στη χρήση του ψαλτηρίου της Παλαιάς Διαθήκης, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Γενικά το Ψαλτήρι αποτελείται από 150 Ψαλμούς, χωρισμένους σε 60 στάσεις ίσου περίπου μήκους, που περιλαμβάνουν τρεις ή περισσότερους ψαλμούς. Τρεις στάσεις μαζί αποτελούν ένα Κάθισμα. Έχουμε δηλαδή 20 Καθίσματα. Κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή ανακυκλώνεται το ψαλτήριο δύο φορές κάθε εβδομάδα. Στο 18ο Κάθισμα που διαβάζουμε στην Προηγιασμένη, αντιστοιχούν οι ψαλμοί 119-133 σε τρεις στάσεις, που η κάθε μια αποτελείται από 5 ψαλμούς. Λέγονται ωδές των αναβαθμών, ή τα «Προς Κύριον», από την αρχική φράση του 119ου ψαλμού, «προς Κύριον εν τω θλίβεσθαί με εκέκραξα…».
10. «Σοφία ορθοί» και «φώς Χριστού φαίνει πάσι»
Ο ιερέας εν τω μεταξύ ενώ διαβάζεται η πρώτη στάση του ΙΗ' Καθίσματος, (το οποίο επέχει εδώ θέση αντιφώνων) ετοιμάζει τα Προηγιασμένα από τη λειτουργία της προηγούμενης Κυριακής Τίμια Δώρα. Αποθέτει τον Άγιο Άρτο στο Δισκάριο, εγχέει οίνο και ύδωρ στο Άγιο Ποτήριο και τα καλύπτει. Ο εσπερινός συνεχίζεται με την ψαλμωδία των ψαλμών 140 και 141 «Κύριε εκέκραξα…» και «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου…» και των κατανυκτικών τροπαρίων, που παρεμβάλλονται στους τελευταίους στίχους των ψαλμών αυτών και γίνεται η είσοδος μετά του Ευαγγελίου, οπότε διαβάζεται ο αρχαίος ύμνος «Φως ιλαρόν».
Διαβάζονται στη συνέχεια δύο αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη, ένα από το βιβλίο της Γενέσεως και ένα από τις Παροιμίες. Μάλιστα κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τα αναγνώσματα λαμβάνονται από το βιβλίο της Εξόδου και του Ιώβ. Στη μέση ακριβώς των δύο αυτών αναγνωσμάτων γίνεται μια συμβολική πράξη από τον ιερέα, που είναι, κατά τον καθηγητή Π. Σκαλτσή, από τα ωραιότερα στοιχεία της Προηγιασμένης: Ο σταυροειδής φωτισμός – ευλογία του λαού με τη σχετική εκφώνηση «Σοφία ορθοί» και «φως Χριστού φαίνει πάσι». Τότε ο ιερέας κρατώντας στο δεξί χέρι θυμιατό και λαμπάδα, στέκεται μπροστά στην αγία τράπεζα και κάνει το σχήμα του σταυρού, λέγοντας το «Σοφία – ορθοί». Κατόπιν στρέφεται προς το εκκλησίασμα και ευλογεί σταυροειδώς λέγοντας: «Φως Χριστού φαίνει πάσι».
Για τη λειτουργική και θεολογική σημασία αυτής της ευλογίας έχουν εκφρασθεί διάφορες απόψεις. Κατά μίαν ερμηνεία (όπως αναφέρει ο Π. Σκαλτσής, η οποία φαίνεται και η ορθότερη) το «Φως Χριστού» αναφέρεται στα αναγνώσματα της Παλαιάς Διαθήκης, των οποίων οι συγγραφείς φωτίσθηκαν και εμπνεύσθηκαν από το φως του Χριστού. Επομένως, πρέπει να σχετίζονται με το αληθινό φως της θεογνωσίας που πηγάζει από το Χριστό και να ερμηνευθούν στην προοπτική του ευαγγελικού φωτός που διαχέεται σε όλη την εκκλησία.
Δηλαδή το ανάγνωσμα από τη Γένεση μας υπενθυμίζει τα μεγαλεία του Θεού στην αρχή της Ιστορίας, η δε Παροιμία προφητεύει το φωτισμό και την ανάπλαση του κόσμου και του ανθρώπου από το Χριστό, τη Σοφία του Θεού. Τα δε αναγνώσματα της Μεγάλης Εβδομάδας από την Έξοδο και τον Ιώβ μας εξιστορούν τα θαυμαστά έργα του Θεού κατά την έξοδο των ιουδαίων από την Αίγυπτο, και τα παθήματα του Ιώβ, ο οποίος είναι σύμβολο και τύπος του πάσχοντος δούλου του Θεού Ιησού Χριστού. Το φαινόμενο αυτό της σταυροειδούς ευλογίας, εκφράζει ασφαλώς μία πανάρχαια παράδοση.
Στο σημείο αυτό ανάβουν και τα φώτα του ναού και η εσπερινή ακολουθία διακόπτεται. Στη συνέχεια ψάλλεται με κατανυκτική ψαλμωδία το «Κατευθυνθήτω», ήτοι ο δεύτερος στίχος του 140ού ψαλμού και επέχει θέση προκειμένου του αποστόλου ή αλληλουαρίου, γι αυτό και μετά από αυτό αναγινώσκεται το ευαγγελικό ανάγνωσμα στις Προηγιασμένες της Μεγάλης Εβδομάδας και ο Απόστολος και το Ευαγγέλιο στις μνήμες των εορταζομένων αγίων.
Ψάλλεται μετά από τα αναγνώσματα έξι φορές (ως υπόμνημα της διαρκούς και αδιαλείπτου προσευχής) από τον ιερέα και τους χορούς, ενώ ο ιερέας θυμιάζει την αγία τράπεζα και το λαό: «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιον σου έπαρσις των χειρών μου θυσία εσπερινή». Δε χωρεί αμφιβολία ότι η εκτενής αυτή προσευχή εν μέσω του πνευματικού αγώνα της Μ. Τεσσαρακοστής είναι το κλειδί του θείου φωτισμού και προϋπόθεση της μυστικής εμπειρίας των απορρήτων μυστηρίων του Θεού.
Ακολουθούν οι δεήσεις υπέρ των τάξεων των μελών της Εκκλησίας, των Κατηχουμένων, των ετοιμαζόμενων για το Άγιο Βάπτισμα, «των προς το φώτισμα ευτρεπιζομένων» και των πιστών. Κατηχούμενοι είναι τα αβάπτιστα νήπια και όλοι όσοι στα πέρατα της οικουμένης ακούν το λόγο του Θεού και ετοιμάζονται να γίνουν μέλη της Εκκλησίας. Κατά κάποια διαφορετική έννοια «κατηχούμενοι» μπορούν να ονομαστούν και τα παιδιά μας, που διδάσκονται μετά το βάπτισμα τη χριστιανική κατήχηση στα σχολεία και τα κατηχητικά της εκκλησίας. Οι δεήσεις αυτές στις ελληνικές ενοριακές εκκλησίες διατηρούνται μόνο στην Προηγιασμένη, αφού κατά τους νεωτέρους χρόνους επικρατεί η συνήθεια (κακώς) να λέγονται στις επίσημες λειτουργίες μυστικώς.
11. Η κοινωνία των μυστηρίων
Και μετά την απόλυση των Κατηχουμένων έρχεται το δεύτερο μέρος, η κοινωνία των μυστηρίων. Η λειτουργική τάξη απαιτεί τα Προηγιασμένα Δώρα να μένουν κεκαλυμμένα μέχρι του μελισμού. Τη μεταφορά τους από την Πρόθεση στην αγία τράπεζα συνοδεύει η ψαλμωδία του ειδικά γραμμένου γι’ αυτήν εισοδικού ύμνου, «Νυν αι δυνάμεις»: «Νυν αι δυνάμεις των ουρανών συν ημίν αοράτως λατρεύουσιν ιδού γαρ εισπορεύεται ο βασιλεύς της δόξης. Ιδού θυσία μυστική τετελειωμένη δορυφορείται. Πίστει και πόθω προσέλθωμεν ίνα μέτοχοι ζωής αιωνίου γενώμεθα Αλληλούια». Σε απόδοση στη δημοτική έχει περίπου ως εξής: Τώρα οι άγγελοι στον ουρανό λατρεύουν το Θεό μαζί με μας αόρατα. Δείτε, τώρα εισέρχεται ο βασιλέας της δόξας. Πρόκειται για μια θυσία μυστική και ολοκληρωμένη. Ας προσέλθουμε με πίστη και πόθο, για να γίνουμε μέτοχοι της αιώνιας ζωής. Αλληλούια».
Όπως γράφει πάλι ο καθηγητής Ιωάννης Φουντούλης, ο ύμνος αυτός εισήχθη στη λειτουργία των Προηγιασμένων το 617, επί Πατριάρχου Σεργίου Κωνσταντινουπόλεως. Η μεταφορά γίνεται με άκρα κατάνυξη ενώ οι πιστοί κλίνουν τα γόνατα «μέχρις εδάφους» διότι αυτά που μεταφέρει ο ιερέας δεν είναι απλώς άρτος και οίνος (όπως στις κανονικές λειτουργίες στις οποίες ο καθαγιασμός γίνεται μετά την Είσοδο), αλλά είναι ήδη Σώμα και Αίμα Χριστού. Ο ιερέας μάλιστα παραμένει σιωπηλός με τον "αέρα" να καλύπτει το κεφάλι του χωρίς να λέγει τίποτε άλλο παρά μόνο το «Δι’ ευχών».
Η προπαρασκευή για την Θεία Κοινωνία περιλαμβάνει κυρίως την απαγγελία της Κυριακής προσευχής (Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς... τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον...» και ακολουθεί η Κοινωνία και μετά από αυτήν η ευχαριστία. Και η λειτουργία κλείνει με την κατανυκτική οπισθάμβωνο ευχή. Είναι προσευχή, που συνοψίζει το νόημα αυτής της ακολουθίας ως εσπερινής Κοινωνίας και της σχέσεώς της με τις προσπάθειές μας την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής. Την παραθέτουμε στο αρχαίο κείμενο, χωρίς απόδοση στη δημοτική. Είναι από τα ωραιότερα εκκλησιαστικά κείμενα:
«Δέσποτα παντοκράτωρ, ο πάσαν την κτίσιν εν σοφία δημιουργήσας, ο διά την άφατόν σου πρόνοιαν και πολλήν αγαθότητα αγαγών ημάς εις τας πανσέπτους ημέρας ταύτας, προς καθαρισμόν ψυχών και σωμάτων, προς εγκράτειαν παθών, προς ελπίδα αναστάσεως. Ο διά τεσσαράκοντα ημερών πλάκας χειρίσας τα θεοχάρακτα γράμματα τω θεράποντί σου Μωσεί, παράσχου και ημίν, αγαθέ, τον αγώνα τον καλόν αγωνίσασθαι, τον δρόμον της νηστείας εκτελέσαι, την πίστιν αδιαίρετον τηρήσαι, τας κεφαλάς των αοράτων δρακόντων συνθλάσαι, νικητάς τε της αμαρτίας αναφανήναι και ακατακρίτως φθάσαι προσκυνήσαι και την αγίαν ανάστασιν».
Στο τέλος, αναγιγνώσκονται οι δύο Ψαλμοί: «Ευλογήσω τον Κύριον...» (ο 33ος) και «Υψώσω σε ο Θεός μου...» (ο 144ος), κατά τη διάρκεια των οποίων ο ιερέας μοιράζει το αντίδωρο και τελειώνει η λειτουργία, με το «Δι' ευχών...».
12. Επίλογος
Η θεία λειτουργία των Προηγιασμένων είναι μια από τις ωραιότερες και κατανυκτικότερες ακολουθίες της Εκκλησίας μας. Όπως μας παραδόθηκε διαμέσου των αιώνων, δεν πρόκειται για ατομική λειτουργία του καθενός χωριστά ούτε ως μέσο εκδηλώσεως της ευσέβειάς μας ή εξυπηρετήσεως θρησκευτικών αναγκών για τη σωτηρία μας, αλλά ως πράξη συνάξεως, ως καθολική εκδήλωση της όλης Εκκλησίας.
Η τέλεσή της κατά τις εσπερινές ώρες (εκτός από το απόγευμα της Παρασκευής, όπου έχει εισαχθεί η μεγαλοπρεπής και λαοφιλής ακολουθία των Χαιρετισμών της Παναγίας – και γι' αυτό τελείται το πρωί), παρέχει θαυμάσιες ευκαιρίες για όλους, ακόμη και τους εργαζόμενους πιστούς να παρευρεθούν και να κοινωνήσουν. Μια φωνή από τα βάθη των αιώνων, από την αρχαία ζωντανή παράδοση της Εκκλησίας. Φωνή που λέγει ότι ο πιστός δεν μπορεί να ζει τη ζωή του Χριστού αν δεν μπολιάζεται διαρκώς με την πηγή της ζωής, το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου. Γιατί χωρίς το Χριστό δεν πρόκειται να πετύχουμε τίποτα. «Χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν» (Ιωάν. 15,5). Πρόκειται για έναν αληθινό θησαυρό της πίστεώς μας. Γι' αυτό ο Ιωάννης Φουντούλης, τη χαρακτηρίζει ως την καρδιά των καθημερινών ακολουθιών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
α) Η πολύπλοκη αλλά αριστοτεχνική δομή της Προηγιασμένης λειτουργίας, μέσα από τη φτωχή αυτή παρουσίαση που έγινε εδώ, μας υπενθυμίζει τον ουράνιο και ανεξάντλητο πλούτο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, καταχωρισμένο εν μέρει στα λειτουργικά μας βιβλία, της μικρής βιβλιοθήκης που κοσμεί τα αναλόγιά μας σε κάθε ενορία και μοναστήρι.
β) Προπολεμικά στην περιοχή της ανατολικής Κρήτης (και ίσως και σε άλλα μέρη), έχοντας επικρατήσει ήδη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Προηγιασμένη να τελείται το πρωί, υπήρχε το έθιμο του νεωκόρου-σημαντηρά: Ο νεωκόρος της Εκκλησίας, λίαν πρωί περιήρχετο τα σπίτια των ενοριτών, κρατώντας το σημαντήρι και κτυπώντας το κατά τον τύπο της καμπάνας, καλούσε στην Προηγιασμένη.
Κατά μαρτυρίες των παλαιότερων ήταν τόσο γλυκός ο ήχος του στην πρωινή γαλήνη, ώστε διέγειρε όλους για την κατανυκτική ακολουθία. Είναι μια ωραία εικόνα της λαϊκής ευσέβειας, που θυμίζει έντονα την εικόνα του ισταμένου Χριστού κρούοντας με μεγάλη ευλάβεια στη θύρα του σπιτιού και της ψυχής μας καλώντας να του ανοίξουμε, εάν θέλουμε, κατά το βιβλίο της Αποκάλυψης του Ιωάννου: «Ιδού ίσταμαι επί την θύραν και κρούω. Εάν τις ακούση της φωνής μου και ανοίξη την θύραν εισελεύσομαι προς αυτόν και δειπνήσω μετ’ αυτού και αυτός μετ’ εμού» (Αποκ. 3,20). Σίγουρα δεν πρόκειται για οποιοιδήποτε φαγητό, αλλά για το Κυριακό Δείπνο, «του κόσμου παντός σωτήριον».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Συμεών Θεσσαλονίκης, Διάλογος, PG 155.
2. Τυπικόν της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας της εν Ιεροσολύμοις Αγίας Λαύρας του Οσίου και Θεοφόρου Πατρός Ημών Σάββα (Ενετίησιν, 1771).
3. Ι. Μ. Φουντούλη, Λειτουργία Προηγιασμένων Δώρων (Κείμενα Λειτουργικής 8). Θεσσαλονίκη 1978, Β' έκδοσις.
4. Π. Ν. Τρεμπέλα, Αι τρεις Λειτουργίαι κατά τους εν Αθήναις κώδικας, Αθήναι 1982.
5. Ι . Μ. Φουντούλη, Απαντήσεις εις Λειτουργικάς Απορίας, τόμοι Α, Β, Γ, Δ, Ε. έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα..
6. Του ιδίου, «Λειτουργικές ιδιομορφίες των ακολουθιών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής», Τελετουργικά Θέματα, έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2002.
7. Του ιδίου, Λειτουργική Α΄ Εισαγωγή στη Θ. Λατρεία, Θεσσαλονίκη 1993.
8. Του ιδίου, Λογική Λατρεία, έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα, 1971.
9. Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου, «Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού», Σύναξη, 49, 51, 52, Αθήνα 1994.
10. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή «"Φως χριστού φαίνει πάσι" και "Κατευθυνθήτω" στη Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων», Ο Εφημέριος, Μάρτιος 2002.
11. Π. Ευδοκίμωφ, Η Προσευχή της Ανατολικής Εκκλησίας, Αποστολική Διακονία, 1982.
12. John Meyendorf, Byzantine Theology, New York 1971.
13. A. Schmemann Great Lent, Crestwood, N.Y: SVS Press, 2001.
14. Του ιδίου, The Eucharist – Sacrament of the Kingdom, Crestwood, N.Y: SVS Press, 2000.
15. Του ιδίου, Introduction to Liturgical Theology, New York 1996.
16. N. Ouspensky, Evening Worship, N.Y: SVS Press, 1985.
17. Timothy Ware, The Orthodox Church, Penguin Books, London 1963.
18. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, Λειτουργική-Τελετουργική, Αθήναι 1973.
19. Παχυγιαννάκης Ευάγγελος, Ενορία και Μονή στην Εκκλησιαστική Παράδοση, Αθήνα, Ακρίτας 1993.
20. Βλασίου Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, Α', Β' έκδοση, Αθήναι 1995.
21. του θεολόγου Μανόλη Α. Λουκάκη, το κείμενο από την σελίδα: Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων, επεξεργασία, τονισμοί, συνδέσεις by Αέναη επΑνάσταση | Sophia-Ntrekou.gr
Ολόκληρο το Λειτουργικό κείμενο της Θείας
Λειτουργίας των Προηγιασμένων Δώρων
Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΗΓΙΑΣΜΕΝΩΝ
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ευλόγησον Δέσποτα.
ΙΕΡΕΥΣ: Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Αμήν.
Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν τω βασιλεί ημών Θεώ.
Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν Χριστώ τω βασιλεί ημών Θεώ.
Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν αυτώ Χριστώ τω βασιλεί και Θεώ ημών.
Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν Χριστώ τω βασιλεί ημών Θεώ.
Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν αυτώ Χριστώ τω βασιλεί και Θεώ ημών.
Ο ΠΡΟΟΙΜΙΑΚΟΣ ΨΑΛΜΟΣ ργ' (103).
Ευλόγει, η ψυχή μου, τον Κύριον· Κύριε ο Θεός μου, εμεγαλύνθης σφόδρα. Εξομολόγησιν και μεγαλοπρέπειαν ενεδύσω, αναβαλλόμενος φως ως ιμάτιον. Εκτείνων τον ουρανόν ωσεί δέρριν, ο στεγάζων εν ύδασι τα υπερώα αυτού. Ο τιθείς νέφη την επίβασιν αυτού, ο περιπατών επί πτερύγων ανέμων. Ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα. Ο θεμελίων την γην επί την ασφάλειαν αυτής, ου κλιθήσεται εις τον αιώνα του αιώνος. Αβυσσος ως ιμάτιον το περιβόλαιον αυτού, επί των ορέων στήσονται ύδατα. Από επιτιμήσεώς σου φεύξονται, από φωνής βροντής σου δειλιάσουσιν. Αναβαίνουσιν όρη και καταβαίνουσι πεδία εις τον τόπον, ον εθεμελίωσας αυτά. Όριον έθου, ο ου παρελεύσονται, ουδέ επιστρέψουσι καλύψαι την γην. Ο εξαποστέλλων πηγάς εν φάραγξιν, ανά μέσον των ορέων διελεύσονται ύδατα. Ποτιούουσι πάντα τα θηρία του αγρού, προσδέξονται όναγροι εις δίψαν αυτών. Επ' αυτά τα πετεινά του ουρανού κατασκηνώσει, εκ μέσου των πετρών δώσουσι φωνήν. Ποτίζων όρη εκ των υπερώων αυτού· από καρπού των έργων σου χορτασθήσεται η γη. Ο εξανατέλλων χόρτον τοις κτήνεσι και χλόην τη δουλεία των ανθρώπων. Του εξαγαγείν άρτον εκ της γης, και οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου. Tου ιλαρύναι πρόσωπον εν ελαίω, και άρτος καρδίαν ανθρώπου στηρίζει. Χορτασθήσονται τα ξύλα του πεδίου, αι κέδροι του Λιβάνου, ας εφύτευσας. Εκεί στρουθία εννοσεύσουσι, του ερωδιού η κατοικία ηγείται αυτών. Όρη τα υψηλά ταις ελάφοις, πέτρα καταφυγή τοις λαγωοίς. Εποίησε σελήνην εις καιρούς, ο ήλιος έγνω την δύσιν αυτού. Έθου σκότος, και εγένετο νυξ· εν αυτή διελεύσονται πάντα τα θηρία του δρυμού. Σκύμνοι ωρυόμενοι του αρπάσαι και ζητήσαι παρά τω Θεώ βρώσιν αυτοίς. Ανέτειλεν ο ήλιος και συνήχθησαν, και εις τας μάνδρας αυτών κοιτασθήσονται. Εξελεύσεται άνθρωπος επί το έργον αυτού και επί την εργασίαν αυτού έως εσπέρας. Ως εμεγαλύνθη τα έργα σου, Κύριε·πάντα εν σοφία εποίησας· επληρώθη η γη της κτίσεώς σου. Αύτη η θάλασσα η μεγάλη και ευρύχωρος, εκεί ερπετά, ων ουκ έστιν αριθμός, ζώα μικρά μετά μεγάλων. Εκεί πλοία διαπορεύονται, δράκων ούτος, ον έπλασας εμπαίζειν αυτή. Πάντα προς σε προσδοκώσι, δούναι την τροφήν αυτών εις εύκαιρον· δόντος σου αυτοίς συλλέξουσιν. Ανοίξαντός σου την χείρα, τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητας, αποστρέψαντος δε σου το πρόσωπον ταραχθήσονται. Αντανελείς το πνεύμα αυτών και εκλείψουσι, και εις τον χουν αυτών έπιστρέψουσιν. Εξαποστελείς το πνεύμα σου και κτισθήσονται, καί ανακαινιείς το πρόσωπον της γης. Ήτω η δόξα Κυρίου εις τους αιώνας· ευφρανθήσεται Κύριος επί τοις έργοις αυτού. Ο επιβλέπων επί την γην και ποιών αυτήν τρέμειν, ο απτόμενος των ορέων και καπνίζονται. Άσω τω Κυρίω εν τη ζωή μου, ψαλώ τω Θεώ μου έως υπάρχω. Ηδυνθείη αυτώ η διαλογή μου, εγώ δε ευφρανθήσομαι επί τω Κυρίω. Εκλείποιεν αμαρτωλοί από της γης και άνομοι, ώστε μη υπάρχειν αυτούς. Ευλόγει, η ψυχή μου, τον Κύριον.
Και πάλιν.
Ο ήλιος έγνω την δύσιν αυτού· έθου σκότος, και εγένετο νύξ.
Ως εμεγαλύνθη τα έργα σου, Κύριε· πάντα εν σοφία εποίησας.
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι, και νυν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Αλληλούια. Αλληλούια .Αλληλούια. Δόξα σοι ο Θεός. [3]
Η ελπίς ημών, δόξα σοι.
Η ελπίς ημών, δόξα σοι.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον. [και μετά από κάθε αίτηση]
Υπέρ της άνωθεν ειρήνης, και της σωτηρίας των ψυχών ημών, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, ευσταθείας των αγίων του Θεού Εκκλησιών, και της των πάντων ενώσεως, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του αγίου οίκου τούτου, και των μετά πίστεως, ευλαβείας, και φόβου Θεού εισιόντων εν αυτώ, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του Πατρός και Αρχιεπισκόπου ημών [δεινός], του τιμίου πρεσβυτερίου, της εν Χριστώ διακονίας, παντός του Κλήρου και του Λαού, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ της κώμης ταύτης, της νήσου ταύτης πάσης πόλεως και χώρας και των πίστει οικούντων εν αυταίς, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ ευκρασίας αέρων, ευφορίας των καρπών της γης και καιρών ειρηνικών, του. Κυρίου δεηθώμεν
Υπέρ πλεόντων, οδοιπορούντων, αεροπορούντων, νοσούντων, καμνόντων, αιχμαλώτων και της σωτηρίας αυτών, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του ρυσθήναι ημάς από πάσης θλίψεως, οργής, κινδύνου και ανάγκης, του Κυρίου δεηθώμεν.
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Της Παναγίας, αχράντου, υπερευλογημένης, ενδόξου, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, μετά πάντων των Αγίων μνημονεύσαντες, εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών, Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα.
ΧΟΡΟΣ: Σοι Κύριε.
ΙΕΡΕΥΣ: Κύριε, οικτίρμον και ελεήμον, μακρόθυμε και πολυέλεε, ενώτισαι την προσευχήν ημών και πρόσχες τη φωνή της δεήσεως ημών, Ποίησον μεθ' ημών σημείον εις αγαθόν, οδήγησον ημάς εν τη οδώ σου, του πορεύεσθαι εν τη αληθεία σου, εύφρανον τας καρδίας ημών, εις το φοβείσθαι το όνομά σου το άγιον, διότι μέγας ει συ και ποιών θαυμάσια, Συ Θεός μόνος και ουκ έστιν όμοιός σοι εν θεοίς, Κύριε, δυνατός ει εν ελέει και αγαθός εν ισχύϊ, εις το βοηθείν και παρακαλείν και σώζειν πάντας τούς ελπίζοντας εις το όνομά Σου το άγιον.
Ότι πρέπει σοι, πάσα δόξα, τιμή και προσκύνησις, τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Μεθ' ό κλείεται εντελώς η' Ωραία Πύλη, ο Aναγνώστης αναγινώσκει μεγαλοφώνως τά "Πρός Κύριον" ήτοι τό ΙΗ' (18ον) Κάθισμα τού ψαλτηρίου.
Καθ' όν χρόνον αναγινώσκεται τό Πρώτον Κάθισμα τού Ψαλτηρίου, ο Ιερεύς κάμνει τρείς μετανοίας πρό τής Αγίας Τραπέζης, ανοίγει τό Αρτοφόριον, καί θυμιάσας τά Δώρα, απλώνει τό Αντιμήνσιον και θέτει τό Δισκάριον επ Αυτού, Αφού μεταφέρη τόν Αμνόν επ Αυτού, καλύπτει μέ τόν Αστερίσκον καί ένα κάλυμμα, τότε, προηγουμένου τού θυμιατού, απέρχεται εις τήν Πρόθεσιν, και εναποθέτει τό Δισκάριον, φέρον τόν Αμνόν.
Μεθ' ό κλείεται εντελώς η' Ωραία Πύλη, ο Aναγνώστης αναγινώσκει μεγαλοφώνως τά "Πρός Κύριον" ήτοι τό ΙΗ' (18ον) Κάθισμα τού ψαλτηρίου.
Καθ' όν χρόνον αναγινώσκεται τό Πρώτον Κάθισμα τού Ψαλτηρίου, ο Ιερεύς κάμνει τρείς μετανοίας πρό τής Αγίας Τραπέζης, ανοίγει τό Αρτοφόριον, καί θυμιάσας τά Δώρα, απλώνει τό Αντιμήνσιον και θέτει τό Δισκάριον επ Αυτού, Αφού μεταφέρη τόν Αμνόν επ Αυτού, καλύπτει μέ τόν Αστερίσκον καί ένα κάλυμμα, τότε, προηγουμένου τού θυμιατού, απέρχεται εις τήν Πρόθεσιν, και εναποθέτει τό Δισκάριον, φέρον τόν Αμνόν.
Κατόπιν βάζει οίνον καί ύδωρ εις τό Αγιον Ποτήριον καί καλύπτει αυτό, καί μετά ταύτα, διά τού Αέρος αμφότερα τά σκεύη, Εις κάθε πράξιν λέγει απλώς τό: "Δι Ευχών τών Αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Iησού Χριστέ ο Θεός, ελέησον καί σώσον ημάς."
ΠΡΩΤΗ ΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΚΑΘΙΣΜΑΤΟΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ
ΨΑΛΜΟΣ ΡΙΘ' 119 Πρός Κύριον εν τω θλίβεσθαί με εκέκραξα, και εισήκουσέ μου, Κύριε, ρύσαι την ψυχήν μου από χειλέων αδίκων και από γλώσσης δολίας, Τι δοθείη σοι, και τι προστεθείη σοι προς γλώσσαν δολίαν, Τα βέλη του δυνατού ηκονημένα, συν τοις, άνθραξι τοις ερημικοίς, Οίμοι! ότι η παροικία μου εμακρύνθη, κατεσκήνωσα μετά των σκηνωμάτων Κηδάρ, πολλά παρώκησεν η ψυχή μου, Μετά των μισούντων την ειρήνην ήμην ειρηνικός, όταν ελάλουν αυτοίς, επολέμουν με δωρεάν.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚ' 120 Ήρα τους οφαθμούς μου εις τα όρη, όθεν ήξει η βοήθειά μου, Η βοήθειά μου παρά Κυρίου του ποιήσαντος τον ουρανόν και την γην, Μη δώης εις σάλον τον πόδα σου, μηδέ νυστάξει ο φυλάσσων σε, Ιδού ου νυστάξει, ουδέ υπνώσει ο φυλάσσων τον, Ισραήλ, Κύριος φυλάξει σε, Κύριος σκέπη σοι επί χείρα δεξιάν σου, Ημέρας ο ήλιος ου συγκαύσει σε, ουδέ η σελήνη την νύκτα, Κύριος φυλάξει σε από παντός κακού, φυλάξει την ψυχήν σου ο Κύριος, Κύριος φυλάξει την είσοδόν σου, και την έξοδόν σου, από του νυν και έως του αιώνος.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΑ' 121 Ευφράνθην επί τοις ειρηκόσι μοι, Εις οίκον Κυρίου πορευσόμεθα, Εστώτες ήσαν οι πόδες ημών εν ταις αυλαίς σου, Ιερουσαλήμ, Ιερουσαλήμ οικοδομουμένη ως πόλις, ης η μετοχή αυτής επί το αυτό, Εκεί γαρ ανέβησαν αι φυλαί, φυλαί Κυρίου, μαρτύριον τω Ισραήλ, του εξομολογήσασθαι τω ονόματι Κυρίου, Ότι εκεί εκάθισαν θρόνοι εις κρίσιν, θρόνοι επί οίκον Δαυϊδ, Ερωτήσατε δη τα εις ειρήνην την Ιερουσαλήμ και ευθηνία τοις αγαπώσί σε, Γενέσθω δη ειρήνη εν τη δυνάμει σου, και ευθηνία εν ταις πυργοβάρεσί σου, Ένεκα των αδελφών μου και των πλησίον μου, ελάλουν δη ειρήνην περί σου, Ένεκα του οίκου Κυρίου του Θεού ημών, εξεζήτησα αγαθά σοι.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΒ' 122 Προς σε ήρα τους οφθαλμούς μου, τον κατοικούντα εν τω ουρανώ, Ιδού ως οφθαλμοί δούλων εις χείρας των κυρίων αυτών ως οφθαλμοί παιδίσκης εις χείρας της κυρίας αυτής, ούτως οι οφθαλμοί ημών προς Κύριον τον Θεόν ημών, έως ου οικτερήσαι ημάς, Ελέησον ημάς, Κύριε, ελέησον ημάς, ότι επί πολύ επλήσθημεν εξουδενώσεως, Επί πλείον επλήσθη η ψυχή ημών, το όνειδος τοις ευθηνούσι, και η εξουδένωσις τοίς υπερηφάνοις.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΓ' 123 Ει μη ότι Κύριος ην εν ημίν, ειπάτω δή Ισραήλ, ει μη ότι Κύριος ην εν ημίν, εν τω επαναστήναι ανθρώπους εφ' ημάς, άρα ζώντας αν κατέπιον ημάς, Εν τω οργισθήναι τον θυμόν αυτών εφ' ημάς, άρα το ύδωρ αν κατεπόντισεν ημάς, Χείμαρρον διήλθεν η ψυχή ημών, άρα διήλθεν η ψυχή ημών το ύδωρ το ανυπόστατον, Ευλογητός Κύριος, ος ουκ έδωκεν ημάς εις θήραν τοις οδούσιν αυτών, Η ψυχή ημών ως στρουθίον ερρύσθη εκ της παγίδος των θηρευόντων, Η παγίς συνετρίβη, και ημείς ερρύσθημεν, Η βοήθεια ημών εν ονόματι Κυρίου του ποιήσαντος τον ουρανόν και την γην.
Δόξα Πατρί καί Υιώ καί Αγίω Πνεύματι, και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, δόξα σοι ο Θεός, (3)
Κύριε, ελέησον, Κύριε, ελέησον, Κύριε, ελέησον.
Δόξα Πατρί καί Υιώ καί Αγίω Πνεύματι,
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Έτι και έτι εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον. [και μετά από κάθε αίτηση]
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Της Παναγίας, αχράντου, υπερευλογημένης, ενδόξου, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, μετά πάντων των Αγίων μνημονεύσαντες, εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών, Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα.
ΧΟΡΟΣ: Σοι Κύριε.
ΙΕΡΕΥΣ: Κύριε, μη τω θυμώ σου ελέγξης ημάς, μηδέ τη οργή σου παιδεύσης ημάς, αλλά ποίησον μεθ' ημών κατά την επιείκειάν σου, ιατρέ και θεραπευτά των ψυχών ημών, οδήγησον ημάς επί λιμένα θελήματός σου, φώτισον τούς οφθαλμούς των καρδιών ημών, εις επίγνωσιν της σης αληθείας, και δώρησαι ημίν το λοιπόν της παρούσης ημέρας ειρηνικόν και αναμάρτητον, και πάντα τον χρόνον της ζωής ημών, πρεσβείαις της αγίας Θεοτόκου, και πάντων των Αγίων σου. Ότι σον το κράτος, και σου εστιν η Βασιλεία και η δύναμις και η δόξα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Ότι σον το κράτος και σου εστίν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΣΤΑΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΘΙΣΜΑΤΟΣ
ΣΤΑΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΘΙΣΜΑΤΟΣ
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΕ' 125: Εν τω επιστρέψαι Κύριον την αιχμαλωσίαν Σιών, εγενήθημεν και ωσεί παρακεκλημένοι, Τότε επλήσθη χαράς το στόμα ημών, η γλώσσα ημών αγαλλιάσεως, Τότε ερούσιν εν τοις έθνεσιν, Εμεγάλυνε Κύριος του ποιήσαι μετ' αυτών, Εμεγάλυνε Κύριος του ποιήσαι μεθ' ημών, εγενήθημεν ευφραινόμενοι, Επίστρεψον, Κύριε, την αιχμαλωσίαν ημών, ως χειμάρρους εν τω νότω, Οι σπείροντες εν δάκρυσιν, εν αγαλλιάσει θεριούσι, Πορευόμενοι επορεύοντο και έκλαιον, βάλλοντες τα σπέρματα αυτών, Ερχόμενοι δε ήξουσιν εν αγαλλιάσει, αίροντες τα δράγματα αυτών.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΣΤ' 126: Εάν μη Κύριος οικοδομήση οίκον, εις μάτην εκοπίασαν οι οικοδομούντες, Εάν μ ή Κύριος φυλάξ η πόλιν, εις μάτην ηγρύπνησεν ο φυλάσσων, Εις μάτην υμίν εστι το ορθρίζειν, Εγείρεσθε μετά το καθήσθαι οι εσθίοντες άρτον οδύνης, Όταν δω τοις αγαπητοίς αυτού ύπνον, ιδού η κληρονομία Κυρίου, υιοί, ο μισθός του καρπού της γαστρός, Ωσεί βέλη εν χειρί δυνατού, ούτως οι υιοί των εκτετιναγμένων, Μακάριος ος πληρώσει την επιθυμίαν αυτού εξ αυτών, ου καταισχυνθήσονται, όταν λαλώσι τοις εχθροίς αυτών εν πύλαις.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΖ' 127 : Μακάριοι πάντες οι φοβούμενοι τον Κύριον, οι πορευόμενοι εν ταις οδοίς αυτού, Τους πόνους των καρπών σου φάγεσαι, και καλώς σοι έσται, Η γυνή σου ως άμπελος μακάριος ει, ευθηνούσα εν ταις κλίτεσι της οικίας σου, Οι υιοί σου ως νεόφυτα ελαιών κύκλω της τραπέζης σου, Ιδού ούτως ευλογηθήσεται άνθρωπος ο φοβούμενος τον Κύριον, Ευλογήσαι σε Κύριος εκ Σιών, και ίδοις τα αγαθά Ιερουσαλήμ πάσας τας ημέρας της ζωής σου, Καί ίδοις υιούς των υιών σου, Ειρήνη επί τον Ισραήλ.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΗ' 128: Πλεονάκις επολέμησάν με εκ νεότητός μου, ειπάτω δη Ισραήλ, Πλεονάκις επολέμησάν με εκ νεότητός μου, και γαρ ουκ ηδυνήθησάν μοι, Επί τον νώτόν μου ετέκταινον οι αμαρτωλοί, εμάκρυναν την ανομίαν αυτών, Κύριος δίκαιος συνέκοψεν αυχένας αμαρτωλών, Αισχυνθήτωσαν και αποστραφήτωσαν εις τα οπίσω πάντες οι μισούντες Σιών, Γενηθήτωσαν ωσεί χόρτος δωμάτων, ος προ του εκσπασθήναι εξηράνθη, ου ουκ επλήρωσε την χείρα αυτού ο θερίζων, και τον κόλπον αυτού ο τα δράγματα συλλέγων, Και ουκ είπον οι παράγοντες, Ευλογία Κυρίου εφ' υμάς, ευλογήκαμεν υμάς εν ονόματι Κυρίου.
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι, και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, δόξα σοι ο Θεός, (3)
Κύριε, ελέησον, Κύριε, ελέησον, Κύριε, ελέησον.
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι,
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Έτι και έτι εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον. [και μετά από κάθε αίτηση]
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Της Παναγίας, αχράντου, υπερευλογημένης, ενδόξου, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, μετά πάντων των Αγίων μνημονεύσαντες, εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών, Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα.
ΧΟΡΟΣ: Σοι Κύριε.
ΙΕΡΕΥΣ: Κύριε, Κύριε, ο Θεός ημών, μνήσθητι ημών των αμαρτωλών και αχρείων δούλων σου, εν τω επικαλείσθαι ημάς το άγιον και προσκυνητόν όνομά σου, και μη καταισχύνης ημάς από της προσδοκίας του ελέους σου, αλλά χάρισαι ημίν, ο Θεός, πάντα τα προς σωτηρίαν αιτήματα, και αξίωσον ημάς αγαπάν, και φοβείσθαί σε εξ όλης της καρδίας ημών, και ποιείν εν πάσι το θέλημά σου.
Ότι αγαθός και Φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις και σόι την δόξαν αναπέμπομεν, τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω , Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΣΤΑΣΙΣ ΤΡΙΤΗ ΤΟΥ ΚΑΘΙΣΜΑΤΟΣ
ΨΑΛΜΟΣ ΡΚΘ' 129: Εκ βαθέων εκέκραξά σοι, Κύριε, Κύριε, εισάκουσον της φωνής μου, Γενηθήτω τα ώτά σου προσέχοντα εις την φωνήν της δεήσεώς μου, Εάν ανομίας παρατηρήσης, Κύριε, Κύριε, τις υποστήσεται; Ότι παρά σόι ο ιλασμός εστιν, Ένεκεν του ονόματός σου υπέμεινά σε, Κύριε, υπέμεινεν η ψυχή μου εις τον λόγον σου, ήλπισεν η ψυχή μου επί τον Κύριον, Από φυλακής πρωϊας μέχρι νυκτός, από φυλακής πρωϊας, ελπισάτω Ισραήλ επί τον Κύριον, Ότι παρά τω Κυρίω το έλεος, και πολλή παρ' αυτώ λύτρωσις, και αυτός λυτρώσεται τον Ισραήλ εκ πασών των ανομιών αυτού.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΛ' 130: Κύριε, ουχ υψώθη η καρδία μου, ουδέ εμετεωρίσθησαν οι οφθαλμοί μου, ουδέ επορεύθην εν μεγάλοις, ουδέ εν θαυμασίοις υπέρ εμέ, Ει μη εταπεινοφρόνουν, αλλά ύψωσα την ψυχήν μου, ως το απογεγαλακτισμένον επί την μητέρα αυτού, ως ανταποδώσεις επί την ψυχήν μου, Ελπισάτω Ισραήλ επί τον Κύριον από του νυν και έως του αιώνος.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΑ' 131: Μνήσθητι, Κύριε, του Δαυϊδ, και πάσης της πραότητος αυτού, Ως ώμοσε τω Κυρίω, ηύξατο τω Θεώ Ιακώβ, Ει εισελεύσομαι εις σκήνωμα οίκου μου, ει αναβήσομαι επί κλίνης στρωμνής μου, Ει δώσω ύπνον τοις οφθαλμοίς μου, και τοις βλεφάροις μου νυσταγμόν, και ανάπαυσιν τοις κροτάφοις μου, Έως ου εύρω τόπον τω Κυρίω, σκήνωμα τω Θεώ Ιακώβ, Ιδού ηκούσαμεν αυτήν εν Εφραθά, εύρομεν αυτήν εν τοις πεδίοις του δρυμού, Εισελευσόμεθα εις τα σκηνώματα αυτού, προσκυνήσομεν εις τον τόπον, ου έστησαν οι πόδες αυτού, Ανάστηθι, Κύριε, εις την ανάπαυσίν σου, συ, και η κιβωτός του αγιάσματός σου, Οι ιερείς σου ενδύσονται δικαιοσύνην, και οι όσιοί σου αγαλλιάσονται, Ένεκεν Δαυϊδ του δούλου σου μη αποστρέψης το πρόσωπον του χριστού σου, Ώμοσε Κύριος τω Δαυϊδ αλήθειαν, και ου μη αθετήσει αυτήν, Εκ καρπού της κοιλίας σου θήσομαι επί του θρόνου σου, Εάν φυλάξωνται οι υιοί σου την διαθήκην μου, και τα μαρτύριά μου ταύτα, α διδάξω αυτούς, και οι υιοί αυτών εως του αιώνος καθιούνται επί του θρόνου σου, Ότι εξελέξατο Κύριος την Σιών, ηρετίσατο αυτήν εις κατοικίαν εαυτώ, Αύτη η καταπαυσίς μου εις αιώνα αιώνος, ώδε κατοικήσω, ότι ηρετισάμην αυτήν, Την θύραν αυτής ευλογών ευλογήσω, τους πτωχούς αυτής χορτάσω άρτων, Τους ιερείς αυτής ενδύσω σωτηρίαν, και οι όσιοι αυτής αγαλλιάσει αγαλλιάσονται, Εκεί εξανατελώ κέρας τω Δαυϊδ, ητοίμασα επί λύχνον τω χριστώ μου, Τούς εχθρούς αυτού ενδύσω αισχύνην, δε αυτόν εξανθήσει το αγίασμά μου.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΒ' 132: Ιδού δη τι καλόν, ή τι τερπνόν, αλλ' η το κατοικείν αδελφούς επί το αυτό. Ως μύρον επί κεφαλής το καταβαίνον επί πώγωνα, τον πώγωνα του Ααρών, το καταβαίνον επί την ώαν του ενδύματος αυτού. Ως δρόσος Αερμών, η καταβαίνουσα επί τα όρη Σιών, ότι εκεί ενετείλατο Κύριος την ευλογίαν, ζωήν εως του αιώνος.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΛ' 130: Κύριε, ουχ υψώθη η καρδία μου, ουδέ εμετεωρίσθησαν οι οφθαλμοί μου, ουδέ επορεύθην εν μεγάλοις, ουδέ εν θαυμασίοις υπέρ εμέ, Ει μη εταπεινοφρόνουν, αλλά ύψωσα την ψυχήν μου, ως το απογεγαλακτισμένον επί την μητέρα αυτού, ως ανταποδώσεις επί την ψυχήν μου, Ελπισάτω Ισραήλ επί τον Κύριον από του νυν και έως του αιώνος.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΑ' 131: Μνήσθητι, Κύριε, του Δαυϊδ, και πάσης της πραότητος αυτού, Ως ώμοσε τω Κυρίω, ηύξατο τω Θεώ Ιακώβ, Ει εισελεύσομαι εις σκήνωμα οίκου μου, ει αναβήσομαι επί κλίνης στρωμνής μου, Ει δώσω ύπνον τοις οφθαλμοίς μου, και τοις βλεφάροις μου νυσταγμόν, και ανάπαυσιν τοις κροτάφοις μου, Έως ου εύρω τόπον τω Κυρίω, σκήνωμα τω Θεώ Ιακώβ, Ιδού ηκούσαμεν αυτήν εν Εφραθά, εύρομεν αυτήν εν τοις πεδίοις του δρυμού, Εισελευσόμεθα εις τα σκηνώματα αυτού, προσκυνήσομεν εις τον τόπον, ου έστησαν οι πόδες αυτού, Ανάστηθι, Κύριε, εις την ανάπαυσίν σου, συ, και η κιβωτός του αγιάσματός σου, Οι ιερείς σου ενδύσονται δικαιοσύνην, και οι όσιοί σου αγαλλιάσονται, Ένεκεν Δαυϊδ του δούλου σου μη αποστρέψης το πρόσωπον του χριστού σου, Ώμοσε Κύριος τω Δαυϊδ αλήθειαν, και ου μη αθετήσει αυτήν, Εκ καρπού της κοιλίας σου θήσομαι επί του θρόνου σου, Εάν φυλάξωνται οι υιοί σου την διαθήκην μου, και τα μαρτύριά μου ταύτα, α διδάξω αυτούς, και οι υιοί αυτών εως του αιώνος καθιούνται επί του θρόνου σου, Ότι εξελέξατο Κύριος την Σιών, ηρετίσατο αυτήν εις κατοικίαν εαυτώ, Αύτη η καταπαυσίς μου εις αιώνα αιώνος, ώδε κατοικήσω, ότι ηρετισάμην αυτήν, Την θύραν αυτής ευλογών ευλογήσω, τους πτωχούς αυτής χορτάσω άρτων, Τους ιερείς αυτής ενδύσω σωτηρίαν, και οι όσιοι αυτής αγαλλιάσει αγαλλιάσονται, Εκεί εξανατελώ κέρας τω Δαυϊδ, ητοίμασα επί λύχνον τω χριστώ μου, Τούς εχθρούς αυτού ενδύσω αισχύνην, δε αυτόν εξανθήσει το αγίασμά μου.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΒ' 132: Ιδού δη τι καλόν, ή τι τερπνόν, αλλ' η το κατοικείν αδελφούς επί το αυτό. Ως μύρον επί κεφαλής το καταβαίνον επί πώγωνα, τον πώγωνα του Ααρών, το καταβαίνον επί την ώαν του ενδύματος αυτού. Ως δρόσος Αερμών, η καταβαίνουσα επί τα όρη Σιών, ότι εκεί ενετείλατο Κύριος την ευλογίαν, ζωήν εως του αιώνος.
ΨΑΛΜΟΣ ΡΛΓ' 133: Ιδού δη ευλογείτε τον Κύριον, πάντες οι δούλοι Κυρίου, οι εστώτες εν οίκω Κυρίου, εν αυλαίς οίκου Θεού ημών, Εν ταις νυξίν επάρατε τας χείρας υμών εις τα άγια, και ευλογείτε τον Κύριον, Ευλογήσαι σε Κύριος εκ Σιών, ο ποιήσας τον ουρανόν και την γην.
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι, και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, δόξα σοι ο Θεός, (3) Η ελπίς ημών, δόξα σοι.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Έτι και έτι εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον. [και μετά από κάθε αίτηση]
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Της Παναγίας, αχράντου, υπερευλογημένης, ενδόξου, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, μετά πάντων των Αγίων μνημονεύσαντες, εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών, Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα.
ΧΟΡΟΣ: Σοι Κύριε.
ΙΕΡΕΥΣ: Ο τοις ασιγήτοις ύμνοις και απαύστοις δοξολογίαις υπό των αγίων δυνάμεων ανυμνούμενος, πλήρωσον το στόμα ημών της αινέσεώς σου, του δούναι μεγαλωσύνην τω ονόματί σου τω αγίω, και δός ημίν μερίδα και κλήρον μετά πάντων των φοβουμένων σε εν αληθεία και φυλασσόντων τας εντολάς σου, πρεσβείαις της αγίας Θεοτόκου και πάντων των αγίων σου.
Ότι συ ει ο Θεός ημών, Θεός του ελεείν και σώζειν, και σοι την δόξαν αναπέμπομεν, τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας τών αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Και ο χορός ψάλλει τον 140 ψαλμόν ''Κύριε εκέκραξα'' εις τον ήχον της εβδομάδος ή του ήχου του πρώτου ύμνου της Εορτής
Kύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόν μου, εισάκουσόv μου, Κύριε· Κύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόv μου, πρόσχες τη φωνή της δεήσεώς μου, εν τω κεκραγέναι με προς σε· εισάκουσόν μου, Κύριε.
Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν σου· έπαρσις των χειρών μου θυσία εσπερινή· εισάκουσόν μου, Κύριε.
Εις τας λέξεις 'ως θυμίαμα' του Κατευθυνθήτω, ο Ιερεύς η ο Διάκονος θυμιά την αγίαν Τράπεζαν και την πρόθεσιν, και εξερχόμενος δια της βορείου πύλης, θυμια τας αγίας εικόνας και τον λαόν κατά την συνήθη τάξην.
Θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου.
Μη εκκλίνης την καρδίαν μου εις λόγους πονηρίας, του προφασίζεσθαι προφάσεις εν αμαρτίαις.
Συν ανθρώποις εργαζομένοις την ανομίαν, και ου μη συνδυάσω μετά των εκλεκτών αυτών.
Παιδεύσει με δίκαιος εν ελεεί και ελέγξει με, έλαιον δε αμαρτωλού μη λιπανάτω την κεφαλήν μου.
Ότι έτι και η προσευχή μου εν ταις ευδοκίαις αυτών, κατεπόθησαν εχόμενα πέτρας οι κριταί αυτών.
Ακούσονται τα ρήματά μου, ότι ηδύνθησαν· ωσεί πάχος γης ερράγη επί της γης, διεσκορπίσθη τα οστά αυτών παρά τον άδην.
Ότι προς σε, Κύριε, Κύριε, οι οφθαλμοί μου· επί σοι ήλπισα, μη αντανέλης την ψυχήν μου.
Φύλαξαν με από παγίδος, ης συνεστήσαντό μοι, και από σκανδάλων των εργαζομένων την ανομίαν.
Πεσούνται εν αμφιβλήστρω αυτών οι αμαρτωλοί· κατά μόνας ειμί εγώ, έως αν παρέλθω.
Μη εκκλίνης την καρδίαν μου εις λόγους πονηρίας, του προφασίζεσθαι προφάσεις εν αμαρτίαις.
Συν ανθρώποις εργαζομένοις την ανομίαν, και ου μη συνδυάσω μετά των εκλεκτών αυτών.
Παιδεύσει με δίκαιος εν ελεεί και ελέγξει με, έλαιον δε αμαρτωλού μη λιπανάτω την κεφαλήν μου.
Ότι έτι και η προσευχή μου εν ταις ευδοκίαις αυτών, κατεπόθησαν εχόμενα πέτρας οι κριταί αυτών.
Ακούσονται τα ρήματά μου, ότι ηδύνθησαν· ωσεί πάχος γης ερράγη επί της γης, διεσκορπίσθη τα οστά αυτών παρά τον άδην.
Ότι προς σε, Κύριε, Κύριε, οι οφθαλμοί μου· επί σοι ήλπισα, μη αντανέλης την ψυχήν μου.
Φύλαξαν με από παγίδος, ης συνεστήσαντό μοι, και από σκανδάλων των εργαζομένων την ανομίαν.
Πεσούνται εν αμφιβλήστρω αυτών οι αμαρτωλοί· κατά μόνας ειμί εγώ, έως αν παρέλθω.
ΨΑΛΜΟΣ ρμα' (141).
Φωνή μου προς Κύριον εκέκραξα, φωνή μου προς Κύριον εδεήθην.
Εκχεώ ενώπιον αυτού την δέησίν μου, την θλίψιν μου ενώπιον αυτού απαγγελώ.
Εν τω εκλείπειν εξ εμού το πνεύμα μου, και συ έγνως τας τρίβους μου.
Εν οδώ ταύτη, η επορευόμην, έκρυψαν παγίδα μοι.
Κατενόουν εις τα δεξιά και επέβλεπον, και ουκ ην ο επιγινώσκων με.
Απώλετο φυγή απ' εμού και ουκ έστιν ο εκζητών την ψυχήν μου.
Εκέκραξα προς σε, Κύριε, είπα· συ ει η ελπίς μου, μερίς μου ει εν γη ζώντων.
Πρόσχες προς την δέησίν μου, ότι εταπεινώθην σφόδρα.
Ρύσαι με εκ των καταδιωκόντων με, ότι εκραταιώθησαν υπέρ εμέ.
Εκχεώ ενώπιον αυτού την δέησίν μου, την θλίψιν μου ενώπιον αυτού απαγγελώ.
Εν τω εκλείπειν εξ εμού το πνεύμα μου, και συ έγνως τας τρίβους μου.
Εν οδώ ταύτη, η επορευόμην, έκρυψαν παγίδα μοι.
Κατενόουν εις τα δεξιά και επέβλεπον, και ουκ ην ο επιγινώσκων με.
Απώλετο φυγή απ' εμού και ουκ έστιν ο εκζητών την ψυχήν μου.
Εκέκραξα προς σε, Κύριε, είπα· συ ει η ελπίς μου, μερίς μου ει εν γη ζώντων.
Πρόσχες προς την δέησίν μου, ότι εταπεινώθην σφόδρα.
Ρύσαι με εκ των καταδιωκόντων με, ότι εκραταιώθησαν υπέρ εμέ.
Και τους επόμενενους 10 στίχους με το ιδιόμελον της ημέρας (2) το ομόηχον Μαρτυρικόν, τα 3 Προσόμοια του Τριωδίου και τα 4 Προσόμοια του Μηναίου
10
Εξάγαγε εκ φυλακής την ψυχήν μου, του εξομολογήσασθαι τω ονόματι σου.
Εμέ υπομενούσι δίκαιοι, έως ου ανταποδώς μοι.
Εμέ υπομενούσι δίκαιοι, έως ου ανταποδώς μοι.
8
ΨΑΛΜΟΣ ρκθ'(129).
Εκ βαθέων εκέκραξά σοι, Κύριε, Κύριε, εισάκουσον της φωνής μου.
Γενηθήτω τα ώτα σου προσέχοντα εις την φωνήν της δεήσεώς μου.
Γενηθήτω τα ώτα σου προσέχοντα εις την φωνήν της δεήσεώς μου.
6
Εάν ανομίας παρατήρησης, Κύριε, Κύριε, τις υποστήσεται; ότι παρά σοι ο ιλασμός εστίν.
Ένεκεν του ονόματός σου υπέμεινά σε, Κύριε, υπέμεινεν η ψυχή μου εις τον λόγον σου, ήλπισεν η ψυχή μου επί τον Κύριον.
Ένεκεν του ονόματός σου υπέμεινά σε, Κύριε, υπέμεινεν η ψυχή μου εις τον λόγον σου, ήλπισεν η ψυχή μου επί τον Κύριον.
4
Από φυλακής πρωίας μέχρι νυκτός, από φυλακής πρωίας ελπισάτω Ισραήλ επί τον Κύριον.
Ότι παρά τω Κυρίω το έλεος και πολλή παρ' αύτω λύτρωσις, και αυτός λυτρώσεται τον Ισραήλ εκ πασών των ανομιών αυτού.
Ότι παρά τω Κυρίω το έλεος και πολλή παρ' αύτω λύτρωσις, και αυτός λυτρώσεται τον Ισραήλ εκ πασών των ανομιών αυτού.
ΨΑΛΜΟΣ ρις' (116).
Αινείτε τον Κύριον, πάντα τα έθνη, επαινέσατε αυτόν, πάντες οι λαοί.
Ότι εκραταιώθη το έλεος αυτού εφ' ημάς, και η αλήθεια του Κυρίου μένει εις τον αιώνα.
Ψαλλομένου του Δοξαστικού, ανοίγονται τα Βημόθυρα και εξέρχονται της βορείου Πύλης ο Διάκονος και ο Ιερεύς (ή μόνος ο Ιερεύς), μετά θυμιατού, και προηγουμένου λαμπαδούχου γίνεται η μικρά Είσοδος.
Εάν όμως ειναι εορτή ως π, χ, του Αγ, Χαραλάμπους, των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων ή άλλη τις, καθώς και την Μεγάλην εβδομάδα, τότε ο Διάκονος ή ο Ιερεύς εισοδεύει μετά του ιερού Ευαγγελίου.
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι.
Ότι εκραταιώθη το έλεος αυτού εφ' ημάς, και η αλήθεια του Κυρίου μένει εις τον αιώνα.
Ψαλλομένου του Δοξαστικού, ανοίγονται τα Βημόθυρα και εξέρχονται της βορείου Πύλης ο Διάκονος και ο Ιερεύς (ή μόνος ο Ιερεύς), μετά θυμιατού, και προηγουμένου λαμπαδούχου γίνεται η μικρά Είσοδος.
Εάν όμως ειναι εορτή ως π, χ, του Αγ, Χαραλάμπους, των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων ή άλλη τις, καθώς και την Μεγάλην εβδομάδα, τότε ο Διάκονος ή ο Ιερεύς εισοδεύει μετά του ιερού Ευαγγελίου.
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι.
Δοξαστικόν
Και νυν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Θεοτοκίον
Και ο Ιερεύς και ο Διάκονος εξέρχονται του Ιερού μετά θυμιατηρίου για να ποιήσουν την Είσοδον. Ο Ιερεύς λέγει την ευχήν της Εισόδου και ευλογών την Είσοδον.
Και ο Ιερεύς και ο Διάκονος εξέρχονται του Ιερού μετά θυμιατηρίου για να ποιήσουν την Είσοδον. Ο Ιερεύς λέγει την ευχήν της Εισόδου και ευλογών την Είσοδον.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Τού Κυρίου δεηθώμεν
ΙΕΡΕΥΣ: Εσπέρας και πρωί και μεσημβρίας, αινούμεν, ευλογούμεν, ευχαριστούμεν και δεόμεθά σου, Δέσποτα των απάντων, Φιλάνθρωπε, Κύριε, Κατεύθυνον την προσευχήν ημών, ως θυμίαμα ενώπιόν σου, και μη εκκλίνης τας καρδίας ημών εις λόγους, ή εις λογισμούς πονηρίας, αλλά ρύσαι ημάς εκ πάντων των θηρευόντων τας ψυχάς ημών, ότι προς σε, Κύριε, Κύριε, οι οφθαλμοί ημών, και επί σοι ηλπίσαμεν, μη καταισχύνης ημάς, ο Θεός ημών, Ότι πρέπει σοι πάσα δόξα, τιμή και προσκύνησις, τω Πατρί και τω Υιώ και τω αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΙΕΡΕΥΣ: Εσπέρας και πρωί και μεσημβρίας, αινούμεν, ευλογούμεν, ευχαριστούμεν και δεόμεθά σου, Δέσποτα των απάντων, Φιλάνθρωπε, Κύριε, Κατεύθυνον την προσευχήν ημών, ως θυμίαμα ενώπιόν σου, και μη εκκλίνης τας καρδίας ημών εις λόγους, ή εις λογισμούς πονηρίας, αλλά ρύσαι ημάς εκ πάντων των θηρευόντων τας ψυχάς ημών, ότι προς σε, Κύριε, Κύριε, οι οφθαλμοί ημών, και επί σοι ηλπίσαμεν, μη καταισχύνης ημάς, ο Θεός ημών, Ότι πρέπει σοι πάσα δόξα, τιμή και προσκύνησις, τω Πατρί και τω Υιώ και τω αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ευλόγησον Δέσποτα, την αγίαν είσοδον.
ΙΕΡΕΥΣ: Ευλογημένη η Είσοδος των Αγίων σου, πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΙΕΡΕΥΣ: Ευλογημένη η Είσοδος των Αγίων σου, πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
Ο Διάκονος υψώνει το θυμιατό και λέγει:
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Σοφία. Ορθοί.
Και ο χορός ψάλλει την Επιλύχνιον Ευχαριστίαν «Φως ιλαρόν'».
Φως ιλαρόν αγίας δόξης αθανάτου Πατρός, ουρανίου, αγίου, μάκαρος, Ιησού Χριστέ, ελθόντες επί την ηλίου δύσιν, ιδόντες φως εσπερινόν, υμνούμεν Πατέρα, Υιόν, και άγιον Πνεύμα, Θεόν.
Άξιόν σε εν πάσι καιροίς υμνείσθαι φωναίς αισίαις, Υιέ Θεού, ζωήν ο διδούς· διό ο κόσμος σε δοξάζει.
Και εισελθόντων εις το Ιερό Βήμα ο Διάκονος εκφωνεί: Εσπέρας
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Προκείμενον. Ήχος... Ψαλμός...ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Σοφία.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Γενέσεως ( ή της Εξόδου) το Ανάγνωσμα.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Πρόσχωμεν. ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Το Ανάγνωσμα.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Πρόσχωμεν. ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Το Ανάγνωσμα.
Και εν συνέχεια ολόκληρον το Προκείμενον και τον Στίχον του β΄ Αναγνώσματος μεθ' ον εκφωνεί εντονώτερον και έμμελως:
Κέλευσον!
Ο ιερεύς κρατών λαμπάδα ανημμένην και θυμιατόν εξηρτημένον, ίσταται έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης και σφραγίζων διά της λαμπάδος σταυροειδώς, εκφωνεί: ΙΕΡΕΥΣ: Σοφία, Ορθοί.
Είτα ο Ιερεύς, ιστάμενος επί του Σολέα και βλέπων προς την εικόνα του Χριστού εκφωνεί:
Κέλευσον!
Ο ιερεύς κρατών λαμπάδα ανημμένην και θυμιατόν εξηρτημένον, ίσταται έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης και σφραγίζων διά της λαμπάδος σταυροειδώς, εκφωνεί: ΙΕΡΕΥΣ: Σοφία, Ορθοί.
Είτα ο Ιερεύς, ιστάμενος επί του Σολέα και βλέπων προς την εικόνα του Χριστού εκφωνεί:
Φώς Χριστού
στρεφόμενος δε πρός τον λαόν εκφωνεί: φαίνει πάσι.
Και ευλογών διά της λαμπάδος σταυροειδώς, επανέρχεται εν τω Ιερώ.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Παροιμιών (ή Ιώβ) το Ανάγνωσμα.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Σοφία, Πρόσχωμεν.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Το Ανάγνωσμα.
ΙΕΡΕΥΣ: Ειρήνη σοι.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Σοφία.
Ο ιερεύς, ευθύς μετά το τέλος του αναγνώσματος, ιστάμενος προ της αγίας Τραπέζης και θυμιών ελαφρώς, ψάλλει σεμνώς καί κατανυκτικώς.
ΙΕΡΕΥΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενώπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
στρεφόμενος δε πρός τον λαόν εκφωνεί: φαίνει πάσι.
Και ευλογών διά της λαμπάδος σταυροειδώς, επανέρχεται εν τω Ιερώ.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Παροιμιών (ή Ιώβ) το Ανάγνωσμα.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Σοφία, Πρόσχωμεν.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Το Ανάγνωσμα.
ΙΕΡΕΥΣ: Ειρήνη σοι.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Σοφία.
Ο ιερεύς, ευθύς μετά το τέλος του αναγνώσματος, ιστάμενος προ της αγίας Τραπέζης και θυμιών ελαφρώς, ψάλλει σεμνώς καί κατανυκτικώς.
ΙΕΡΕΥΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενώπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο ιερεύς ερχόμενος εις το νότιον μέρος της Αγίας Τραπέζης και θυμιών λέγει εκφώνως.
Στίχ α'. Κύριε, εκέκραξα πρός σέ, εισάκουσόν μου, εισάκουσόν μου, Κύριε, Κύριε, εκέκραξα πρός σέ, εισάκουσόν μου, πρόσχες τή φωνή τής δεήσεώς μου εν τώ κεκραγέναι με πρός σέ.
Στίχ α'. Κύριε, εκέκραξα πρός σέ, εισάκουσόν μου, εισάκουσόν μου, Κύριε, Κύριε, εκέκραξα πρός σέ, εισάκουσόν μου, πρόσχες τή φωνή τής δεήσεώς μου εν τώ κεκραγέναι με πρός σέ.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο ιερεύς ερχόμενος εις το όπισθεν μέρος της αγίας Τραπέζης και θυμιών λέγει εκφώνως.
ΙΕΡΕΥΣ: Στίχ, β'. Θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου, και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο ιερεύς ερχόμενος εις τό βόρειον μέρος τής αγίας Τραπέζης καί θυμιών λέγει εκφώνως.
ΙΕΡΕΥΣ: Στίχ, γ'. Μη εκκλίνης την καρδίαν μου εις λόγους πονηρίας του προφασίζεσθαι προφάσεις εν αμαρτίαις.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο ιερεύς ερχόμενος έμπροσθεν της αγίας Προθέσεως λέγει εκφώνως.
Ο ιερεύς ερχόμενος εις το όπισθεν μέρος της αγίας Τραπέζης και θυμιών λέγει εκφώνως.
ΙΕΡΕΥΣ: Στίχ, β'. Θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου, και θύραν περιοχής περί τα χείλη μου.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο ιερεύς ερχόμενος εις τό βόρειον μέρος τής αγίας Τραπέζης καί θυμιών λέγει εκφώνως.
ΙΕΡΕΥΣ: Στίχ, γ'. Μη εκκλίνης την καρδίαν μου εις λόγους πονηρίας του προφασίζεσθαι προφάσεις εν αμαρτίαις.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο ιερεύς ερχόμενος έμπροσθεν της αγίας Προθέσεως λέγει εκφώνως.
ΙΕΡΕΥΣ: Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο ιερεύς ερχόμενος έμπροσθεν τής αγίας Τραπέζης λέγει εκφώνως.Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο Ιερεύς ευρισκόμενος ήδη έμπροσθεν τής Αγίας Τραπέζης επαναλαμβάνει.
ΙΕΡΕΥΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου.
Εξελθών δε εις την Ωραίαν Πύλην, θυμιά την εικόνα του Δεσπότου Χριστού ψάλλων. ως θυμιάμα ενώπιόν σου.
Ακολούθως δε θυμιά τας λοιπάς εικόνας, τον Ναόν και τον λαόν, ενώ ο χορός ψάλλει το υπόλοιπον.
ΧΟΡΟΣ: Έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Είτα, εάν μεν ειναι μνήμη εορταζομένου Αγίου, αναγινώσκεται ο Απόστολος και το Ευαγγέλιον της εορτής κατά την συνήθη τάξιν.
Ο Διάκονος εξελθών (ή ο Ιερεύς έμπροσθεν της αγίας Τραπέζης ιστάμενος), λέγει την Εκτενή.
Ο ιερεύς ερχόμενος έμπροσθεν τής αγίας Τραπέζης λέγει εκφώνως.Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΧΟΡΟΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου, ως θυμίαμα ενωπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Ο Ιερεύς ευρισκόμενος ήδη έμπροσθεν τής Αγίας Τραπέζης επαναλαμβάνει.
ΙΕΡΕΥΣ: Κατευθυνθήτω η προσευχή μου.
Εξελθών δε εις την Ωραίαν Πύλην, θυμιά την εικόνα του Δεσπότου Χριστού ψάλλων. ως θυμιάμα ενώπιόν σου.
Ακολούθως δε θυμιά τας λοιπάς εικόνας, τον Ναόν και τον λαόν, ενώ ο χορός ψάλλει το υπόλοιπον.
ΧΟΡΟΣ: Έπαρσις των χειρών μου, θυσία εσπερινή.
Είτα, εάν μεν ειναι μνήμη εορταζομένου Αγίου, αναγινώσκεται ο Απόστολος και το Ευαγγέλιον της εορτής κατά την συνήθη τάξιν.
Ο Διάκονος εξελθών (ή ο Ιερεύς έμπροσθεν της αγίας Τραπέζης ιστάμενος), λέγει την Εκτενή.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Είπωμεν πάντες εξ όλης της ψυχής και εξ όλης της διανοίας ημών είπωμεν.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον[3].[και μετά από κάθε αίτηση]
Κύριε παντοκράτορ ο Θεός των Πατέρων ημών, δεόμεθά σου, επάκουσον και ελέησον.
Ελέησον ημάς ο Θεός κατά το μέγα έλεος σου, δεόμεθά σου, επάκουσον και ελέησον.
Έτι δεόμεθα υπέρ του Πατρός και Αρχιεπισκόπου ημών [του διένος], και πάσης της εν Χριστώ ημών αδελφότητος.
Έτι δεόμεθα υπέρ ελέους, ζωής, ειρήνης, υγείας, σωτηρίας, επισκέψεως, συγχωρήσεως και αφέσεως των αμαρτιών των δούλων του Θεού, πάντων των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών, των κατοικούντων και παρεπιδημούντων εν τη κώμη ταύτη, των ενοριτών, επιτρόπων, συνδρομητών και αφιερωτών του αγίου ναού τούτου.
Έτι δεόμεθα υπέρ των μακαρίων και αοιδίμων κτιτόρων της αγίας Εκκλησίας ταύτης, και υπέρ πάντων των προαναπαυσαμένων πατέρων και αδελφών ημών, των ενθάδε ευσεβώς, κειμένων, και απανταχού ορθοδόξων.
Έτι δεόμεθα υπέρ των καρποφορούντων και καλλιεργούντων εν τω αγίω και πανσέπτω ναώ τούτω, κοπιώντων, ψαλλόντων και υπέρ του περιεστώτος λαού, του απεκδεχομένου το παρά σου μέγα και πλούσιον έλεος.
ΙΕΡΕΥΣ: Κύριε, ο Θεός ημών, την εκτενή ταύτην ικεσίαν πρόσδεξαι παρά των σων δούλων, και ελέησον ημάς κατά το πλήθος του ελέους σου, και τους οικτιρμούς σου κατάπεμψον εφ' ημάς, και επί πάντα τον λαόν σου, τον απεκδεχόμενον το παρά σου πλούσιον έλεος.
Ότι ελεήμων και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις, και σοι την δόξαν αναπέμπομεν, τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Εύξασθε οι Κατηχούμενοι τω Κυρίω.
Οι πιστοί, υπέρ των Κατηχουμένων δεηθώμεν.
Ίνα ο Κύριος αυτούς ελεήση.
Κατηχήση αυτούς τον λόγον της αληθείας.
Αποκαλύψη αυτοίς το Ευαγγέλιον της δικαιοσύνης.
Ενώση αυτούς τη αγία αυτού Καθολική και Αποστολική Εκκλησία.
Σώσον, ελέησον, αντιλαβού, και διαφύλαξον αυτούς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Οι Κατηχούμενοι τας κεφαλάς υμών τω Κυρίω κλίνατε.
ΙΕΡΕΥΣ: O Θεός, ο Θεός ημών, ο κτίστης και δημιουργός των απάντων, ο πάντας θέλων σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν, επίβλεψον επί τους δούλους σου τους Κατηχουμένους, και λύτρωσαι αυτούς της παλαιάς πλάνης και της μεθοδείας του αντικειμένου, και προσκάλεσαι αυτούς εις την ζωήν την αιώνιον, Φωτίζων αυτών τας ψυχάς και τα σώματα, και συγκαταριθμών αυτούς τη λογική σου ποίμνη, εφ' ην το όνομά σου το άγιον επικέκληται.
ΙΕΡΕΥΣ: O Θεός, ο Θεός ημών, ο κτίστης και δημιουργός των απάντων, ο πάντας θέλων σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν, επίβλεψον επί τους δούλους σου τους Κατηχουμένους, και λύτρωσαι αυτούς της παλαιάς πλάνης και της μεθοδείας του αντικειμένου, και προσκάλεσαι αυτούς εις την ζωήν την αιώνιον, Φωτίζων αυτών τας ψυχάς και τα σώματα, και συγκαταριθμών αυτούς τη λογική σου ποίμνη, εφ' ην το όνομά σου το άγιον επικέκληται.
Ίνα και αυτοί συν ημίν δοξάζωσι το πάντιμον και μεγαλοπρεπές όνομά σου, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Και εξαπλοί το Ειλητόν συγχρόνως ως και εν τη τού I. Χρυσοστόμου Λειτουργία.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Όσοι Κατηχούμενοι, προέλθετε, Οι Κατηχούμενοι, προέλθετε, Όσοι Κατηχούμενοι, προέλθετε, μη τις των Κατηχουμένων.
Και εξαπλοί το Ειλητόν συγχρόνως ως και εν τη τού I. Χρυσοστόμου Λειτουργία.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Όσοι Κατηχούμενοι, προέλθετε, Οι Κατηχούμενοι, προέλθετε, Όσοι Κατηχούμενοι, προέλθετε, μη τις των Κατηχουμένων.
Όσοι πιστοί, Έτι, και έτι εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν.
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον, και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Σοφία.
Σοφία.
Ταύτα λέγονται μόνον μέχρι της Τρίτης της δ' εβδομάδος, και ευθύς ο Ιερεύς λέγει την κατωτέρα Ευχήν: "Ο Θεός ο μέγας και αινετός..." Από δε της Τετάρτης της δ΄εβδομάδος των Νηστειών, μέχρι της αγίας και Μεγάλης Τετάρτης, εν ταις Προηγιασμέναις, μετά το "Ίνα και αυτοί συν ημίν δοξάζωσι..." προστίθεται και η Δέησις υπέρ των Κατηχουμένων, των ετοιμαζομένων προς το Θείον Βάπτισμα έχουσα ούτως:
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Όσοι Κατηχούμενοι, προέλθετε, Οι Κατηχούμενοι, προέλθετε, Όσοι προς το φώτισμα, προέλθετε. Εύξασθε οι προς το φώτισμα. Του Κυρίου δεηθώμεν.
Οι πιστοι, υπέρ των προς το άγιον φώτισμα ευτρεπιζομένων αδελφών, και της σωτηρίας αυτών, του Κυρίου δεηθώμεν.
Όπως Κύριος ο Θεός ημών στηρίξη αυτούς και ενδυναμώση, του Κυρίου δεηθώμεν.
Φωτίση αυτούς φωτισμώ γνώσεως και ευσεβείας, του Κυρίου δεηθώμεν.
Καταξιώση αυτούς εν καιρώ ευθέτω του λουτρού της παλιγγενεσίας, της αφέσεως των αμαρτιών, και του ενδύματος της αφθαρσίας, του Κυρίου δεηθώμεν.
Αναγεννήση αυτούς δι' ύδατος και Πνεύματος, του Κυρίου δεηθώμεν.
Χαρίσηται αυτοίς την τελειότητα της πίστεως, του Κυρίου δεηθώμεν.
Συγκαταριθμήση αυτούς τη αγία αυτού και εκλεκτή ποίμνη, του Κυρίου δεηθώμεν.
Σώσον, ελέησον, αντιλαβού και διαφύλαξον αυτούς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Οι προς το φώτισμα, τας κεφαλάς υμών τω Κυρίω κλίνατε.
Οι προς το φώτισμα, τας κεφαλάς υμών τω Κυρίω κλίνατε.
Επίφανον, Δέσποτα, το πρόσωπον σου επί τους προς το άγιον φώτισμα ευτρεπιζομένους και επιποθούντας τον της αμαρτίας μολυσμόν αποτινάξασθαι· καταύγασον αυτών την διάνοιαν·βεβαίωσον αυτούς εν τη πίστει· στήριξον εν ελπίδι, τελείωσον εν αγάπη· μέλη τίμια του Χριστού ανάδειξον, του δόντος εαυτόν αντίλυτρον υπέρ των ψυχών ημών,
Ότι συ ει ο φωτισμός ημών και σοι την δόξαν αναπέμπομεν, τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Έως ώδε τα από της Τετάρτης της δ' εβδομάδος.
ΙΕΡΕΥΣ: Ο Θεός, ο μέγας και αινετός, ο τω ζωοποιώ του Χριστού σου θανάτω εις αφθαρσίαν ημάς εκ φθοράς μεταστήσας, συ πάσας ημών τας αισθήσεις της εμπαθούς νεκρώσεως ελευθέρωσον, αγαθόν ταύταις ηγεμόνα τον ένδοθεν λογισμόν επιστήσας, και οφθαλμός μεν απέστω παντός πονηρού βλέμματος, ακοή δε λόγοις αργοίς ανεπίβατος, η δε γλώσσα καθαρευέτω ρημάτων απρεπών, Άγνισον ημών τα χείλη, τα αινούντά σε, Κύριε, τας χείρας ημών ποίησον, των μεν φαύλων απέχεσθαι πράξεων, ενεργείν δε μόνα τα σοι ευάρεστα, πάντα ημών τα μέλη, και την διάνοιαν, τη ση κατασφαλιζόμενος χάριτι,
Ότι πρέπει σοι πάσα δόξα, τιμή, και προσκύνησις, τω Πατρί, και τω Υιώ, και τω αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Έτι και έτι εν ειρήνη, του Κυρίου δεηθώμεν.
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Σοφία.
ΙΕΡΕΥΣ: Δέσποτα Άγιε, υπεράγαθε, δυσωπούμέν σε, τον εν ελέει πλούσιον, ίλεων γενέσθαι ημίν τοις αμαρτωλοίς, και αξίους ημάς ποιήσαι της υποδοχής του μονογενούς σου Υιού, και Θεού ημών, του Βασιλέως της δόξης, Ιδού γαρ το άχραντον αυτού Σώμα, και το ζωοποιόν Αίμα, κατά την παρούσαν ώραν εισπορευόμενα, τη μυστική ταύτη προτίθεσθαι μέλλει Τραπέζη, υπό πλήθους στρατιάς ουρανίου αοράτως δορυφορούμενα, ων την μετάληψιν ακατάκριτον ημίν δώρησαι, ίνα, δι' Αυτών το της διανοίας όμμα καταυγαζόμενοι, υιοί φωτός και ημέρας γενώμεθα.
Κατά την δωρεάν τού Χριστού σου, μεθ' ου ευλογητός ει συν τω παναγίω, και αγαθώ, και ζωοποιώ σου Πνεύματι, νυν, και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Και ψάλλεται υπό του χορού αργώς και κατανυκτικώς εις ήχον πλ. δ' Αντί του χερουβικού το επόμενον, όπερ αναγινώσκει και ο ιερεύς μυστικώς (εκ γ') έμπροσθεν της αγίας Τραπέζης προσκυνών τρις, μετά του διακόνου.
Νυν αι Δυνάμεις των ουρανών συν ημίν αοράτως λατρεύουσιν, Ιδού γαρ εισπορεύεται ο Βασιλεύς της δόξης.
Εδώ διακόπτεται ο ύμνος, Γίνεται η είσοδος εν απολύτω σιγή, του Ιερέως φέροντος τον Αέρα επί της κεφαλής και κρατών τα Άγια, Διότι τα Δώρα ειναι προηγιασμένα, ο λαός γονατίζει ευλαβώς, εγείρεται δε όταν εναποτίθενται επί της Αγίας Τραπέζης.
Ο χορός ψάλλων, εξακολουθεί τό διακοπέν μέλος: Ιδού θυσία μυστική, τετελειωμένη, δορυφορείται, Πίστει και πόθω προσέλθωμεν, ίνα μέτοχοι ζωής αιωνίου γενώμεθα, Αλληλούϊα.
Και ψάλλεται υπό του χορού αργώς και κατανυκτικώς εις ήχον πλ. δ' Αντί του χερουβικού το επόμενον, όπερ αναγινώσκει και ο ιερεύς μυστικώς (εκ γ') έμπροσθεν της αγίας Τραπέζης προσκυνών τρις, μετά του διακόνου.
Νυν αι Δυνάμεις των ουρανών συν ημίν αοράτως λατρεύουσιν, Ιδού γαρ εισπορεύεται ο Βασιλεύς της δόξης.
Εδώ διακόπτεται ο ύμνος, Γίνεται η είσοδος εν απολύτω σιγή, του Ιερέως φέροντος τον Αέρα επί της κεφαλής και κρατών τα Άγια, Διότι τα Δώρα ειναι προηγιασμένα, ο λαός γονατίζει ευλαβώς, εγείρεται δε όταν εναποτίθενται επί της Αγίας Τραπέζης.
Ο χορός ψάλλων, εξακολουθεί τό διακοπέν μέλος: Ιδού θυσία μυστική, τετελειωμένη, δορυφορείται, Πίστει και πόθω προσέλθωμεν, ίνα μέτοχοι ζωής αιωνίου γενώμεθα, Αλληλούϊα.
ΙΕΡΕΥΣ
Ευχή μέτα το αποτεθήναι τα Άγια εν τη αγία Τραπέζη.
Ο των αρρήτων και αθεάτων Μυστηρίων Θεός, παρ' ω οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσεως οι απόκρυφοι, ο την διακονίαν της Λειτουργίας ταύτης αποκαλύψας ημίν και θέμενος ημάς τους αμαρτωλούς δια την πολλήν σου φιλανθρωπίαν, εις το προσφέρειν σοι δώρά τε και θυσίας υπέρ των ημετέρων αμαρτημάτων, και των του λαού αγνοημάτων, αυτός, αόρατε Βασιλεύ, ο ποιών μεγάλα και ανεξιχνίαστα, ένδοξά τε και εξαίσια, ων ουκ έστιν αριθμός, έπιδε εφ' ημάς τους αναξίους δούλους σου, τους τω αγίω σου τούτω θυσιαστηρίω, ως τω Χερουβικώ σου παρισταμένους θρόνω, εφ' ω ο μονογενής σου Υιός και Θεός ημών, δια των προκειμένων φρικτών επαναπαύεται Μυστηρίων, Και πάσης ημάς και τον πιστόν σου λαόν ελευθερώσας ακαθαρσίας, αγίασον πάντων ημών τας ψυχάς και τα σώματα, αγιασμώ αναφαιρέτω, ίνα, εν καθαρώ συνειδότι, ανεπαισχύντω προσώπω, και πεφωτισμένη καρδία, των θείων τούτων μεταλαμβάνοντες Αγιασμάτων, και υπ' Αυτών ζωοποιούμενοι, ενωθώμεν αυτώ τω Χριστώ τω σου, τω αληθινώ Θεώ ημών, ειπόντι, ο τρώγων μου την Σάρκα, και πίνων μου το Αίμα, εν εμοί μένει, καγώ εν αυτώ, όπως ενοικούντος εν ημίν και εμπεριπατούντος του Λόγου σου, Κύριε, γενώμεθα ναός του παναγίου και προσκυνητού σου Πνεύματος, λελυτρωμένοι πάσης διαβολικής μεθοδείας, εν πράξει, ή λόγω, ή κατά διανοιαν ενεργουμένης, και τύχωμεν των επηγγελμένων ημίν αγαθών, συν πάσι τοις Αγίοις σου, τοις απ' Αιώνος σοι ευαρεστήσασιν.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Πληρώσωμεν την εσπερινήν δέησιν ημών τω Κυρίω.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον. Και μετά από κάθε αίτηση.
Υπέρ των προτεθέντων και προαγιασθέντων τιμίων δώρων, του Κυρίου δεηθώμεν
Όπως ο φιλάνθρωπος Θεός ημών, ο προσδεξάμενος αυτά εις το άγιον και υπερουράνιον και νοερόν αυτού θυσιαστήριον εις οσμήν ευωδίας πνευματικής, αντικαταπέμψη ημίν την θείαν Χάριν και την δωρεάν του Αγίου Πενύματος δεηθώμεν.
Υπέρ του αγίου οίκου τούτου και των μετά πίστεως, ευλαβείας και φόβου Θεού εισιόντων εν αυτώ, του Κυρίου δεηθώμεν.
Υπέρ του ρυσθήναι ημάς από πάσης θλίψεως, οργής, κινδύνου και ανάγκης, του Κυρίου δεηθώμεν.
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς, ο Θεός, τη ση χάριτι.
Την εσπέραν πάσαν, τελείαν, αγίαν, ειρηνικήν και αναμάρτητον, παρά του Κυρίου, αιτησώμεθα.
ΧΟΡΟΣ: Παράσχου Κύριε. [και μετά από κάθε αίτηση]
Άγγελον ειρήνης, πιστόν οδηγόν, φύλακα των ψυχών και των σωμάτων ημών, παρά του Κυρίου αιτησώμεθα.
Συγγνώμην και άφεσιν των αμαρτιών και των πλημμελημάτων ημών, παρά του Κυρίου αιτησώμεθα.
Τα καλά και συμφέροντα ταις ψυχαίς ημών και ειρήνην τω κόσμω, παρά του Κυρίου αιτησώμεθα.
Τον υπόλοιπον χρόνον της ζωής ημών εν ειρήνη και μετανοία εκτελέσαι, παρά του Κυρίου αιτησώμεθα.
Χριστιανά τα τέλη της ζωής ημών, ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά, και καλήν απολογίαν την επί του φοβερού βήματος του Χριστού αιτησώμεθα.
Την ενότητα της πίστεως και την κοινωνίαν του Αγίου Πνεύματος αιτησάμενοι, εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα.
Και καταξίωσον ημάς, Δέσποτα, μετά παρρησίας, ακατακρίτως, τολμάν επικαλείσθαι σε τον επουράνιον Θεόν Πατέρα, και λέγειν.
Και καταξίωσον ημάς, Δέσποτα, μετά παρρησίας, ακατακρίτως, τολμάν επικαλείσθαι σε τον επουράνιον Θεόν Πατέρα, και λέγειν.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ:
Πάτερ ημών, ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το ονομά σου, ελθέτω η Βασιλεία σου, γενηθήτω το θέλημά σου, ως εν ουρανώ και επί της γης. Τον άρτον ημών τον επιούσιον δός ημίν σήμερον, και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις αφειλέταις ημών. Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού.
ΙΕΡΕΥΣ: Ότι σου έστιν η Βασιλεία και η δύναμις και η δόξα, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΙΕΡΕΥΣ: Ότι σου έστιν η Βασιλεία και η δύναμις και η δόξα, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.ΙΕΡΕΥΣ: Ειρήνη πάσι.ΧΟΡΟΣ: Και τω πνεύματί σου.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Tας κεφαλάς ημών τω Κυρίω κλίνωμεν. Σοι, Κύριε.
ΙΕΡΕΥΣ: Ο Θεός, ο μόνος αγαθός και εύσπλαγχνος, ο εν υψηλοίς κατοικών και τα ταπεινά εφορών, έπιδε ευσπλάγχνω όμματι επί πάντα τον λαόν σου, και φύλαξον αυτόν, και αξίωσον πάντας ημάς ακατακρίτως μετασχείν των ζωοποιών σου τούτων Μυστηρίων, Σόι γαρ τας εαυτών υπεκλίναμεν κεφαλάς, απεκδεχόμενοι το παρά σου πλούσιον έλεος.
ΙΕΡΕΥΣ: Ο Θεός, ο μόνος αγαθός και εύσπλαγχνος, ο εν υψηλοίς κατοικών και τα ταπεινά εφορών, έπιδε ευσπλάγχνω όμματι επί πάντα τον λαόν σου, και φύλαξον αυτόν, και αξίωσον πάντας ημάς ακατακρίτως μετασχείν των ζωοποιών σου τούτων Μυστηρίων, Σόι γαρ τας εαυτών υπεκλίναμεν κεφαλάς, απεκδεχόμενοι το παρά σου πλούσιον έλεος.
Χάριτι και οικτιρμοίς και φιλανθρωπία του μονογενούς σου Υιού, μεθ' ου ευλογητός ει, συν τω παναγίω και αγαθώ και ζωοποιώ σου Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΙΕΡΕΥΣ: Πρόσχες, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών, εξ αγίου κατοικητηρίου σου, και από θρόνου δόξης της Βασιλείας σου, και ελθέ εις το αγιάσαι ημάς, ο άνω τω Πατρί συγκαθήμενος, και ώδε ημίν αοράτως συνών, και καταξίωσον τη κραταιά σου χειρί μεταδούναι ημίν του αχράντου Σώματός σου, και του τιμίου σου Αίματος, και δι' ημών παντί τω λαώ.
Ο Ιερεύς κεκαλυμμένων όντων των θείων Δώρων, βαλών τας χειρας υπό κάτω του Αέρος, άπτεται του ζωοποιού Αρτου μετ Ευλαβείας και φόβου πολλού. ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Πρόσχωμεν.
ΙΕΡΕΥΣ: Τα προηγιασμένα Άγια τοις Αγίοις.
ΧΟΡΟΣ: Εις Άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού Πατρός. Αμήν.
ΙΕΡΕΥΣ: Τα προηγιασμένα Άγια τοις Αγίοις.
ΧΟΡΟΣ: Εις Άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού Πατρός. Αμήν.
Γεύσασθε και ίδετε, ότι χρηστός ο Κύριος, Αλληλούϊα.
Ψαλλομένου του Κοινωνικού, ο Ιερεύς αποκαλύπτει τα Άγια. ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Μέλισον, Δέσποτα, τόν Άγιον Άρτον.
Ψαλλομένου του Κοινωνικού, ο Ιερεύς αποκαλύπτει τα Άγια. ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Μέλισον, Δέσποτα, τόν Άγιον Άρτον.
Ο Ιερεύς, μετά προσοχής και ευλαβείας, μελίζων, λέγει
Μελίζεται και διαμερίζεται ο Αμνός του Θεού, ο μελιζόμενος, και μη διαιρούμενος, ο πάντοτε εσθιόμενος, και μηδέποτε δαπανώμενος, αλλά τους μετέχοντας αγιάζων.
Μελίσας τον εις χείρας αυτού καθηγιασμένου Άρτον εις τεμάχια τέσσαρα, εναποθέτει αυτά εν τω αγίω Δισκαρίω, ούτως
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Πλήρωσον, Δέσποτα, τό άγιον Ποτήριον.
Ο Ιερεύς λαβών την μερίδα του Αμνού, την έχουσαν χαρακτήρας ΙΣ, ποιοί με αυτήν σταυρόν επάνω του Ποτηρίου λέγων
ΙΕΡΕΥΣ: Πλήρωμα ποτηρίου πίστεως, Πνεύματος Αγίου. Αμήν.
Και ούτως εμβάλλει αυτήν εις το άγιον Ποτήριον.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ευλόγησον, δέσποτα, τό Ζέον.
Και ευλογεί το Ζέον λέγοντας
ΙΕΡΕΥΣ: Ευλογημένη η ζέσις των Αγίων σου, Κύριε, πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Και εγχέει ο Διάκονος εις το άγιον Ποτήριον το ζέον όσο χρειάζετα .
Ο Ιερεύς λέγει:
ΙΕΡΕΥΣ: Ζέσις πίστεως, πλήρης Πνεύματος Αγίου. Αμήν.
Και υποκλίνας τας κεφαλάς, αναγινώσκουν ευλαβώς τας Ευχάς της Θείας Μεταλήψεως.
Πιστεύω, Κύριε, και ομολογώ ότι συ ει αληθώς ο Χριστός, ο Υιός του Θεού του ζώντος, ο ελθών εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι, ων πρώτος ειμί εγώ. Έτι πιστεύω, ότι τούτο αυτό εστί το αχράντον Σώμα σου και τούτο αυτό εστί το τίμιον Αίμα σου. Δέομαι ουν σου, ελέησόν με και συγχώρησον μοι τα παραπτώματά μου, τα εκούσια και τα ακούσια, τα εν λόγω, τα εν έργω, τα εν γνώσει και αγνοία, και αξίωσόν με ακατακρίτως μετασχείν των αχράντων σου μυστηρίων, εις άφεσιν αμαρτιών, και εις ζωήν αιώνιον. Αμήν.
Ιδού βαδίζω προς Θείαν Κοινωνίαν,
Πλαστουργέ, μη φλέξης με τη μετουσία,
Πυρ γαρ υπάρχεις τους αναξίους φλέγον.
Αλλ’ ουν κάθαρον εκ πάσης με κηλίδος.
Του Δείπνου σου του μυστικού, σήμερον, Υιέ Θεού, κοινωνόν με παράλαβε, ου μη γαρ τοις εχθροίς σου το μυστήριον είπω, ου φίλημα σοι δώσω, καθάπερ ο Ιούδας, αλλ’ ως ο Ληστής ομολογώ σοι. Μνήσθητι μου Κύριε, εν τη βασιλεία σου.
Θεουργόν Αίμα φρίξον, άνθρωπε βλέπων,
Άνθραξ γαρ εστί τους αναξίους φλέγων,
Θεού το Σώμα, και θεοί με, και τρέφει,
Θεοί το πνεύμα, τον δε νουν τρέφει ξένως.
Έθελξας πόθω με Χριστέ, και ηλλοίωσας τω θείω έρωτι, αλλά κατάφλεξον πυρί αϋλω τας αμαρτίας μου, και εμπλησθήναι της εν σοι τρυφής καταξίωσον, ίνα τας δύο σκιρτών μεγαλύνω, Αγαθέ, παρουσίας σου.
Εν ταις λαμπρότησι των αγίων σου, πως εισελεύσομαι ο ανάξιος; Εάν γαρ τολμήσω συνεισελθείν εις τον νυμφώνα, ο χιτών με ελέγχει. Ότι ουκ έστι του γάμου, και δέσμιος εκβαλούμαι υπό των Αγγέλων, καθάρισον, Κύριε, τον ρύπον της ψυχής μου, και σώσον με, ως φιλάνθρωπος.
Δέσποτα φιλάνθρωπε, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός μου, μη εις κρίμα μοι γένοιτο τα Άγια ταύτα, δια το ανάξιον είναι με, αλλ’ εις κάθαρσιν και αγιασμόν ψυχής τε και σώματος, και εις αρραβώνα μελλούσης ζωής και βασιλείας. Εμοί δε το προσκολλάσθαι τω Θεώ αγαθόν εστί, τίθεσθαι εν τω Κυρίω την ελπίδα της σωτηρίας μου.
Του Δείπνου σου του μυστικού, σήμερον, Υιέ Θεού, κοινωνόν με παράλαβε, ου μη γαρ τοις εχθροίς σου το μυστήριον είπω, ου φίλημα σοι δώσω, καθάπερ ο Ιούδας, αλλ’ ως ο Ληστής ομολογώ σοι. Μνήσθητι μου Κύριε, εν τη βασιλεία σου.
Και κάνοντας τρις μετάνοιες λέγουν
O Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ, και ελέησον με. [3]
Ποιεί σχήμα προς τον λαόν, κατόπιν, προσερχόμενος ο Ιερεύς ίνα κοινωνήση λέγει τω Διακόνω.
ΙΕΡΕΥΣ: Αδελφέ, και συλλειτουργέ, συγχώρησόν μοι τω αμαρτωλώ.ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Της ιερωσύνης σου μνησθείη Κύριος ο Θεός εν τη βασιλεία αυτού πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Και πλησιάσας εις τα Άγια μετά φόβου και τρόμου, λαμβάνει έν μέρος εκ του αγίου Σώματος [ΙΣ] και λέγει ο Ιερεύς:
ΙΕΡΕΥΣ: Αδελφέ, και συλλειτουργέ, συγχώρησόν μοι τω αμαρτωλώ.ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Της ιερωσύνης σου μνησθείη Κύριος ο Θεός εν τη βασιλεία αυτού πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Και πλησιάσας εις τα Άγια μετά φόβου και τρόμου, λαμβάνει έν μέρος εκ του αγίου Σώματος [ΙΣ] και λέγει ο Ιερεύς:
ΙΕΡΕΥΣ: Ιδού προσέρχομαι Χριστώ τω αθανάτω βασιλεί και Θεώ ημών. Μεταδίδοταί μοι […..] τω αναξίω Πρεσβυτέρω, το τίμιον και πανάγιον Σώμα και Αίμα του Κυρίου και Θεού, και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, εις άφεσίν μου αμαρτιών, και εις ζωήν αιώνιον. Αμήν.
Και ούτω μεταλαμβάνει του εν χερσίν αυτού αγίου Σώματος μετά φόβου και πάσης ευλαβείας, λέγων Αμήν. Και λαμβάνει την Μούσαν, σπογγίζει το χέρι του.
ΙΕΡΕΥΣ: Διάκονε, πρόσελθε. ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ιδού προσέρχομαι Χριστώ τω αθανάτω βασιλεί και Θεώ ημών, Μετάδος μοι, Δέσποτα [.....] τω αναξίω Διακόνω, το τίμιον και πανάγιον Σώμα και Αίμα του Κυρίου και Θεου, και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, εις άφεσίν μου αμαρτιών, και εις ζωήν αιώνιον. ΙΕΡΕΥΣ: Μεταδίδοταί σοι [.....] τω ευλαβεστάτω Διακόνω, το τίμιον και πανάγιον Σώμα και Αίμα του Κυρίου και Θεού, και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, εις άφεσίν σου αμαρτιών, και εις ζωήν αιώνιον. Ο Ιερεύς δεν πίνει από το άγιο Ποτήριον διότι ήδη έχει κοινωνήσει από το τίμιον Αίμα, αλλά όταν τελειώσει η Λειτουργία καταλύει το Ποτήριον ως συνήθως. Όταν όμως συλλειτουργεί με Διάκονον, τότε πίνει ο Ιερεύς από το Ποτήριον, αλλά όχι ο Διάκονος, ο οποίος θα καταλύσει το Ποτήριον στο τέλος της Ακολουθίας.
Είτα λαμβάνει το άγιον Δισκάριον και με προσοχή βάλλει τα τμήματα του Αγίου Σώματος, όπερ μελίζει εις μικρά τεμάχια, εις το Άγιον Ποτήριον.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Μετά φόβου Θεού, πίστεως καί αγάπης προσέλθετε. ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Ευλογημένος ο Ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, Θεός Κύριος και επέφανεν ημίν.
Όταν τελειώσει η μετάληψις τών πιστών, ο Ιερεύς ευλογών τόν λαόν, εκφωνεί μεγαλοφώνως.
ΙΕΡΕΥΣ: Σώσον, ο Θεός, τον λαόν Σου, και ευλόγησον την κληρονομίαν σου.
Όταν τελειώσει η μετάληψις τών πιστών, ο Ιερεύς ευλογών τόν λαόν, εκφωνεί μεγαλοφώνως.
ΙΕΡΕΥΣ: Σώσον, ο Θεός, τον λαόν Σου, και ευλόγησον την κληρονομίαν σου.
Και επιστρέφει εις την αγίαν Τράπεζαν
Ο χορός ψάλλει (αντί τού ''Είδομεν τό φώς"), τό εξής:
ΧΟΡΟΣ: Ευλογήσω τον Κύριον εν παντί καιρώ δια παντός η αίνεσις αυτού εν τω στόματί μου, Άρτον ουράνιον, και ποτήριον ζωής γεύσασθε και ίδετε ότι χρηστός ο Κύριος, Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, Αλληλούϊα. ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ύψωσον Δέσποτα.
Ο χορός ψάλλει (αντί τού ''Είδομεν τό φώς"), τό εξής:
ΧΟΡΟΣ: Ευλογήσω τον Κύριον εν παντί καιρώ δια παντός η αίνεσις αυτού εν τω στόματί μου, Άρτον ουράνιον, και ποτήριον ζωής γεύσασθε και ίδετε ότι χρηστός ο Κύριος, Αλληλούϊα, Αλληλούϊα, Αλληλούϊα. ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ύψωσον Δέσποτα.
ΙΕΡΕΥΣ: Υψώθητι επί τούς ουρανούς, ο Θεός, καί επί πάσαν τήν γήν η δόξασου. Καί ο μέν Διάκονος, λαμβάνων παρά τού Ιερέως τό άγιον Δισκάριον σύν τοίς λοιποίς, απέρχεται εις τήν αγίαν Πρόθεσιν καί αποθέτει αυτά.
Ο δέ Ιερεύς προσκυνήσας λέγει μυστικώς πρό τής αγίας Τραπέζης. ΙΕΡΕΥΣ: Ευλογητός, ο Θεός ημών.
Καί λαβών τό άγιον Ποτήριον, κεκαλυμμένον λέγει. Πάντοτε νύν καί αεί καί εις τούς αιώνας τών αιώνων. Αμήν.
Καί ευθύς ο Ιερεύς απέρχεται εις τήν αγίαν Πρόθεσιν, αφήνει τό άγιον Ποτήριον, επιστρέφει εις τήν αγίαν Τράπεζαν, καί διπλοί τό Αντιμηνσίον.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ορθοί, μεταλαβόντες των θείων, αγίων, αχράντων, αθανάτων, επουρανίων και ζωοποιών, φρικτών του Χριστού μυστηρίων, αξίως ευχαριστήσωμεν τω Κυρίω.
Ο δέ Ιερεύς προσκυνήσας λέγει μυστικώς πρό τής αγίας Τραπέζης. ΙΕΡΕΥΣ: Ευλογητός, ο Θεός ημών.
Καί λαβών τό άγιον Ποτήριον, κεκαλυμμένον λέγει. Πάντοτε νύν καί αεί καί εις τούς αιώνας τών αιώνων. Αμήν.
Καί ευθύς ο Ιερεύς απέρχεται εις τήν αγίαν Πρόθεσιν, αφήνει τό άγιον Ποτήριον, επιστρέφει εις τήν αγίαν Τράπεζαν, καί διπλοί τό Αντιμηνσίον.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Ορθοί, μεταλαβόντες των θείων, αγίων, αχράντων, αθανάτων, επουρανίων και ζωοποιών, φρικτών του Χριστού μυστηρίων, αξίως ευχαριστήσωμεν τω Κυρίω.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον. [και μετά από κάθε αίτηση]
Αντιλαβού, σώσον, ελέησον και διαφύλαξον ημάς ο Θεός, τη ση χάριτι.
Την εσπέραν πάσαν, τελείαν, αγίαν, ειρηνικήν και αναμάρτητον αιτησάμενοι, εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών, Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα.
ΧΟΡΟΣ: Σοι Κύριε.
ΙΕΡΕΥΣ: Ευχαριστούμέν σοι τω Σωτήρι των όλων Θεώ επί πάσιν οις παρέσχου ημίν αγαθοίς, και επί τη μεταλήψει του αγίου Σώματος και Αίματος του Χριστού σου, Και δεόμεθά σου, Δέσποτα Φιλάνθρωπε, φύλαξον ημάς υπό την σκέπην των πτερύγων σου, και δος ημίν μέχρι της εσχάτης ημών αναπνοής, επαξίως μετέχειν των αγιασμάτων σου, εις φωτισμόν ψυχής και σώματος, εις βασιλείας ουρανών κληρονομίαν.
Ο Ιερεύς, λαμβάνει τό άγιον Ευαγγέλιον, ποιεί δι' Αυτού Σταυρόν καί αποτίθησιν αυτό επί τού διπλωθέντος ήδη Αντιμηνσίου. Ότι συ ει ο αγιασμός ημών, και σοι την δόξαν αναπέμπομεν τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΙΕΡΕΥΣ: Εν ειρήνη προέλθωμεν.
ΔΙΑΚΟΝΟΣ: Του Κυρίου δεηθώμεν.
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον. [3] Πάτερ Άγιε, ευλόγησον.
ΙΕΡΕΥΣ: Δέσποτα Παντοκράτορ, ο πάσαν την κτίσιν εν σοφία δημιουργήσας, ο δια την άφατόν σου πρόνοιαν και πολλήν αγαθότητα, αγαγών ημάς εις τας πανσέπτους ημέρας ταύτας, πρός καθαρισμόν ψυχών και σωμάτων, προς εγκράτειαν παθών, προς ελπίδα αναστάσεως, ο δια τεσσαράκοντα ημερών πλάκας χειρίσας τα θεοχάρακτα γράμματα τω θεράποντί σου Μωσεί, παράσχου και ημίν, Αγαθέ, τον αγώνα τον καλόν αγωνίσασθαι, τον δρόμον της νηστείας εκτελέσαι, την πίστιν αδιαίρετον τηρήσαι, τας κεφαλάς των αοράτων δρακόντων συνθλάσαι, νικητάς τε της αμαρτίας αναφανήναι, και ακατακρίτως φθάσαι προσκυνήσαι και την αγίαν Ανάστασιν, Ότι ηυλόγηται και δεδόξασται το πάντιμον και μεγαλοπρεπές όνομά σου, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον από του νυν και έως του αιώνος. [3]
ΧΟΡΟΣ: Κύριε ελέησον.
Ο Ιερεύς εξερχόμενος ευλογεί τον λαόν λέγων: Ευλογία Κυρίου και έλεος Αυτού έλθοι εφ’ ημάς, τη αυτού θεία χάριτι και φιλανθρωπία πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
ΙΕΡΕΥΣ: Δόξα σοι ο Θεός ημών, δόξα σοι.
ΧΟΡΟΣ: Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι, και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Κύριε, ελέησον.[3] Πάτερ Άγιε ευλόγησον.
ΙΕΡΕΥΣ: Χριστός ο αληθινός Θεός ημών, ταις πρεσβείαις της παναχράντου και παναμώμου αγίας αυτού μητρός, δυνάμει του τιμίου και ζωοποιού Σταυρού, προστασίαις των τιμίων επουρανίων δυνάμεων ασωμάτων, ικεσίαις του τιμίου, ενδόξου, προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, των αγίων, ενδόξων και πανευφήμων Αποστόλων, του αγίου ενδόξου και πανευφήμου Αποστόλου Βαρνάβα - ιδρυτού και προστάτου της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Κύπρου, του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου Πάπα Ρώμης του Διαλόγου, των αγίων ενδόξων και καλλινίκων Μαρτύρων, του αγίου ενδόξου Μεγαλομάτυρος Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, των οσίων και θεοφόρων Πατέρων ημών, των αγίων και δικαίων θεοπατόρων Ιωακείμ και Άννης, [του αγίου της ημέρας] ου και την μνήμην επιτελούμεν, και πάντων των Αγίων, ελεήσαι και σώσαι ημάς, ως αγαθός και φιλάνθρωπος και ελεήμων Θεός.
ΧΟΡΟΣ: Στερεώσαι Κύριος ο Θεός την αγίαν και αμώμητον πίστιν των ευσεβών και ορθοδόξων Χριστιανών, συν τη αγία Εκκλησία και κώμη ταύτη εις αιώνας αιώνων. Αμήν.
Αιωνία η μνήμη των μακαρίων και αοιδίμων κτητόρων της αγίας Εκκλησίας ταύτης και πάντων των ορθοδόξων.
ΙΕΡΕΥΣ: Η Αγία Τριάς διαφυλάξει τον λαόν Αυτής εν ειρήνη, πάντοτε, νυν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Τον ευλογούντα και αγιάζοντα ημάς, Κύριε φύλαττε εις πολλά έτη.
Κατά δέ τήν διάρκειαν τής αναγνώσεως τών ψαλμών ο Ιερεύς διανέμει τό Αντίδωρον. Προσφερομένου δε του Αντιδώρου εις ένα έκαστον πιστόν Ο Ιερεύς λέγει:
Ευλογία Κυρίου και έλεος αυτού έλθει επί σε.
Εις τον τελευταίως λαβόντα επιλέγει
Τη αυτού θεία χάριτι και φιλανθρωπία πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ:
ΙΕΡΕΥΣ: Δι’ ευχών των αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών, ελέησον και σώσον ημάς.
ΧΟΡΟΣ: Αμήν.
Σύντομη αναφορά στην Θεία Λειτουργία
των Προηγιασμένων Δώρων
π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος (1930-1989)
Η Εκκλησία μας καθόρισε όλες τις Τετάρτες και Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής να τελείται μία άλλη Λειτουργία, η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων.
Κατά τη Λειτουργία αυτή δεν τελείται Θυσία, δε γίνεται δηλαδή μεταβολή του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Τα Τίμια Δώρα, ο Άρτος και ο Οίνος είναι έτοιμα, έχουν προαγιασθή (γι' αυτό και λέγεται Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων) κατά την προηγηθείσα θεία Λειτουργία της Κυριακής, είναι πλέον Σώμα και Αίμα Χριστού, και απλώς προσφέρονται προς μετάληψη στους πιστούς.
Ο Ιερέας καθ' εκάστη Κυριακή κόπτει από το πρόσφορο τον λεγόμενο «Αμνόν», δηλαδή το τετράγωνο εκείνο τεμάχιο της σφραγίδας που γράφει ΙΣ-ΧΣ ΝΙ-ΚΑ, και το τοποθετεί επάνω στο ιερό Δισκάριο. Μετ' ολίγο, κατά τη στιγμή του «Σε υμνούμεν...», το τεμάχιον αυτό του άρτου θα μεταβληθεί διά της ευλογίας του Ιερέως σε αυτό τούτο το Σώμα του Κυρίου, όπως και ο οίνος, που είναι στο ιερό Ποτήριο, θα μεταβληθεί και αυτός σε αυτό τούτο το Αίμα του Κυρίου.
Όταν όμως βρισκόμαστε στη πένθιμο περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής, ο Ιερέας, κατά τη Θ. Λειτουργία της Κυριακής, δεν θα κόψει ένα μόνο τεμάχιο εκ της σφραγίδας του προσφόρου, ωσάν αυτό που είπαμε ανωτέρω, αλλά περισσότερα (συνήθως τρία), ανάλογα προς τον αριθμό των Λειτουργιών των Προηγιασμένων που θα τελέσει κατά την εβδομάδα.
Τα τεμάχια αυτά (που δεν κόπτονται όλα από ένα πρόσφορο, αλλ' ένα από κάθε πρόσφορο), θα τα ευλογήσει κατά την ώρα που πρέπει και αυτά θα μεταβληθούν σε Σώμα Χριστού. Από αυτά το ένα θα χρησιμοποιηθεί για τη θεία Μετάληψη της ημέρας εκείνης (Κυριακής), τα άλλα (συνήθως δύο) θα εμβαπτισθούν στο ιερό Ποτήριο, όπου το άγιο Αίμα του Κυρίου, και θα φυλαχθούν σε ειδικό κιβωτίδιο, το ιερό Αρτοφόριο, για τις Λειτουργίες των Προηγιασμένων Δώρων που θα γίνουν εντός της εβδομάδας. Κατ' αυτές τις Λειτουργίες ο Ιερέας θα προσφέρει στους πιστούς προς μετάληψη τα Προηγιασμένα αυτά Δώρα.
Η Λειτουργία των Προηγιασμένων είναι συνυφασμένη με Εσπερινό, είναι δηλαδή βραδινή. Αυτό έχει θεσπιστεί, διότι οι παλιοί Χριστιανοί κατά τις ημέρες της Μ. Τεσσαρακοστής διετέλουν τελείως άσιτοι (νηστικοί) μέχρι των εσπερινών ωρών. Μπορούσαν λοιπόν να εκκλησιαστούν και να κοινωνήσουν κατά τις εσπερινές ώρες. Σήμερα η Λειτουργία των Προηγιασμένων τελείται και κατά την εσπέρα συνηθέστερα όμως τελείται κατά τις πρωινές ώρες προς διευκόλυνση των πιστών.
Η Λειτουργία αυτή δεν έχει τον πανηγυρικό και θριαμβευτικό τόνο των άλλων Λειτουργιών, αλλά δεσπόζει σε αυτή το πένθιμο και κατανυκτικό στοιχείο.
Η Λειτουργία των Προηγιασμένων τελείται όλες τις Τετάρτες και Παρασκευές της Μ. Τεσσαρακοστής. Κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τελείται μόνο τις τρεις πρώτες μέρες αυτής (Μ. Δευτέρα, Μ. Τρίτη και Μ. Τετάρτη). Επίσης τελείται και κατά τις ημέρες εορτών ευρισκομένων εντός της περιόδου της Μ. Τεσσαρακοστής. Δεν τελείται κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστής. Ο Ιερέας, και αν κρατήσει τα ονόματα, δεν θα τα μνημονεύσει, στην Πρόθεση, αλλά θα τα αφήσει για τη Λειτουργία του Σαββάτου ή της Κυριακής. Επίσης, κατά τη Λειτουργία των Προηγιασμένων δε γίνονται μνημόσυνα.
Βιβλιογραφία και πηγές:
• Εργασία της Σοφίας Ντρέκου για την Αέναη επΑνάσταση: http://www.sophia-ntrekou.gr/2014/03/H-Theia-Leitoyrgia-twn-Proigiasmenwn-Dwrwn.html• Η θεία λειτουργία των Προηγιασμένων δώρων, του Ιω. Μ. Φουντούλη, Καθηγητή Παν/μίου, από το βιβλίο «Λογική Λατρεία», Θεσ/νίκη 1971, σ. 49-54
• ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ: Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων της Μεγάλης Τεσσαρακοστής του θεολόγου Μανόλη Α. Λουκάκη, επεξεργασία, τονισμοί, συνδέσεις: www.sophia-ntrekou.gr, το κείμενο από: Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων heologoi-kritis.sch.gr.
• Το Λειτουργικό κείμενο της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων Δώρων από: The Orthodox Pages www.christopherklitou.com
• Σύντομη αναφορά στην Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων του Γ. Επιφανίου Θεοδωροπούλου
• Το οπτικό υλικό (Βίντεο) από YouTube, εταιρεία της Google
Πηγή: Αέναη επΑνάσταση | Sophia-Ntrekou.gr
Βιντεο/αφιέρωμα στην Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία
2022-03-17 Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία στην
Πανηγυρίζουσα Ι. Μονή Αββά Γερασίμου του Ιορδανίτου
Τήν Πέμπτην, 4ην /17ην Μαρτίου 2022, ἑωρτάσθη ὑπό τοῦ Πατριαρχείου ἡ ἑορτή τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Γερασίμου τοῦ Ἰορδανίτου.
Κατά τήν ἡμέραν αὐτήν ἡ Ἐκκλησία ἐνθυμεῖται ὅτι ὁ Ἅγιος Γεράσιμος προσῆλθεν ἐκ τῆς πατρίδος αὐτοῦ Μύρων τῆς Λυκίας εἰς τούς Ἁγίους Τόπους κατά τό ἔτος 451 μ.Χ. Ἠσκήθη εἰς διαφόρους Μονάς τῆς ἐρήμου τοῦ Ἰορδάνου καί διεκρίθη εἰς ἄκραν ἄσκησιν, νηστείαν, ταπείνωσιν καί ἡσυχίαν ἐν πνευματικῇ συνεργασίᾳ μετά τοῦ Μεγάλου Εὐθυμίου.
Διά τοῦτο οἱ μοναχοί τῆς ἐρήμου τόν παρεκάλεσαν νά τούς ἀναλάβῃ πνευματικῶς καί ἵδρυσεν δι’ αὐτούς Μονήν, τήν Μονήν τοῦ Καλαμῶνος, εἰς τήν ὁποίαν ἐδέχθη καί καθωδήγησε πλῆθος μοναχῶν εἰς τήν μοναχικήν πολιτείαν καί πλῆθος χριστιανῶν εἰς τήν ἐν Χριστῷ ζωήν αὐτῶν.
Ἡ μνήμη αὐτου ἑωρτάσθη εἰς τήν ὑπ’ αὐτόν ἱδρυθεῖσαν Μονήν διά θείας Λειτουργίας, τῆς ὁποίας προεξῆρξεν ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Καπιτωλιάδος κ. Ἡσύχιος, συλλειτουργούντων αὐτῷ τοῦ Δραγουμάνου Ἀρχιμανδρίτου π. Ματθαίου, τοῦ Ἀρχιμανδρίτου π. Κλαυδίου, τοῦ Ἱερομονάχου π. Κυριακοῦ, τοῦ Ἀρχιμανδρίτου π. Δημητρίου καί τῶν Ἱεροδιακόνων π. Εὐλογίου καί π. Δοσιθέου ἐν προσευχητικῇ συμμετοχῇ μοναχῶν, μοναζουσῶν καί προσκυνητῶν ἐξ Ἑλλάδος καί Κύπρου.
Τήν Ἀρχιερατικήν συνοδείαν καί τό πυκνόν ἐκκλησίασμα ἐδεξιώθη εἰς τράπεζαν ὁ ἀναδείξας ὡς ὄασιν τήν Μονήν καί ἀνακαινίσας αὐτήν ἡγούμενος Ἀρχιμανδρίτης π. Χρυσόστομος.
Ἐκ τῆς Ἀρχιγραμματείας
Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων
Ας παρακολουθήσουμε και ένα βίντεο όπου μαγνητοσκοπήθηκε την Τρίτη 20/7 Μαρτίου 2012, ημέρα εορτασμού της Μνήμης του Αγίου Παύλου του Απλού, ο εορτάζων Ιερομόναχος Παύλος τέλεσε Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία στο Ιερό Χιλιανδαρινό Κελλί Γέννησης της Θεοτόκου, Μαρουδά του Αγίου Όρους.
Βίντεο: Στον Καθεδρικό Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος Βύρωνος η ομιλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σισανίου και Σιατίστης κ. Παύλου με θέμα: ''Το Μυστήριο της Προηγιασμένης Θείας Λειτουργίας'' 9/3/2017. (Εκοιμήθη ο Ιεράρχης με λόγο και μάτια φωτιά Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης κ. Παύλος)
Το πρωί της Τετάρτης, 31 Μαρτίου /13 Απριλίου 2016, όπως και κάθε Τετάρτη της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής έγινε στον Φρικτό Γολγοθά η Ακολουθία των Προηγιασμένων Δώρων, με προεξάρχοντα Ιερέα τον π. Μαρτύριο, συμπροσευχομένου του Σεβ. Αρχιεπισκόπου Ιεραπόλεως κ. Ισιδώρου και των Αγιοταφιτών Πατέρων του Ναού της Αναστάσεως. Ψάλλουν οι μοναχοί του Ναού της Αναστάσεως και η Γερόντισσα Μαριάμ Σκορδά.
ΛΥΧΝΟΣ ΤΟΙΣ ΠΟΣΙ ΜΟΥ: Ομιλία του Πανοσιολογιοτάτου Αρχιμανδρίτη π. Ανανία Κουστένη με θέμα: Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων» 2009-03-19. Εκπομπή του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου