Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής
580 Κωνσταντινούπολη - 662 Λαζική, Πόντος
Η μνήμη του εορτάζεται στις 21 Ιανουαρίου.
Ανακομιδή και Μετάθεση Ιερού Λειψάνου 13 Αυγούστου
Σπουδαίος θεολόγος και κύριος εκπρόσωπος
του αγώνα εναντίον των αιρετικών διδασκαλιών
του Μονοθελητισμού και του Μονοενεργητισμού.
Εορτάζουν όσοι φέρουν το όνομα Μάξιμος.
Εργασία της Σοφίας Ντρέκου
Σπουδαίος θεολόγος και κύριος εκπρόσωπος
του αγώνα εναντίον των αιρετικών διδασκαλιών
του Μονοθελητισμού και του Μονοενεργητισμού.
Εορτάζουν όσοι φέρουν το όνομα Μάξιμος.
Εργασία της Σοφίας Ντρέκου
Περιεχόμενα:
• Εισαγωγή
• Ο Βίος του Οσίου Μαξίμου
• Βασικές αρχές της κοσμολογίας του Μαξίμου του Ομολογητή
• Διαβάστε και Κατεβάστε όλα τα Έργα του Αγίου Μαξίμου (τα «ΑΠΑΝΤΑ»)
• Υμνολογικά
• Παραπομπές, Βιβλιογραφία
• Ολόκληρο το βιβλίο: Κόσμος άνθρωπος κοινωνία κατά τον άγιο Μάξιμο, Νικ.Ματσούκας
• Οπτικοακουστικές ομιλίες. α) π. Νικόλαος (Λουδοβίκος): «Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής»
β) Κοσμολογία και Κτίση: Άνθρωπος και κόσμος στη θεολογία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού. Μητρ. Περγάμου κ. Ιωάννης (Ζηζιούλας) γ) Επιλεκτικά Βίντεο
Εισαγωγή
Μεταξύ των διαπρεπέστερων θεολόγων και μαχητικότερων αγωνιστών της ορθοδόξου πίστεως εξέχουσα θέση κατέχει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο οποίος αναδείχθηκε «ουρανόφωτος φωστήρ της Εκκλησίας». Αν και απλός μοναχός για εικοσιπέντε τουλάχιστον χρόνια ήταν ο κύριος εκφραστής της ορθόδοξης πίστης.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, Μέγας θεολόγος και Πατήρ της Εκκλησίας, ομολόγησε την Ορθόδοξο Πίστη σε μία εποχή που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την ιδική μας. Έζησε και μαρτύρησε τον 7ο αι. (περ. 580 - 21 Ιανουαρίου 662μ.Χ.) Είναι από τους μεγαλύτερους Πατέρες της Εκκλησίας, ένας από τους σημαντικότερους Θεολόγους και εκκλησιαστικούς συγγραφείς του Βυζαντίου. Καταγόταν από επιφανή οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και απέκτησε επιμελημένη παιδεία. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 21 Ιανουαρίου και από την Ρωμαιοκαθολική στις 13 Αυγούστου. Θεωρείται επίσης άγιος από την Λουθηρανική και την Αγγλικανική εκκλησία. Τις Πρεσβείες του Αγίου να έχουμε!
Μεταξύ των διαπρεπέστερων θεολόγων και μαχητικότερων αγωνιστών της ορθοδόξου πίστεως εξέχουσα θέση κατέχει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο οποίος αναδείχθηκε «ουρανόφωτος φωστήρ της Εκκλησίας». Αν και απλός μοναχός για εικοσιπέντε τουλάχιστον χρόνια ήταν ο κύριος εκφραστής της ορθόδοξης πίστης.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, Μέγας θεολόγος και Πατήρ της Εκκλησίας, ομολόγησε την Ορθόδοξο Πίστη σε μία εποχή που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την ιδική μας. Έζησε και μαρτύρησε τον 7ο αι. (περ. 580 - 21 Ιανουαρίου 662μ.Χ.) Είναι από τους μεγαλύτερους Πατέρες της Εκκλησίας, ένας από τους σημαντικότερους Θεολόγους και εκκλησιαστικούς συγγραφείς του Βυζαντίου. Καταγόταν από επιφανή οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και απέκτησε επιμελημένη παιδεία. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 21 Ιανουαρίου και από την Ρωμαιοκαθολική στις 13 Αυγούστου. Θεωρείται επίσης άγιος από την Λουθηρανική και την Αγγλικανική εκκλησία. Τις Πρεσβείες του Αγίου να έχουμε!
Ὀρθοδοξίας ὁδηγέ, εὐσεβείας Διδάσκαλε καί σεμνότητος,
τῆς Οἰκουμένης ὁ φωστήρ, τῶν Μοναζόντων θεόπνευστον
τῆς Οἰκουμένης ὁ φωστήρ, τῶν Μοναζόντων θεόπνευστον
ἐγκαλλώπισμα, Μάξιμε σοφέ, ταῖς διδαχαῖς σου πάντας ἐφώτισας,
λύρα τοῦ Πνεύματος. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ,
σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν. (Ἀπολυτίκιο)
Ο Βίος του Οσίου Μαξίμου Ομολογητή
580 Κωνσταντινούπολη - 662 Λαζική, Πόντος
Άχειρ, άγλωττος, χείρα και γλώτταν φύεις.
Και χερσί Θεού, Μάξιμε, ψυχήν δίδως.
Εικάδι πρώτη πότμος Μαξίμου όσσ' εκάλυψεν.
Ο Όσιος Μάξιμος ο Ομολογητής ήταν ένας από τους σημαντικότερους Θεολόγους και εκκλησιαστικούς συγγραφείς του Βυζαντίου. Ο άγιος Μάξιμος γεννήθηκε το 580 στην Κωνσταντινούπολη. Καταγόταν από επιφανή οικογένεια και έλαβε την συνήθη, για τους υποψηφίους για ανώτερες δημόσιες ή εκκλησιαστικές θέσεις, μόρφωση.
Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία. Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος (610-641) τον προσέλαβε ως αρχιγραμματέα του, «υπογραμματεύς πρώτος των βασιλικών υπομνημάτων».
Λίγα χρόνια αργότερα 613/614 παραιτήθηκε και εκάρη μοναχός σε Μονή της Χρυσούπολης. Πιθανόν μόνασε, στην Παλαιστίνη, μαζί με τον Σωφρόνιο, αργότερα πατριάρχη Ιεροσολύμων. Ασκήτευσε σε μονή της Χρυσούπολης που βρίσκεται απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Εκεί έγινε και ηγούμενος και απέκτησε πιστό μαθητή τον Αναστάσιο που τον ακολούθησε σε όλη του τη ζωή. Το 624 βρίσκεται για δύο χρόνια στη Κύζικο.
Το 626 μετέβη στη Βόρειο Αφρική, όπου και άρχισε τη δράση του κατά του Μονοθελητισμού και του Μονοφυσιτισμού. Για αρκετό χρονικό διάστημα μένει στην Κρήτη, πιθανόν να πέρασε και από την Κύπρο. Στην Καρχηδόνα βρίσκεται σίγουρα την Πεντηκοστή του 632. Εκεί συναντήθηκε με τον Σωφρόνιο και για ένα διάστημα πηγαίνουν μαζί στην Αλεξάνδρεια.
Το 645 ή 646 μετέβη στη Ρώμη όπου και οργάνωσε εκκλησιαστική σύνοδο στο Λατερανό το 649, όπου και καταδικάστηκε ο Μονοθελητισμός. Το 647 ο αυτοκράτορας Κώνστας εξέδωσε τον Τύπο, με τον οποίο απαγορευόταν οι συζητήσεις περί μιας ή δύο θελήσεων και ενεργειών. Η σύνοδος του Λατερανού (649), της οποίας κύριο πρόσωπο ήταν ο άγιος Μάξιμος, καταδίκασε το Μονοθελητισμό.
Συνελήφθη από τον έξαρχο της Ιταλίας Θεοδόσιο, οδηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τους δύο Αναστασίους, τον μαθητή του και τον αποκρισάριο του Πάπα. Είχε ήδη οδηγηθεί εκεί και ο Πάπας Μαρτίνος και είχε εξορισθεί στη Χερσώνα για δήθεν πολιτική συνωμοσία (653). Το ίδιο έγκλημα, χωρίς αποδείξεις, αποδόθηκε και στον Μάξιμο. Αφού κατάλαβαν ότι δεν πρόκειται να υποχωρήση τον εξορίζουν μαζί με τους άλλους δυο στην Βιζύη της Θράκης (655).
Τους ανακαλούν στην Κωνσταντινούπολη, για νέα ανάκριση και μετά την άρνησή τους να υπογράψουν τον Τύπο τους στέλνουν εξορία στα Πέρβερα (656). Μετά έξη χρόνια τους καλούν πάλι στη Κωνσταντινούπολη για μια τρίτη προσπάθεια να τους πάρουν με το μέρους τους. Αφού και οι τρεις αρνήθηκαν να υποκύψουν, αναθεματίσθηκαν, κακοποιήθηκαν και διαπομπεύθηκαν, «γλώσσαν ένδον από του φάρυγγος και της παραψαυούσης επιγλωττίδος παρανόμως εκτέμνουσιν» και «σμίλη και σφύρα την δεξιάν των χειρών εκκόπτουσιν».
Τους ανακαλούν στην Κωνσταντινούπολη, για νέα ανάκριση και μετά την άρνησή τους να υπογράψουν τον Τύπο τους στέλνουν εξορία στα Πέρβερα (656). Μετά έξη χρόνια τους καλούν πάλι στη Κωνσταντινούπολη για μια τρίτη προσπάθεια να τους πάρουν με το μέρους τους. Αφού και οι τρεις αρνήθηκαν να υποκύψουν, αναθεματίσθηκαν, κακοποιήθηκαν και διαπομπεύθηκαν, «γλώσσαν ένδον από του φάρυγγος και της παραψαυούσης επιγλωττίδος παρανόμως εκτέμνουσιν» και «σμίλη και σφύρα την δεξιάν των χειρών εκκόπτουσιν».
Λέγεται μάλιστα ότι τότε υπέστη και την ποινή του ακρωτηριασμού, πράγμα αμφίβολο. Λίγο μετά την άφιξή του στην περιοχή πέθανε. «Λέγεται δε, μετά την εκτομήν, αυθις υπό Θεού παραδόξως αποκαταστήναι την γλώτταν και τρανώς φθέγγεσθαι, μέχρις αν εν βίω υπήρχε»[2]
Μετά από αυτά οδηγήθηκαν και οι τρεις σε τόπους εξορίας στην Αλανία του Καυκάσου, ο καθένας χωριστά. Ο άγιος Μάξιμος κλείσθηκε μόνος στο φρούριο Σχίμαρις, στην Λαζική του Πόντου, όπου υπέκειψε στις ταλαιπωρίες και τα γηρατειά δύο μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 662 μ.Χ.
Αν και απλός μοναχός για εικοσιπέντε τουλάχιστον χρόνια ήταν ο κύριος εκφραστής της ορθόδοξης πίστης. O μεγάλος αυτός άγιος της Εκκλησίας φέρει τον τίτλο του Ομολογητή γιατί όταν ομολογούσε τις δύο θελήσεις του Χριστού δεν υπήρχε κανείς επί της γής για να «εκφράσει την πίστη του όμου μετ’ αυτού» και έτσι αναγκάστηκε να ομολογήσει με τους πεθαμένους, τους νεκρούς, τους όντως ζώντες εν Χριστώ αγίους της Εκκλησίας Τον καιρό της αντίστασης, στη φυλακή και στην εξορία, «η τύχη της Χριστολογίας εξαρτήθηκε από την άκαμπτη σταθερότητα ενός ανθρώπου μονάχα».[3]
Μετά από αυτά οδηγήθηκαν και οι τρεις σε τόπους εξορίας στην Αλανία του Καυκάσου, ο καθένας χωριστά. Ο άγιος Μάξιμος κλείσθηκε μόνος στο φρούριο Σχίμαρις, στην Λαζική του Πόντου, όπου υπέκειψε στις ταλαιπωρίες και τα γηρατειά δύο μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 662 μ.Χ.
Αν και απλός μοναχός για εικοσιπέντε τουλάχιστον χρόνια ήταν ο κύριος εκφραστής της ορθόδοξης πίστης. O μεγάλος αυτός άγιος της Εκκλησίας φέρει τον τίτλο του Ομολογητή γιατί όταν ομολογούσε τις δύο θελήσεις του Χριστού δεν υπήρχε κανείς επί της γής για να «εκφράσει την πίστη του όμου μετ’ αυτού» και έτσι αναγκάστηκε να ομολογήσει με τους πεθαμένους, τους νεκρούς, τους όντως ζώντες εν Χριστώ αγίους της Εκκλησίας Τον καιρό της αντίστασης, στη φυλακή και στην εξορία, «η τύχη της Χριστολογίας εξαρτήθηκε από την άκαμπτη σταθερότητα ενός ανθρώπου μονάχα».[3]
Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 21 Ιανουαρίου και από την Καθολική στις 13 Αυγούστου. Θεωρείται επίσης άγιος από την Λουθηρανική και την Αγγλικανική εκκλησία.
Το τίμιο λείψανό του ενταφιάσθηκε στη μονή του Αγίου Αρσενίου, στη χώρα των Λαζών. Από τον τάφο του έβγαινε φως κάθε νύχτα και φώτιζε την περιοχή, γεγονός που πιστοποιούσε την αγιότητά του.
Σημείωση: Η Ανακομιδή και μετάθεση του Λειψάνου του Οσίου Μάξιμου του Ομολογητή εορτάζεται στις 13 Αυγούστου, ενώ η μνήμη του επαναλαμβάνεται στις 20 Σεπτεμβρίου.
Βασικές αρχές της κοσμολογίας του Μαξίμου του Ομολογητού
Ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής είναι ένας από τους μεγαλύτερους Πατέρες της Εκκλησίας. Έζησε και μαρτύρησε τον 7ο αι (580-662 μ.Χ.). Το εκτεταμένο και πολυσχιδές έργο του διαβάστηκε πολύ, αφομοιώθηκε δημιουργικά από μεταγενέστερους συγγραφείς και άσκησε τεράστια επίδραση στη διαμόρφωση της θεολογικής σκέψης. Θα τολμούσαμε να πούμε ότι ελαχίστων Πατέρων τα κείμενα είχαν μέσα στη σύνολη εκκλησιαστική παράδοση τον μείζονα και καθοριστικό ρόλο που άσκησαν οι πραγματείες του Μαξίμου (1).
Είναι βέβαιο ότι ο Μάξιμος δεν συγγράφει έχοντας άμεσα φιλοσοφικές στοχεύσεις· ο θεολογικός λόγος του θέλει να εκφράσει την πίστη και εμπειρία της Εκκλησίας, την αποκαλυμμένη και βιούμενη αλήθεια των πραγμάτων. Αλλά η γλώσσα και συνακόλουθα ο τρόπος σκέψης του είναι γλώσσα φιλοσοφική· μέσα στο έργο του συγκροτείται με φιλοσοφικούς όρους και προβάλλεται η οντολογία, η ανθρωπολογία και η κοσμολογία της καθ’ ημάς ανατολικής εκκλησίας.
Ο Ομολογητής εσωτερικεύει την εκκλησιαστική διδασκαλία κατεξοχήν μέσω των διανοητικών και πνευματικών εργαλείων που του παρέχει ο αριστοτελισμός· την επεξεργάζεται και την εκφράζει με τρόπο που μαρτυρά πόσο βαθύς γνώστης του Αριστοτέλη είναι. Το φιλοσοφικό του οπλοστάσιο (τεχνικοί όροι, αντιστίξεις εννοιών, δομές της σκέψης, γνωσιοθεωρητικές αρχές κα.) είναι σε μεγάλο βαθμό αυτό που διαμορφώθηκε από το Σταγειρίτη, εμπεδώθηκε και εμπλουτίστηκε μέσα από την αδιάσπαστη συνέχεια της μελέτης και του υπομνηματισμού των αριστοτελικών κειμένων, και για αιώνες λειτούργησε ως πλαίσιο και γλώσσα της φιλοσοφικής σκέψης.
Κατά τη διάρκεια της χιλιετίας που μεσολαβεί ανάμεσα στον αρχαίο φιλόσοφο και τον Πατέρα της Εκκλησίας η συνεχής ενασχόληση με τις πραγματείες του Αριστοτέλη είτε στη σύγκρασή της με αντίστοιχα φιλοσοφικά ρεύματα (πχ. νεοπλατωνισμός) είτε στη διαπλοκή της με θεολογικές ερμηνείες και διαμάχες, συνθέτει ένα αφομοιωμένο και εναργή αριστοτελισμό, κοινόχρηστο αδιακρίτως φιλοσοφικών και θεολογικών προθέσεων.
Η αριστοτελική σκέψη ενεργοποιείται πολλαχώς και ως εύχρηστο εργαλείο λογικής πρόσβασης στη φύση και την πραγματικότητα (όπως αυτές εκφαίνονταν στο εκάστοτε παρόν), και συγχρόνως ως εύπλαστο καθαυτό εφαλτήριο αναδόμησης και διόγκωσης του θεωρητικού αποθέματος. Αυτόν τον διάχυτο και κοινόχρηστο, εύχρηστο και εύπλαστο (και όμως καθόλου νόθο) Αριστοτέλη έχει στη διάθεσή του και ο Μάξιμος Ομολογητής. Μέσα από οξυδερκή πρόσληψη και οργανική εφαρμογή στο πεδίο των δικών του εκκλησιαστικών ενδιαφερόντων και προτεραιοτήτων, ζωοποιεί, ανανεώνει και εμπλουτίζει την παραδεδομένη αριστοτελική διδασκαλία.
Σήμερα, ύστερα από πολλούς αιώνες διαμεσολαβημένης πρόσληψης του Αριστοτέλη από τη σχολαστική και νεοσχολαστική δυτική φιλοσοφία, είναι καιρός να επιχειρήσουμε ένα ελληνικό διάβασμα του φιλοσόφου (2). Είναι καιρός να αξιοποιήσουμε τα αναγνωστικά εργαλεία που δοκίμασε και τελειοποίησε η Ανατολική παράδοση πρόσληψης του Έλληνα σοφού, εργαλεία που απέδωσαν έξοχες και φιλοσοφικά ενεργές ερμηνείες από τα χρόνια των πρώτων υπομνηματιστών μέχρι τα χρόνια της ύστερης Τουρκοκρατίας.
Ο Μάξιμος Ομολογητής προσπαθεί να ανατρέψει όλες εκείνες τις απόψεις των αιρετικών που απαξίωναν την ανθρώπινη φύση του Ιησού Χριστού, βασισμένοι στην μανιχαϊστική υποτίμηση του κόσμου και της δημιουργίας. Ως εκ τούτου δεν αποδέχεται καμιά αρνητική θεώρηση του κόσμου· θεωρεί τα θεμελιώδη συστατικά του (την ύλη και το είδος, τη δύναμη και την ενέργεια, την κίνηση και τη στάση, κλπ.), στην καθαρότητα της δημιουργίας τους, ελεύθερα από οποιαδήποτε ηθική απαξίωση. Η κοσμολογία του αποπνέει ένα τόνο σεβασμού για την πραγματικότητα, ένα πνεύμα αισιοδοξίας που διαπερνά τη σύνολη θέαση του κόσμου, αφού ανοίγει σ’ αυτόν και την προοπτική της υπέρτατης κίνησης: της θέωσης.
- Βασικές αρχές αυτής της κοσμολογίας είναι οι ακόλουθες:
Α. Κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο ξετυλίγεται και διευθετείται η θεώρηση του κόσμου, είναι η έννοια της κινήσεως (3). Ο όρος χρησιμοποιείται με την αριστοτελική του σημασία· δεν δηλώνει μόνο την κατά τόπον κίνηση, αλλά και άλλου είδους μεταβολές· πρωτίστως, όμως, έχει οντολογικό περιεχόμενο σημαίνοντας το διαρκές πέρασμα των όντων από την ανυπαρξία στην ύπαρξη.
Η έννοια της κινήσεως διαπερνά το σύνολο της διδασκαλίας του Ομολογητού, αφού καταρχάς αναγνωρίζεται σ’ αυτήν βαρυσήμαντος ρόλος μέσα στην ίδια την πραγματικότητα. Διέπει τη σύνολη κοσμική ουσία· όλα τα όντα κινούνται, και η κίνησις είναι ουσιώδες χαρακτηριστικό της φύσης τους. Η φυσική κίνησις, λοιπόν, καταξιώνεται πλήρως στο έργο του αγίου Μαξίμου.
Η αιτία της κίνησης των όντων είναι και αιτία της ύπαρξής τους· η έναρξη της κίνησης είναι και είσοδος στην ύπαρξη: Πᾶν κατὰ φύσιν κινούμενον δι᾿ αἰτίαν πάντως κινεῖται, καὶ πᾶν τὸ δι᾿ αἰτίαν κινούμενον δι᾿ αἰτίαν πάντως καὶ ἔστι (4). Η κίνηση γίνεται το πρωταρχικό στοιχείο του τρόπου ύπαρξης των όντων. Εἶναι και κινεῖσθαι (υπό του Θεού) ταυτίζονται (5).
Τα όντα κυριολεκτικά ἤχθησαν στην ύπαρξη και εξακολουθούν να παράγονται σ’ αυτήν. Ποιητικό δημιουργικό Αίτιο των όντων είναι ο Θεός, ο μόνος αγένητος και ακίνητος (6). Ο,τιδήποτε υπάρχει και κινείται, οφείλοντας αυτές τις συστατικές ιδιότητές του σε μία αιτία που το υπερβαίνει, είναι γενητόν. Γένεση των όντων σημαίνει δημιουργία κτίση τους διὰ τοῦ Θεοῦ (7). Δημιουργία σημαίνει μετάδοση της κίνησης (8).
Και η έναρξη, λοιπόν, της κίνησης των όντων ταυτίζεται με την εκ Θεού γένεσή τους, αλλά και η συντήρηση των όντων στο εἶναι προϋποθέτει την ακατάπαυστη δημιουργική Ενέργεια του Θεού. Δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι η κίνηση της δημιουργίας των όντων έχει έναν στιγμιαίο χαρακτήρα, και συνεπώς ότι, άπαξ και δόθηκε στα όντα η αρχική δημιουργική ώθηση στο εἶναι, έχουν αυτά έκτοτε από μέσα τους τη δυνατότητα να υπάρχουν. Τα όντα συντηρούνται στο εἶναι, μόνο καθόσον βρίσκονται σε σχέση με τη αέναη κινητήρια δημιουργική δύναμη, τον Κτίστη τους.
Η παραπάνω θέση, σύμφωνα με την οποία η κίνηση και το εἶναι των όντων προϋποθέτουν οπωσδήποτε μία (άναρχη) αιτία, δεν αφίσταται ριζικά από την αριστοτελική αρχή πως κάθε κίνηση προϋποθέτει ένα κινοῦν (ἅπαν τὸ κινούμενον ἀνάγκῃ ὑπό τινος κινεῖσθαι) (9), το οποίο στα έσχατα της αλληλουχίας των κινήσεων είναι ακίνητο.
Β. Τα όντα δεν είναι με κανένα τρόπο αυτοκινούμενα, αλλά υφιστάμενα την αρχική και αδιάλειπτη κίνηση εκ του μηδενός προς το εἶναι, κινούνται και κινούν το ένα το άλλο. Συγκρατούνται έτσι στην ύπαρξη αποτελώντας έναν κρίκο στην αλυσίδα αλληλοδιάδοχων κινήσεων. Το εἶναι δεν αποτελεί αυτονόητο δεδομένο το οποίο κατέχουν αυτοδικαίως τα όντα, αλλά αυτά μέσα σε ένα γίγνεσθαι που τα υπερβαίνει, απολαμβάνουν την ύπαρξη ωθούμενα από το Θεό σε μια διαρκή κίνηση από το μη εἶναι στο εἶναι(10).
Η μετάδοση της κίνησης από το Θεό στα όντα είναι η ίδια η ζωογόνος και ζωοποιός αγάπη Του, η ερωτική Του έκσταση προς αυτά. Τα όντα ζουν και κινούνται, ακριβώς επειδή δέχονται αυτή την αγάπη. Στο βαθμό μάλιστα που ανταποκρίνονται στην αγαπητική ελκτική κίνηση του Θεού, συντονίζοντας τη δική τους κίνηση σύμφωνα με τους λόγους που έχουν εξαρχής εντεθεί σ’ αυτά με την κίνηση του Θεού, οδηγούνται στην επιστροφή τους στο Θεό. Με αυτήν την πορεία επιτυγχάνουν θείᾳ χάριτι την αναίρεση της πολυμορφίας τους και οδηγούνται στην ενοποιητική ανακεφαλαίωσή τους. Πραγματοποιείται έτσι διαρκώς η ταύτιση της αρχικής αιτίας των όντων με το σκοπούμενο τέλος τους.
Γ. Οι λόγοι της κτίσεως προϋπάρχουν στο Θεό ως πρότυπα των πραγμάτων όντων και γεγονότων, λειτουργούν ως προορισμοί τους και ταυτίζονται με τα θεία θελήματα(11). Συνδέονται με τις άκτιστες ενέργειες του Θεού. Διακρίνονται αφενός από το ΘεόΛόγο, αφετέρου από τα ίδια τα όντα. Οι λόγοι δεν αποτελούν βέβαια αυθύπαρκτες οντότητες· η ύπαρξή τους είναι δεμένη με τα αντίστοιχα όντα (ἀπὸ τῶν ποιημάτων νοούμενοι καθορῶνται)(12). Οι λόγοι, επίσης, δεν ταυτίζονται με τα καθόλου της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, αφού και τα καθόλου, όπως βέβαια και τα καθ' ἕκαστον, δημιουργήθηκαν σύμφωνα μ’ αυτούς.
Δ. Αρχή και τέλος της αέναης κίνησης των όντων, της διαστολής και συστολής τους μέσα από πολύμορφες και ασταθείς συνδέσεις, είναι πάντα οι επιμέρους οντότητες. Αυθύπαρκτα καθολικά όντα δεν νοούνται. Τα καθόλου εκφαίνονται ως περιστασιακές μορφώσεις συνδέσεων που απαρτίζονται από επιμέρους όντα. Οι επιμέρους οντότητες συμπλέκονται μεταξύ τους και γεννούν καινούργιες υπάρξεις. Μέσα από αυτή την αλλοιωτική διαδικασία φθείρονται τα ήδη υπάρχοντα καθολικά όντα. Όταν διαλυθεί η εκάστοτε δεδομένη σύνδεση των επιμέρους με τα καθόλου μέσα από μια διαδικασία ανάλυσης, φθείρονται τα καθόλου και παραμένουν στην ύπαρξη οι ατομικές οντότητες, για να δημιουργήσουν με τη σειρά τους νέες καθολικές συνδέσεις (13).
Ε. Τα όντα δεν υπάρχουν απλώς και από μόνα τους, υπάρχουν με συγκεκριμένο τρόπο, με τον τρόπο της σχέσης (πᾶν γὰρ γενητὸν καὶ κτιστὸν οὐκ ἄσχετον δηλονότι)(14). Το όντως υπαρκτό προϋποθέτει την ενεργούμενη σχέση· τα όντα υπάρχουν μέσα από την πολυειδή σχέση τους προς άλλα όντα και χάρη σ’ αυτήν. Η ατομικότητα της ύπαρξης δεν είναι παρά μια διανοητική αφαίρεση –δεν συνάδει με την προφάνεια της πραγματικότητας των ενεργών σχέσεων.
Ζ. Την πληρότητα του όντος συγκεφαλαιώνει το εἶδος του, η μορφή του δηλαδή πραγματωμένη στην ενεργητική σχέση του προς τα άλλα όντα. Σύμφωνος και σ’ αυτό το θέμα με το Σταγειρίτη ο Μάξιμος επιμένει στην ανυπαρξία της ὕλης ως αυτοτελούς πραγματικότητας. Ο φιλοσοφικός ισχυρισμός ότι η ύλη προϋπάρχει και δεν εντάσσεται στη γένεση των όντων προσκόπτει στην ταύτιση υπάρξεως και κινήσεως· και η ίδια η ύλη κινήθηκε, ἤχθη στο εἶναι. Ακινησία της ύλης θα σήμαινε αποθέωσή της (16).
Η. Η φιλοσοφική κατηγορία του τρόπου τῆς ὑπάρξεως αξιοποιείται δεόντως από τον Ομολογητή για την προσέγγιση του κόσμου. Ο τρόπος της υπάρξεως των όντων συνδέεται άρρηκτα με την κίνησή τους και η πραγματικότητα της φύσεως είναι συνδεμένη με την πραγματικότητα της κίνησης: καὶ τὴν κίνησιν τῇ φύσει συνομολογήσομεν, ἧς χωρὶς οὐδὲ φύσις ἐστί, γινώσκοντες ὡς ἕτερος μὲν ὁ τοῦ εἶναι λόγος ἐστίν, ἕτερος δὲ ὁ τοῦ πῶς εἶναι τρόπος (17). Δεν νοείται ύπαρξη χωρίς συγκεκριμένο τρόπο έκφανσης. Η φύση ουσία φανερώνεται ως κίνηση, αλλιώς δεν υπάρχει.
Θεμέλιο της κοσμολογικής σκέψης του Μαξίμου είναι η απόλυτη διάζευξη ανάμεσα στο άκτιστο που είναι ο Θεός και το κτιστό που είναι ο κόσμος. Το χάσμα ανάμεσα στο κτιστό και το άκτιστο είναι για τον άνθρωπο αγεφύρωτο και η θεία ουσία παραμένει παντελώς απρόσιτη. Ο Ομολογητής διακηρύσσει ότι ο Θεός παραμένει κατὰ τὴν οὐσίαν άγνωστος, ἀμήχανος καὶ παντελῶς ἄβατος (18), ότι δεν ορίζεται και περιορίζεται από τίποτε άλλο, αλλά ἀόριστος ο ίδιος αποτελεί όριο και ορισμό των πάντων· οποιαδήποτε γι’ Αυτόν κατάφαση αποτελεί ψεύδος. Βρίσκεται πέρα από τις καταφατικές αποφάνσεις, διότι δεν αποτελεί ουσία αλλά είναι ὑπερούσιος (19).
Έτσι, ακόμα και η ύπαρξη του Θεού λέγεται με έναν σχετικό τρόπο, αντλημένο αναλογικά από το χώρο των κτιστών όντων. Μάλλον προΰπαρξις είναι ο Θεός, προηγείται της ίδιας της υπάρξεως όχι χρονικά, αφού και ο χρόνος είναι συνάρτηση ή διάστασή της, αλλά «οντολογικά». Και αυτή η προσηγορία του Θεού πηγάζει ἐκ τῶν δι᾿ αὐτοῦ φανέντων και το μόνο που επιτρέπει είναι να νοηθεί ο Θεός ως κάτι που υπερβαίνει τα όντα και την οντικότητα (20).
Συνεπώς, για τον Μάξιμο, καμία από τις φιλοσοφικές κατηγορίες περί του όντος, το εἶναι, η ουσία, η ύπαρξη, δεν κυριολεκτεί αποδιδόμενη στη θεία υπερουσιότητα. Μάλιστα ο Πατέρας της Εκκλησίας τολμάει να πει ότι για το Θεό, που δεν έχει καμιά φυσική ομοιότητα με τα όντα, θα λεγόταν ίσως οικειότερο το μηεἶναι: δι' ἑαυτὸν δὲ οὐδὲν κατ' οὐδένα τρόπον οὐδαμῶς οὔτε ὢν οὔτε γινόμενος, τῶν ἅ τι τῶν ὄντων ἐστὶ καὶ γινομένων, οἷα μηδενὶ τὸ παράπαν τῶν ὄντων φυσικῶς συντασσόμενος, καὶ διὰ τοῦτο τὸ μὴ εἶναι μᾶλλον, διὰ τὸ ὑπερεῖναι, ὡς οἰκειότερον ἐπ' αὐτοῦ λεγόμενον προσιέμενος (21).
Αυτό είναι και το σημείο στο οποίο η εκκλησιαστική θεολογία διαφοροποιείται ριζικά από πάγιες φιλοσοφικές θέσεις που συνοψίζονται σε αυτό που θα ονομάζαμε ουσιοκρατική θεώρηση του θείου. Η Εκκλησία διακρίνει σε δύο καταρχήν μη κοινωνήσιμα επίπεδα τα όντα και το θείο, καθώς θεωρεί ότι η κλίμακα των όντων καλύπτει όλη την κλίμακα του υπαρκτού, όχι όμως το Θεό. Αντίθετα, η συνεχόμενη (και ανθρωποκεντρική) κλίμακα του υπαρκτού των αρχαίων φιλοσόφων περιλάμβανε και το θεό στις βαθμίδες της.
Σημειώσεις
1. Παραθέτουμε τους τίτλους μερικών από τις σημαντικότερες πραγματείες του Μαξίμου: α) Πρὸς Θαλάσσιον, περὶ διαφόρων ἀπόρων της θείας Γραφῆς, β) Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, γ) Μυσταγωγία, δ) Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, ε) Κεφάλαια Σ' περὶ θεολογίας καὶ τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Υἱοῦ Θεοῦ (γνωστικὰ κεφάλαια), στ) Εἰς τὴν προσευχὴν τοῦ Πάτερ ἡμῶν.
2. Χ. Γιανναράς, Εισαγωγή στο Ἰωάννης Δαμασκηνός, Διαλεκτικά, Αθήνα 1978, σελ. 7-8: «Η δυτική φιλοσοφική ιστοριογραφία στα νεώτερα χρόνια δεν γνωρίζει παρά ένα μόνο ιστορικό κανάλι με το οποίο παραδίδεται η αριστοτελική σκέψη και μεθοδολογία: το κανάλι του σχολαστικισμού και ειδικώτερα της θωμιστικής παράδοσης. Δεν υπάρχει ούτε υποψία για ένα ελληνικό “διάβασμα” του Αριστοτέλη. Αυτό που κυρίως αγνοείται, είναι η δυναμική συνέχεια και οργανική αφομοίωση της αριστοτελικής φιλοσοφίας από την ελληνική πατερική γραμματεία της Ανατολής».
3. Για την κεντρική θέση που έχει η κίνησις στη σκέψη του αγίου Μαξίμου βλ. W. VÖLKER, Maximus Confessor als meister des Geistlichen Lebens, Wiesbaden 1965, σελ. 35-41.
4. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1257C-D.
5. Βλ. και P. Sherwood, St. Maximus the Confessor. The ascetic life. The four senturies of Charity, London 1955, σελ. 39: «The motion is ontological, by which creatures are seen in their respective inalienable identities (...) according to its proper λόγος». Ο H. U. Balthasar, Kosmische Liturgie. Das Weltbild Maximus' des Bekenners, Einsiedeln 1961, σελ. 132, αποδίδει ως εξής το, κατά τον Ομολογητή, υπαρκτικό περιεχόμενο της κίνησης: «Das Grundschema der geschöpflichen Ontologie wurde bereits beschrieben: es besteht in einer fundementalen Nichtidentität des Seienden in seinem Sein selbst, in einer Zerdehnung oder Abständigkeit (διάστημα, διάστασις), die in seinem Geworfensein (φορά) und näherhin in der Dreiheit von "Entstand- Βewegung- Stillstand" (γένεσις-κίνησις-στάσις) ihren Ausduck findet. Der mittlere Begriff dieser Dreiheit, die Bewegung, drückt aus, daß obwohl der Ursprung und das Ziel, der Entstand und der Stillstand des endlichen Seins, an sich identisch sind, sie es doch nicht für das endliche Sein selbst sind; seine Zerdehnung, sein Werden zwingt es, in einem bewegten Prozeß diese Deckung erst einzuholen. Endlichkeit, Nichtidentität, und Werden sind Begriffe gleichen Inhalts».
6. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1177D-1180A: Οὐδεὶς δὲ τὸ πεφυκὸς σκεδάννυσθαί τε καὶ συνάγεσθαι λόγῳ ἢ ἐνεργείᾳ εἴποι ἂν εὐφρονῶν ἀκίνητον εἶναι παντάπασιν. Εἰ δὲ μὴ ἀκίνητον, οὐδὲ ἄναρχον· εἰ δὲ μὴ ἄναρχον, οὐδὲ ἀγένητον δηλονότι, ἀλλ᾿ ὥσπερ οἶδεν ἠργμένον κινήσεως τὸ κινούμενον, οὕτως καὶ τῆς πρὸς τὸ εἶναι γενέσεως ἦρχθαι τὸ γεγενημένον ἐπίσταται, καὶ ἐκ τοῦ μόνου καὶ ἑνὸς ἀγενήτου τε καί ἀκινήτου τὸ εἶναί τε καὶ τὸ κινεῖσθαι λαβόν. Τὸ δὲ κατὰ τὴν τοῦ εἶναι γένεσιν ἠργμένον οὐδαμῶς ἄναρχον εἶναι δύναται.
7. Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, PG 90, 961C.
8. Ν. Ματσούκας, Κόσμος, ἄνθρωπος, κοινωνία κατὰ τὸν Μάξιμο Ὁμολογητῆ, Αθήνα 1980, σελ. 99.
9. Ἀριστοτέλης, Φυσικῆς Ἀκροάσεως Η1, 241b 34.
10. Μητρ. Περγάμου Ἰωάννης (ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ), Χριστολογία καὶ ὕπαρξη. Ἡ διαλεκτικὴ κτιστοῦ-ἀκτίστου καὶ τὸ δόγμα τῆς Χαλκηδόνος, Σύναξη 2 (1982), σελ. 9-20.
11. Μάξιμος Ὁμολογητής, Μυσταγωγία, PG 91, 681Β. Βλ. και Δ. Στανιλοάε, Εἰσαγωγὴ στο Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου (στο Φιλοσοφικὰ καὶ Θεολογικὰ ἐρωτήματα), Ἀθῆναι 1978, σελ. 28.
12. Μάξιμος Ὁμολογητής, Πρὸς Θαλάσσιον, περὶ διαφόρων ἀπόρων τῆς Θείας Γραφῆς, PG 90, 293D-296A: Οἱ τῶν ὄντων λόγοι προκαταρτισθέντες τῶν αἰώνων Θεῷ, καθὼς οἶδεν αὐτός, ἀόρατοι ὄντες, οὓς καὶ ἀγαθὰ θελήματα καλεῖν τοῖς θείοις ἐστὶν ἔθος ἀνδράσιν, ἀπὸ τῶν ποιημάτων νοούμενοι καθορῶνται.
13. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1169B-C.
14. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1073B.
15. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1180B: Οὐ γὰρ τοῦ ποτὲ διωρισμένον κατὰ στέρησιν δυνατόν ἐστιν ἐπινοῆσαι τὸ ποῦ (τῶν γὰρ ἅμα ταῦτά ἐστιν, ἐπειδὴ καὶ τῶν οὐκ ἄνευ τυγχάνουσιν.
16. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1184B.
17. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1049Β.
18. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1288B.
19. Μάξιμος Ὁμολογητής, Σχόλια εἰς τὸ Περὶ τῆς οὐρανίας Ἱεραρχίας τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, PG 4, 41A.
20. Μάξιμος Ὁμολογητής, Σχόλια εἰς τὸ Περὶ θείων ὀνομάτων τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, PG 4, 212A: ᾿Ιστέον δὲ ὅτι ὕπαρξις κυρίως ἐπὶ Θεοῦ οὐ λέγεται· καὶ γάρ ἐστι προΰπαρξις, τουτέστι καὶ πρὸ αὐτῆς τῆς ὑπάρξεως· ἐπειδὴ δὲ πᾶσα ὕπαρξις ἐξ αὐτοῦ, ἐκ τῶν δι᾿ αὐτοῦ φανέντων ὀνομάζεται, ἵνα νοηθῇ καὶ ὑπὲρ ταῦτα.
21. Μάξιμος Ὁμολογητής, Μυσταγωγία, PG 91, 664A-B.
Περ. «Σύναξη», Φεβρουάριος 2005.[1]
2. Βασικές αρχές της κοσμολογίας του Μαξίμου του Ομολογητού (Βασίλειος Μπετσάκος διδάκτωρ στην Ιστορία της Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ο Βασίλης Μπετσάκος μεγάλωσε στην Κοζάνη και ζει στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, του οποίου είναι διδάκτορας στην Ιστορία της Φιλοσοφίας. Εργάζεται ως φιλόλογος καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση και ως συμβασιούχος διδάσκων της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. Στον πυρήνα των επιστημονικών του ενδιαφερόντων βρίσκεται η αριστοτελική φιλοσοφία (και η πρόσληψή της στην ελληνική Ανατολή). Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά.[4]
Η έννοια της κινήσεως διαπερνά το σύνολο της διδασκαλίας του Ομολογητού, αφού καταρχάς αναγνωρίζεται σ’ αυτήν βαρυσήμαντος ρόλος μέσα στην ίδια την πραγματικότητα. Διέπει τη σύνολη κοσμική ουσία· όλα τα όντα κινούνται, και η κίνησις είναι ουσιώδες χαρακτηριστικό της φύσης τους. Η φυσική κίνησις, λοιπόν, καταξιώνεται πλήρως στο έργο του αγίου Μαξίμου.
Η αιτία της κίνησης των όντων είναι και αιτία της ύπαρξής τους· η έναρξη της κίνησης είναι και είσοδος στην ύπαρξη: Πᾶν κατὰ φύσιν κινούμενον δι᾿ αἰτίαν πάντως κινεῖται, καὶ πᾶν τὸ δι᾿ αἰτίαν κινούμενον δι᾿ αἰτίαν πάντως καὶ ἔστι (4). Η κίνηση γίνεται το πρωταρχικό στοιχείο του τρόπου ύπαρξης των όντων. Εἶναι και κινεῖσθαι (υπό του Θεού) ταυτίζονται (5).
Τα όντα κυριολεκτικά ἤχθησαν στην ύπαρξη και εξακολουθούν να παράγονται σ’ αυτήν. Ποιητικό δημιουργικό Αίτιο των όντων είναι ο Θεός, ο μόνος αγένητος και ακίνητος (6). Ο,τιδήποτε υπάρχει και κινείται, οφείλοντας αυτές τις συστατικές ιδιότητές του σε μία αιτία που το υπερβαίνει, είναι γενητόν. Γένεση των όντων σημαίνει δημιουργία κτίση τους διὰ τοῦ Θεοῦ (7). Δημιουργία σημαίνει μετάδοση της κίνησης (8).
Και η έναρξη, λοιπόν, της κίνησης των όντων ταυτίζεται με την εκ Θεού γένεσή τους, αλλά και η συντήρηση των όντων στο εἶναι προϋποθέτει την ακατάπαυστη δημιουργική Ενέργεια του Θεού. Δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι η κίνηση της δημιουργίας των όντων έχει έναν στιγμιαίο χαρακτήρα, και συνεπώς ότι, άπαξ και δόθηκε στα όντα η αρχική δημιουργική ώθηση στο εἶναι, έχουν αυτά έκτοτε από μέσα τους τη δυνατότητα να υπάρχουν. Τα όντα συντηρούνται στο εἶναι, μόνο καθόσον βρίσκονται σε σχέση με τη αέναη κινητήρια δημιουργική δύναμη, τον Κτίστη τους.
Η παραπάνω θέση, σύμφωνα με την οποία η κίνηση και το εἶναι των όντων προϋποθέτουν οπωσδήποτε μία (άναρχη) αιτία, δεν αφίσταται ριζικά από την αριστοτελική αρχή πως κάθε κίνηση προϋποθέτει ένα κινοῦν (ἅπαν τὸ κινούμενον ἀνάγκῃ ὑπό τινος κινεῖσθαι) (9), το οποίο στα έσχατα της αλληλουχίας των κινήσεων είναι ακίνητο.
Β. Τα όντα δεν είναι με κανένα τρόπο αυτοκινούμενα, αλλά υφιστάμενα την αρχική και αδιάλειπτη κίνηση εκ του μηδενός προς το εἶναι, κινούνται και κινούν το ένα το άλλο. Συγκρατούνται έτσι στην ύπαρξη αποτελώντας έναν κρίκο στην αλυσίδα αλληλοδιάδοχων κινήσεων. Το εἶναι δεν αποτελεί αυτονόητο δεδομένο το οποίο κατέχουν αυτοδικαίως τα όντα, αλλά αυτά μέσα σε ένα γίγνεσθαι που τα υπερβαίνει, απολαμβάνουν την ύπαρξη ωθούμενα από το Θεό σε μια διαρκή κίνηση από το μη εἶναι στο εἶναι(10).
Η μετάδοση της κίνησης από το Θεό στα όντα είναι η ίδια η ζωογόνος και ζωοποιός αγάπη Του, η ερωτική Του έκσταση προς αυτά. Τα όντα ζουν και κινούνται, ακριβώς επειδή δέχονται αυτή την αγάπη. Στο βαθμό μάλιστα που ανταποκρίνονται στην αγαπητική ελκτική κίνηση του Θεού, συντονίζοντας τη δική τους κίνηση σύμφωνα με τους λόγους που έχουν εξαρχής εντεθεί σ’ αυτά με την κίνηση του Θεού, οδηγούνται στην επιστροφή τους στο Θεό. Με αυτήν την πορεία επιτυγχάνουν θείᾳ χάριτι την αναίρεση της πολυμορφίας τους και οδηγούνται στην ενοποιητική ανακεφαλαίωσή τους. Πραγματοποιείται έτσι διαρκώς η ταύτιση της αρχικής αιτίας των όντων με το σκοπούμενο τέλος τους.
Γ. Οι λόγοι της κτίσεως προϋπάρχουν στο Θεό ως πρότυπα των πραγμάτων όντων και γεγονότων, λειτουργούν ως προορισμοί τους και ταυτίζονται με τα θεία θελήματα(11). Συνδέονται με τις άκτιστες ενέργειες του Θεού. Διακρίνονται αφενός από το ΘεόΛόγο, αφετέρου από τα ίδια τα όντα. Οι λόγοι δεν αποτελούν βέβαια αυθύπαρκτες οντότητες· η ύπαρξή τους είναι δεμένη με τα αντίστοιχα όντα (ἀπὸ τῶν ποιημάτων νοούμενοι καθορῶνται)(12). Οι λόγοι, επίσης, δεν ταυτίζονται με τα καθόλου της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, αφού και τα καθόλου, όπως βέβαια και τα καθ' ἕκαστον, δημιουργήθηκαν σύμφωνα μ’ αυτούς.
Δ. Αρχή και τέλος της αέναης κίνησης των όντων, της διαστολής και συστολής τους μέσα από πολύμορφες και ασταθείς συνδέσεις, είναι πάντα οι επιμέρους οντότητες. Αυθύπαρκτα καθολικά όντα δεν νοούνται. Τα καθόλου εκφαίνονται ως περιστασιακές μορφώσεις συνδέσεων που απαρτίζονται από επιμέρους όντα. Οι επιμέρους οντότητες συμπλέκονται μεταξύ τους και γεννούν καινούργιες υπάρξεις. Μέσα από αυτή την αλλοιωτική διαδικασία φθείρονται τα ήδη υπάρχοντα καθολικά όντα. Όταν διαλυθεί η εκάστοτε δεδομένη σύνδεση των επιμέρους με τα καθόλου μέσα από μια διαδικασία ανάλυσης, φθείρονται τα καθόλου και παραμένουν στην ύπαρξη οι ατομικές οντότητες, για να δημιουργήσουν με τη σειρά τους νέες καθολικές συνδέσεις (13).
Ε. Τα όντα δεν υπάρχουν απλώς και από μόνα τους, υπάρχουν με συγκεκριμένο τρόπο, με τον τρόπο της σχέσης (πᾶν γὰρ γενητὸν καὶ κτιστὸν οὐκ ἄσχετον δηλονότι)(14). Το όντως υπαρκτό προϋποθέτει την ενεργούμενη σχέση· τα όντα υπάρχουν μέσα από την πολυειδή σχέση τους προς άλλα όντα και χάρη σ’ αυτήν. Η ατομικότητα της ύπαρξης δεν είναι παρά μια διανοητική αφαίρεση –δεν συνάδει με την προφάνεια της πραγματικότητας των ενεργών σχέσεων.
- Ο σχετικός τρόπος υπάρξεως των όντων, αναπτύσσει τη φύση και τα ὧν οὐκ ἄνευ αυτής, το χώρο και το χρόνο. Χώρος και χρόνος είναι αλληλένδετοι, η θεώρηση του ενός συνεπάγεται υποχρεωτικά και τη θεώρηση του άλλου (15).
Ζ. Την πληρότητα του όντος συγκεφαλαιώνει το εἶδος του, η μορφή του δηλαδή πραγματωμένη στην ενεργητική σχέση του προς τα άλλα όντα. Σύμφωνος και σ’ αυτό το θέμα με το Σταγειρίτη ο Μάξιμος επιμένει στην ανυπαρξία της ὕλης ως αυτοτελούς πραγματικότητας. Ο φιλοσοφικός ισχυρισμός ότι η ύλη προϋπάρχει και δεν εντάσσεται στη γένεση των όντων προσκόπτει στην ταύτιση υπάρξεως και κινήσεως· και η ίδια η ύλη κινήθηκε, ἤχθη στο εἶναι. Ακινησία της ύλης θα σήμαινε αποθέωσή της (16).
Η. Η φιλοσοφική κατηγορία του τρόπου τῆς ὑπάρξεως αξιοποιείται δεόντως από τον Ομολογητή για την προσέγγιση του κόσμου. Ο τρόπος της υπάρξεως των όντων συνδέεται άρρηκτα με την κίνησή τους και η πραγματικότητα της φύσεως είναι συνδεμένη με την πραγματικότητα της κίνησης: καὶ τὴν κίνησιν τῇ φύσει συνομολογήσομεν, ἧς χωρὶς οὐδὲ φύσις ἐστί, γινώσκοντες ὡς ἕτερος μὲν ὁ τοῦ εἶναι λόγος ἐστίν, ἕτερος δὲ ὁ τοῦ πῶς εἶναι τρόπος (17). Δεν νοείται ύπαρξη χωρίς συγκεκριμένο τρόπο έκφανσης. Η φύση ουσία φανερώνεται ως κίνηση, αλλιώς δεν υπάρχει.
Θεμέλιο της κοσμολογικής σκέψης του Μαξίμου είναι η απόλυτη διάζευξη ανάμεσα στο άκτιστο που είναι ο Θεός και το κτιστό που είναι ο κόσμος. Το χάσμα ανάμεσα στο κτιστό και το άκτιστο είναι για τον άνθρωπο αγεφύρωτο και η θεία ουσία παραμένει παντελώς απρόσιτη. Ο Ομολογητής διακηρύσσει ότι ο Θεός παραμένει κατὰ τὴν οὐσίαν άγνωστος, ἀμήχανος καὶ παντελῶς ἄβατος (18), ότι δεν ορίζεται και περιορίζεται από τίποτε άλλο, αλλά ἀόριστος ο ίδιος αποτελεί όριο και ορισμό των πάντων· οποιαδήποτε γι’ Αυτόν κατάφαση αποτελεί ψεύδος. Βρίσκεται πέρα από τις καταφατικές αποφάνσεις, διότι δεν αποτελεί ουσία αλλά είναι ὑπερούσιος (19).
Έτσι, ακόμα και η ύπαρξη του Θεού λέγεται με έναν σχετικό τρόπο, αντλημένο αναλογικά από το χώρο των κτιστών όντων. Μάλλον προΰπαρξις είναι ο Θεός, προηγείται της ίδιας της υπάρξεως όχι χρονικά, αφού και ο χρόνος είναι συνάρτηση ή διάστασή της, αλλά «οντολογικά». Και αυτή η προσηγορία του Θεού πηγάζει ἐκ τῶν δι᾿ αὐτοῦ φανέντων και το μόνο που επιτρέπει είναι να νοηθεί ο Θεός ως κάτι που υπερβαίνει τα όντα και την οντικότητα (20).
Συνεπώς, για τον Μάξιμο, καμία από τις φιλοσοφικές κατηγορίες περί του όντος, το εἶναι, η ουσία, η ύπαρξη, δεν κυριολεκτεί αποδιδόμενη στη θεία υπερουσιότητα. Μάλιστα ο Πατέρας της Εκκλησίας τολμάει να πει ότι για το Θεό, που δεν έχει καμιά φυσική ομοιότητα με τα όντα, θα λεγόταν ίσως οικειότερο το μηεἶναι: δι' ἑαυτὸν δὲ οὐδὲν κατ' οὐδένα τρόπον οὐδαμῶς οὔτε ὢν οὔτε γινόμενος, τῶν ἅ τι τῶν ὄντων ἐστὶ καὶ γινομένων, οἷα μηδενὶ τὸ παράπαν τῶν ὄντων φυσικῶς συντασσόμενος, καὶ διὰ τοῦτο τὸ μὴ εἶναι μᾶλλον, διὰ τὸ ὑπερεῖναι, ὡς οἰκειότερον ἐπ' αὐτοῦ λεγόμενον προσιέμενος (21).
Αυτό είναι και το σημείο στο οποίο η εκκλησιαστική θεολογία διαφοροποιείται ριζικά από πάγιες φιλοσοφικές θέσεις που συνοψίζονται σε αυτό που θα ονομάζαμε ουσιοκρατική θεώρηση του θείου. Η Εκκλησία διακρίνει σε δύο καταρχήν μη κοινωνήσιμα επίπεδα τα όντα και το θείο, καθώς θεωρεί ότι η κλίμακα των όντων καλύπτει όλη την κλίμακα του υπαρκτού, όχι όμως το Θεό. Αντίθετα, η συνεχόμενη (και ανθρωποκεντρική) κλίμακα του υπαρκτού των αρχαίων φιλοσόφων περιλάμβανε και το θεό στις βαθμίδες της.
Σημειώσεις
1. Παραθέτουμε τους τίτλους μερικών από τις σημαντικότερες πραγματείες του Μαξίμου: α) Πρὸς Θαλάσσιον, περὶ διαφόρων ἀπόρων της θείας Γραφῆς, β) Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, γ) Μυσταγωγία, δ) Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, ε) Κεφάλαια Σ' περὶ θεολογίας καὶ τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Υἱοῦ Θεοῦ (γνωστικὰ κεφάλαια), στ) Εἰς τὴν προσευχὴν τοῦ Πάτερ ἡμῶν.
2. Χ. Γιανναράς, Εισαγωγή στο Ἰωάννης Δαμασκηνός, Διαλεκτικά, Αθήνα 1978, σελ. 7-8: «Η δυτική φιλοσοφική ιστοριογραφία στα νεώτερα χρόνια δεν γνωρίζει παρά ένα μόνο ιστορικό κανάλι με το οποίο παραδίδεται η αριστοτελική σκέψη και μεθοδολογία: το κανάλι του σχολαστικισμού και ειδικώτερα της θωμιστικής παράδοσης. Δεν υπάρχει ούτε υποψία για ένα ελληνικό “διάβασμα” του Αριστοτέλη. Αυτό που κυρίως αγνοείται, είναι η δυναμική συνέχεια και οργανική αφομοίωση της αριστοτελικής φιλοσοφίας από την ελληνική πατερική γραμματεία της Ανατολής».
3. Για την κεντρική θέση που έχει η κίνησις στη σκέψη του αγίου Μαξίμου βλ. W. VÖLKER, Maximus Confessor als meister des Geistlichen Lebens, Wiesbaden 1965, σελ. 35-41.
4. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1257C-D.
5. Βλ. και P. Sherwood, St. Maximus the Confessor. The ascetic life. The four senturies of Charity, London 1955, σελ. 39: «The motion is ontological, by which creatures are seen in their respective inalienable identities (...) according to its proper λόγος». Ο H. U. Balthasar, Kosmische Liturgie. Das Weltbild Maximus' des Bekenners, Einsiedeln 1961, σελ. 132, αποδίδει ως εξής το, κατά τον Ομολογητή, υπαρκτικό περιεχόμενο της κίνησης: «Das Grundschema der geschöpflichen Ontologie wurde bereits beschrieben: es besteht in einer fundementalen Nichtidentität des Seienden in seinem Sein selbst, in einer Zerdehnung oder Abständigkeit (διάστημα, διάστασις), die in seinem Geworfensein (φορά) und näherhin in der Dreiheit von "Entstand- Βewegung- Stillstand" (γένεσις-κίνησις-στάσις) ihren Ausduck findet. Der mittlere Begriff dieser Dreiheit, die Bewegung, drückt aus, daß obwohl der Ursprung und das Ziel, der Entstand und der Stillstand des endlichen Seins, an sich identisch sind, sie es doch nicht für das endliche Sein selbst sind; seine Zerdehnung, sein Werden zwingt es, in einem bewegten Prozeß diese Deckung erst einzuholen. Endlichkeit, Nichtidentität, und Werden sind Begriffe gleichen Inhalts».
6. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1177D-1180A: Οὐδεὶς δὲ τὸ πεφυκὸς σκεδάννυσθαί τε καὶ συνάγεσθαι λόγῳ ἢ ἐνεργείᾳ εἴποι ἂν εὐφρονῶν ἀκίνητον εἶναι παντάπασιν. Εἰ δὲ μὴ ἀκίνητον, οὐδὲ ἄναρχον· εἰ δὲ μὴ ἄναρχον, οὐδὲ ἀγένητον δηλονότι, ἀλλ᾿ ὥσπερ οἶδεν ἠργμένον κινήσεως τὸ κινούμενον, οὕτως καὶ τῆς πρὸς τὸ εἶναι γενέσεως ἦρχθαι τὸ γεγενημένον ἐπίσταται, καὶ ἐκ τοῦ μόνου καὶ ἑνὸς ἀγενήτου τε καί ἀκινήτου τὸ εἶναί τε καὶ τὸ κινεῖσθαι λαβόν. Τὸ δὲ κατὰ τὴν τοῦ εἶναι γένεσιν ἠργμένον οὐδαμῶς ἄναρχον εἶναι δύναται.
7. Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, PG 90, 961C.
8. Ν. Ματσούκας, Κόσμος, ἄνθρωπος, κοινωνία κατὰ τὸν Μάξιμο Ὁμολογητῆ, Αθήνα 1980, σελ. 99.
9. Ἀριστοτέλης, Φυσικῆς Ἀκροάσεως Η1, 241b 34.
10. Μητρ. Περγάμου Ἰωάννης (ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ), Χριστολογία καὶ ὕπαρξη. Ἡ διαλεκτικὴ κτιστοῦ-ἀκτίστου καὶ τὸ δόγμα τῆς Χαλκηδόνος, Σύναξη 2 (1982), σελ. 9-20.
11. Μάξιμος Ὁμολογητής, Μυσταγωγία, PG 91, 681Β. Βλ. και Δ. Στανιλοάε, Εἰσαγωγὴ στο Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου (στο Φιλοσοφικὰ καὶ Θεολογικὰ ἐρωτήματα), Ἀθῆναι 1978, σελ. 28.
12. Μάξιμος Ὁμολογητής, Πρὸς Θαλάσσιον, περὶ διαφόρων ἀπόρων τῆς Θείας Γραφῆς, PG 90, 293D-296A: Οἱ τῶν ὄντων λόγοι προκαταρτισθέντες τῶν αἰώνων Θεῷ, καθὼς οἶδεν αὐτός, ἀόρατοι ὄντες, οὓς καὶ ἀγαθὰ θελήματα καλεῖν τοῖς θείοις ἐστὶν ἔθος ἀνδράσιν, ἀπὸ τῶν ποιημάτων νοούμενοι καθορῶνται.
13. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1169B-C.
14. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1073B.
15. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1180B: Οὐ γὰρ τοῦ ποτὲ διωρισμένον κατὰ στέρησιν δυνατόν ἐστιν ἐπινοῆσαι τὸ ποῦ (τῶν γὰρ ἅμα ταῦτά ἐστιν, ἐπειδὴ καὶ τῶν οὐκ ἄνευ τυγχάνουσιν.
16. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1184B.
17. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1049Β.
18. Μάξιμος Ὁμολογητής, Περὶ διαφόρων ἀποριῶν τῶν ἁγίων Διονυσίου καὶ Γρηγορίου, PG 91, 1288B.
19. Μάξιμος Ὁμολογητής, Σχόλια εἰς τὸ Περὶ τῆς οὐρανίας Ἱεραρχίας τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, PG 4, 41A.
20. Μάξιμος Ὁμολογητής, Σχόλια εἰς τὸ Περὶ θείων ὀνομάτων τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, PG 4, 212A: ᾿Ιστέον δὲ ὅτι ὕπαρξις κυρίως ἐπὶ Θεοῦ οὐ λέγεται· καὶ γάρ ἐστι προΰπαρξις, τουτέστι καὶ πρὸ αὐτῆς τῆς ὑπάρξεως· ἐπειδὴ δὲ πᾶσα ὕπαρξις ἐξ αὐτοῦ, ἐκ τῶν δι᾿ αὐτοῦ φανέντων ὀνομάζεται, ἵνα νοηθῇ καὶ ὑπὲρ ταῦτα.
21. Μάξιμος Ὁμολογητής, Μυσταγωγία, PG 91, 664A-B.
Περ. «Σύναξη», Φεβρουάριος 2005.[1]
2. Βασικές αρχές της κοσμολογίας του Μαξίμου του Ομολογητού (Βασίλειος Μπετσάκος διδάκτωρ στην Ιστορία της Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ο Βασίλης Μπετσάκος μεγάλωσε στην Κοζάνη και ζει στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, του οποίου είναι διδάκτορας στην Ιστορία της Φιλοσοφίας. Εργάζεται ως φιλόλογος καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση και ως συμβασιούχος διδάσκων της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. Στον πυρήνα των επιστημονικών του ενδιαφερόντων βρίσκεται η αριστοτελική φιλοσοφία (και η πρόσληψή της στην ελληνική Ανατολή). Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά.[4]
Ως γενναίον εν Μάρτυσιν.
Οξυγράφου ως κάλαμος,
τεθηγμένη τω Πνεύματι,
τεθηγμένη τω Πνεύματι,
η αγία γέγονε Πάτερ γλώσσα σου,
καλλιγραφούσα εν χάριτι,
καλλιγραφούσα εν χάριτι,
πλαξί καρδιών ημών, τόμον θείων αρετών,
και δογμάτων ακρίβειαν, και την σάρκωσιν,
και δογμάτων ακρίβειαν, και την σάρκωσιν,
του εν δύω ουσίαις τοις ανθρώποις,
και μιά τη υποστάσει, εμφανισθήναι θελήσαντος.
Από τα στιχηρά προσόμια του
εσπερινού της 21ης Ιανουαρίου.
Από τα στιχηρά προσόμια του
εσπερινού της 21ης Ιανουαρίου.
ΑΠΑΝΤΑ τα Έργα του Αγίου Μαξίμου
- Ακολουθία: Τη ΚΑ' του μηνός Ιανουαρίου Μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ - Μνήμη τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Νεοφύτου. ΠΕΜΠΤΗ Δ' ΗΧΟΣ (εδώ)
- Αποφθέγματα Αγίου Μάξιμου του Ομολογητή Επιλογές αποφθεγμάτων του Αγίου από το Βιβλίο "Η Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών" Απόδοση στη νέα Ελληνική: Αντώνιος Γαλίτης. Εκδόσεις Το περιβόλι της Παναγίας 1986
Ὅσιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής
ἀκατάβλητος ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας
• ΚΕΦΑΛΑΙΑ Σ´ ΠΕΡΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΑ[1-100] [101-200]
ΚΕΦΑΛΑΙΑ Φ´ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΤΕ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ[1-100] [101-200] [201-300] [301-400] [401-500]
• ΕΤΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ
Υμνολογικά
Ἀπολυτίκιον Ήχος γ'. Θείας πίστεως: Θείου Πνεύματος, τη επομβρία, ρείθρα έβλυσας, τη Εκκλησία, υπερκοσμίων δογμάτων πανεύφημε, θεολόγων δε του Λόγου την κένωσιν, ομολογίας αγώσι διέλαμψας. Πάτερ Μάξιμε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθσι ημίν το μέγα έλεος.
39:53 Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής και η
Έπαρση - π. Νικ. Λουδοβίκος (21 Ιαν 2018)
21:35 Αγ. Μαξίμου Ομολογητή, Ιωάννινα 21 Ιανουαρίου 2018
Κήρυγμα κατὰ τὴν Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία στὸν Ἱ. Ν. Ἁγίου
Ἀθανασίου, Ἰωάννινα. Ὀνομαστικὴ ἑορτὴ τοῦ Μητροπολίτου Ἰωαννίνων.
π. Θ. Μουρτζανός: Του αγίου Μαξίμου Ομολογητού:
100ντάδα περί αγάπης - Νούς εκκοσμικευμένος, νούς Θεού
Ιερά Μητρόπολις Κερκύρας, Παξών, Διαποντίων Νήσων - Γραφείο Νεότητος. Πνευματικό Κέντρον, Τετάρτη, 15 Νοεμβρίου 2020. ΚΥΚΛΟΣ (ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ) Φοιτητών, Νέων, Επιστημόνων και Εργαζομένων, με θέμα Α' Εξαμήνου (Χειμερινού): ΑΠΟ ΤΟ ΕΓΩ, ΣΤΟ ΕΜΕΙΣ - Ένα ταξίδι στα μονοπάτια της παράδοσής μας, με αφετηρία τα "Πολιτικά" του Αριστοτέλη και κατάληξη στις "Εκατοντάδες περί Αγάπης" του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή. Με τον π. Θεμιστοκλή Μουρτζανό, δρα Θεολογίας και Φιλόλογο, Γενικό Αρχιερατικό Επίτροπο Ι.Μ.Κ.
22:09 Ποίηση και Θεολογία 3: Νικηφόρος Βρεττάκος - Άγιος Μάξιμος Ομολογητής
Ποίηση και Θεολογία: Σειρά εκπομπών με στόχο την συσχέτιση της Ορθόδοξης Θεολογίας με τις "ψυχοθεραπευτικές" προσεγγίσεις, την ποίηση και την φιλοσοφία. Η σκοτεινή νύχτα της ψυχής στην πνευματική πορεία σύμφωνα με τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή και η μυστική εμπειρία της χαράς στο ποίημα "Ειρήνη" του Νικηφόρου Βρεττάκου.
«Τέσσαρες είσι γενικοί εγκαταλείψεως τρόποι, η οικονομική, ως επί τον Κυρίου, ίνα δια της δοκούσης εγκαταλείψεως, οι εγκαταλελειμμένοι σωθώσιν. Η δε προς δοκιμήν, ως επί του Ιώβ και Ιωσήφ, ίνα ο μεν ανδρείας, ο δε σωφροσύνης στήλαι αναφανώσιν, η δε, προς παίδευσιν πατρικήν ως επί του Αποστόλου, ίνα, ταπεινοφρονών, την υπερβολήν φύλαξη της χάριτος, η δε κατά αποστροφήν, ως επί των Ιουδαίων, ίνα κολαζόμενοι, προς μετάνοιαν κατακαμφθώσιν. Σωτήριοι δε πάντες οι τρόποι υπάρχουσι και της θείας αγαθότητας και φιλανθρωπίας ανάμεστοι». [Φιλοκαλία, έκδ. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1958, Β' τόμος, σελ. 51.]
«Σήμερα η κίνηση του κόσμου είναι ένας Φλοίσβος. Παραιτήθηκε η θάλασσα να γυρεύει... Κι οι ευκάλυπτοι... Δε θέλουνε τίποτα …Ο ουρανός, διαυγής, κυματίζει το χρώμα του δίχως περίσκεψη. Η ψυχή μου ψηλότερα φέρεται επί των υδάτων του σύμπαντος». Νικηφόρος Βρεττάκος - Ειρήνη. (Απόσπασμα)
54:02 Ο άγιος Μάξιμος στην εποχή του και σήμερα
ΛΟΓΟΣ ΡΩΜΑΙΪΚΟΣ (ΑΧΕΛΩΟΣ TV 2014) ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΠΛΑΝΟΣ. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΓΓΡΑΦΗΣ: 11/11/14 ΚΑΛΕΣΜΕΝΟΣ: Παναγιώτης Χαβαράνης, Εκπαιδευτικός, Ιστορικός Ερευνητής. ΣΧΟΛΙΑ: Μία εκπομπή αφιέρωμα στο βίο και τα έργα του άγιου Μάξιμου του Ομολογητή, μέγα θεολόγου και Πατέρα της Εκκλησίας μας, που ομολόγησε την Ορθόδοξο Πίστη σε μία εποχή που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τη δική μας.
29:08 Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος: Ο άγιος Μάξιμος για τη Θέληση
ΛΥΧΝΟΣ TV Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος: «Ο άγιος Μάξιμος για την Θέληση»,
Εκπομπή 75η, 3 Ιανουαρίου 2019. Όλες οι εκπομπές ΕΔΩ
27:53 Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής -
π. Νικόλαος Λουδοβίκος (21 Ιαν 2007)
FaceBook
Σοφία Ντρέκου - αέναη επΑνάσταση 21 Ιανουαρίου · Θεματολογία:
ΓΕΙΑ ΣΟΥ ΜΑΞΙΜΕ…
Σε γνώρισα αλλά σε ξέχασα
στο μάκρος του δρόμου.
Όταν διάβασα τον υπέροχο λόγο σου:
«Ουρανόν και γην ήνωσε δι’ εαυτού»
Ο Χριστός, σε ξαναθυμήθηκα!
Καλέ μου φίλε κι άγιε Ομολογητή μου.
Άνθρωποι είμαστε αδύναμοι
κι όλο να τρώμε σαρακοστιανά δεν τ’ αντέχουμε.
Την Μεγάλη Παρασκευή μες στην βαριά μαυρίλα,
αρχίζουμε φως χαράς τραγούδι Χριστός Ανέστη!
Ένας αέρας λευτεριάς για την πικρή καρδιά μας.
Γλυκασμός ουράνιος για τον αυστηρό μας νου.
Ανδρέας Γ. Λίτος 2019 · 21 Ιανουαρίου 2019
39:40 Άνθρωπος και κόσμος κατά Άγ. Μάξιμο Ομολογητή
Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης (κατά κόσμον Ιωάννης Ζηζιούλας, 1931-...) είναι από τους πιο γνωστούς σύγχρονους Έλληνες Ορθόδοξους θεολόγους. Ήταν μαθητής του μεγάλου Ρώσου ορθόδοξου θεολόγου π. Γεωργίου Φλορόφσκι. Γεννήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1931 στο Καταφύγιο Κοζάνης. Σπούδασε Θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από όπου αποφοίτησε το 1955, στο οποίο το 1965 εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα «Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί τῷ Ἐπισκόπῳ κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰώνας» και αναγορεύθηκε διδάκτορας.
Η ζωή, το έργο και η διδασκαλία του Μάξιμου Ομολογητή, καθώς αντιμετωπίζουμε την απορία, αν οι προσωπικότητες διαμορφώνουν τα ιστορικά πράγματα ή τα ιστορικά πράγματα τις προσωπικότητες, μας δίνουν τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε το δίλημμα της εκλογής ανάμεσα στις δυο αυτές περιπτώσεις.
Γιατί ο Μάξιμος Ομολογητής δίνει τη δική του σφραγίδα στα γεγονότα και η πρόκληση των γεγονότων αφυπνίζει και πλουτίζει την προσωπικότητα του. Γεννήθηκε, έζησε και έδρασε σε μια εποχή που το Βυζάντιο πάλευε να περισώσει και να σταθεροποιήσει το μεγαλείο της οικουμενικής του κυριαρχίας.
Γι' αυτό άλλωστε ο Ιουστινιανός είναι ο πρώτος αυτοκράτορας του Βυζαντίου που απεικονίστηκε πάνω σε χρυσό νόμισμα, κρατώντας στο χέρι τη σφαίρα με το σταυρό. Αλλά μετά το θάνατο του Ιουστινιανού η αυτοκρατορία παρουσίαζε έκδηλα συμπτώματα κοπώσεως. Υπήρχε έντονη η απειλή μιας έ-περχόμενης καταρρεύσεως. Οι διάδοχοι του μεγάλου αυτοκράτορα έπρεπε να κάνουν το παν για να διατηρήσουν το μεγαλείο της αυτοκρατορίας. (...) (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
Δείτε ακόμη:
Υμνολογικά
Ἀπολυτίκιον Ήχος γ'. Θείας πίστεως: Θείου Πνεύματος, τη επομβρία, ρείθρα έβλυσας, τη Εκκλησία, υπερκοσμίων δογμάτων πανεύφημε, θεολόγων δε του Λόγου την κένωσιν, ομολογίας αγώσι διέλαμψας. Πάτερ Μάξιμε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθσι ημίν το μέγα έλεος.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ἦχος πλ. δ’: Ὀρθοδοξίας ὁδηγέ, εὐσεβείας Διδάσκαλε καί σεμνότητος, τῆς Οἰκουμένης ὁ φωστήρ, τῶν Μοναζόντων θεόπνευστον ἐγκαλλώπισμα, Μάξιμε σοφέ, ταῖς διδαχαῖς σου πάντας ἐφώτισας, λύρα τοῦ Πνεύματος. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.
Κοντάκιον Ἦχος πλ. δ’. Τῇ ὑπερμάχῳ: Τόν τῆς Τριάδος ἐραστήν καί Μέγαν Μάξιμον, τόν ἐκδιδάξαντα τρανῶς πίστιν τήν ἔνθεον, τοῦ δοξάζειν τόν Χριστόν, ἐν δύο φύσεσι, θελήσεσί τε καί ἐνεργείαις ὑπάρχοντα, ἐπαξίως ἐν ᾠδαῖς πιστοί τιμήσωμεν, ἀνακράζοντες· Χαῖρε κήρυξ τῆς Πίστεως.
Δείτε: ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος για τον άγιο Μάξιμο ο Ομολογητή
Βιβλιογραφία, Παραπομπές
1. myriobiblos.gr, Μυριόβιβλος
2. ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ αγίου Νικοδήμου και ((H. U. VON BALTAHASAR, op. C. σ. 32) Από την Εισαγωγή του π. Δ. Στανιλοάε στη ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ). www.romanity.org
3. Βικιπαίδεια, el.wikipedia.org
4. Εκδόσεις - Βιβλιοπωλείο Αρμός, armosbooks.gr
5. Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
1. myriobiblos.gr, Μυριόβιβλος
2. ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ αγίου Νικοδήμου και ((H. U. VON BALTAHASAR, op. C. σ. 32) Από την Εισαγωγή του π. Δ. Στανιλοάε στη ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ). www.romanity.org
3. Βικιπαίδεια, el.wikipedia.org
4. Εκδόσεις - Βιβλιοπωλείο Αρμός, armosbooks.gr
5. Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
6. «Υμνολογικά» Ορθόδοξος Συναξαριστής
39:53 Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής και η
Έπαρση - π. Νικ. Λουδοβίκος (21 Ιαν 2018)
21:35 Αγ. Μαξίμου Ομολογητή, Ιωάννινα 21 Ιανουαρίου 2018
Κήρυγμα κατὰ τὴν Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία στὸν Ἱ. Ν. Ἁγίου
Ἀθανασίου, Ἰωάννινα. Ὀνομαστικὴ ἑορτὴ τοῦ Μητροπολίτου Ἰωαννίνων.
π. Θ. Μουρτζανός: Του αγίου Μαξίμου Ομολογητού:
100ντάδα περί αγάπης - Νούς εκκοσμικευμένος, νούς Θεού
Ιερά Μητρόπολις Κερκύρας, Παξών, Διαποντίων Νήσων - Γραφείο Νεότητος. Πνευματικό Κέντρον, Τετάρτη, 15 Νοεμβρίου 2020. ΚΥΚΛΟΣ (ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ) Φοιτητών, Νέων, Επιστημόνων και Εργαζομένων, με θέμα Α' Εξαμήνου (Χειμερινού): ΑΠΟ ΤΟ ΕΓΩ, ΣΤΟ ΕΜΕΙΣ - Ένα ταξίδι στα μονοπάτια της παράδοσής μας, με αφετηρία τα "Πολιτικά" του Αριστοτέλη και κατάληξη στις "Εκατοντάδες περί Αγάπης" του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή. Με τον π. Θεμιστοκλή Μουρτζανό, δρα Θεολογίας και Φιλόλογο, Γενικό Αρχιερατικό Επίτροπο Ι.Μ.Κ.
22:09 Ποίηση και Θεολογία 3: Νικηφόρος Βρεττάκος - Άγιος Μάξιμος Ομολογητής
Ποίηση και Θεολογία: Σειρά εκπομπών με στόχο την συσχέτιση της Ορθόδοξης Θεολογίας με τις "ψυχοθεραπευτικές" προσεγγίσεις, την ποίηση και την φιλοσοφία. Η σκοτεινή νύχτα της ψυχής στην πνευματική πορεία σύμφωνα με τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή και η μυστική εμπειρία της χαράς στο ποίημα "Ειρήνη" του Νικηφόρου Βρεττάκου.
«Τέσσαρες είσι γενικοί εγκαταλείψεως τρόποι, η οικονομική, ως επί τον Κυρίου, ίνα δια της δοκούσης εγκαταλείψεως, οι εγκαταλελειμμένοι σωθώσιν. Η δε προς δοκιμήν, ως επί του Ιώβ και Ιωσήφ, ίνα ο μεν ανδρείας, ο δε σωφροσύνης στήλαι αναφανώσιν, η δε, προς παίδευσιν πατρικήν ως επί του Αποστόλου, ίνα, ταπεινοφρονών, την υπερβολήν φύλαξη της χάριτος, η δε κατά αποστροφήν, ως επί των Ιουδαίων, ίνα κολαζόμενοι, προς μετάνοιαν κατακαμφθώσιν. Σωτήριοι δε πάντες οι τρόποι υπάρχουσι και της θείας αγαθότητας και φιλανθρωπίας ανάμεστοι». [Φιλοκαλία, έκδ. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1958, Β' τόμος, σελ. 51.]
«Σήμερα η κίνηση του κόσμου είναι ένας Φλοίσβος. Παραιτήθηκε η θάλασσα να γυρεύει... Κι οι ευκάλυπτοι... Δε θέλουνε τίποτα …Ο ουρανός, διαυγής, κυματίζει το χρώμα του δίχως περίσκεψη. Η ψυχή μου ψηλότερα φέρεται επί των υδάτων του σύμπαντος». Νικηφόρος Βρεττάκος - Ειρήνη. (Απόσπασμα)
54:02 Ο άγιος Μάξιμος στην εποχή του και σήμερα
ΛΟΓΟΣ ΡΩΜΑΙΪΚΟΣ (ΑΧΕΛΩΟΣ TV 2014) ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΠΛΑΝΟΣ. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΓΓΡΑΦΗΣ: 11/11/14 ΚΑΛΕΣΜΕΝΟΣ: Παναγιώτης Χαβαράνης, Εκπαιδευτικός, Ιστορικός Ερευνητής. ΣΧΟΛΙΑ: Μία εκπομπή αφιέρωμα στο βίο και τα έργα του άγιου Μάξιμου του Ομολογητή, μέγα θεολόγου και Πατέρα της Εκκλησίας μας, που ομολόγησε την Ορθόδοξο Πίστη σε μία εποχή που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τη δική μας.
29:08 Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος: Ο άγιος Μάξιμος για τη Θέληση
ΛΥΧΝΟΣ TV Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος: «Ο άγιος Μάξιμος για την Θέληση»,
Εκπομπή 75η, 3 Ιανουαρίου 2019. Όλες οι εκπομπές ΕΔΩ
27:53 Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής -
π. Νικόλαος Λουδοβίκος (21 Ιαν 2007)
Σοφία Ντρέκου - αέναη επΑνάσταση 21 Ιανουαρίου · Θεματολογία:
ΓΕΙΑ ΣΟΥ ΜΑΞΙΜΕ…
Σε γνώρισα αλλά σε ξέχασα
στο μάκρος του δρόμου.
Όταν διάβασα τον υπέροχο λόγο σου:
«Ουρανόν και γην ήνωσε δι’ εαυτού»
Ο Χριστός, σε ξαναθυμήθηκα!
Καλέ μου φίλε κι άγιε Ομολογητή μου.
Άνθρωποι είμαστε αδύναμοι
κι όλο να τρώμε σαρακοστιανά δεν τ’ αντέχουμε.
Την Μεγάλη Παρασκευή μες στην βαριά μαυρίλα,
αρχίζουμε φως χαράς τραγούδι Χριστός Ανέστη!
Ένας αέρας λευτεριάς για την πικρή καρδιά μας.
Γλυκασμός ουράνιος για τον αυστηρό μας νου.
Ανδρέας Γ. Λίτος 2019 · 21 Ιανουαρίου 2019
Κόσμος άνθρωπος κοινωνία
κατά τον άγιο Μάξιμο
κατά τον άγιο Μάξιμο
Νικόλαος Ματσούκας
Βίντεο: Κοσμολογία και Κτίση: Άνθρωπος και κόσμος στη θεολογία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού. Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης (Ζηζιούλας). Η σχέση τού ανθρώπου με την υπόλοιπη κτίση, έχει σωτηριολογικές και οντολογικές συνέπειες. Απομαγνητοφώνηση: Ν.Μ.: Άνθρωπος και κόσμος στη θεολογία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού. Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα. Ε.Ι.Ε Τρίτη 16 Μαρτίου 2010.
Ολόκληρη την ομιλία σε απομαγνητοφώνηση την διαβάζετε εδώ:
Ολόκληρη την ομιλία σε απομαγνητοφώνηση την διαβάζετε εδώ:
1. Εισαγωγή: Η ζωή τού αγίου Μαξίμου
2. Η κοσμολογία τού αγίου Μαξίμου
3. Η σχέση μεταξύ ανθρώπου και κτίσεως
4. Η Χριστολογική κοσμολογία τού αγίου Μαξίμου
5. Η σημασία τής ενσάρκωσης τού Λόγου
6. Η Εκκλησιολογική κοσμολογία τού Μαξίμου
7. Συμπεράσματα
2. Η κοσμολογία τού αγίου Μαξίμου
3. Η σχέση μεταξύ ανθρώπου και κτίσεως
4. Η Χριστολογική κοσμολογία τού αγίου Μαξίμου
5. Η σημασία τής ενσάρκωσης τού Λόγου
6. Η Εκκλησιολογική κοσμολογία τού Μαξίμου
7. Συμπεράσματα
39:40 Άνθρωπος και κόσμος κατά Άγ. Μάξιμο Ομολογητή
Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης (κατά κόσμον Ιωάννης Ζηζιούλας, 1931-...) είναι από τους πιο γνωστούς σύγχρονους Έλληνες Ορθόδοξους θεολόγους. Ήταν μαθητής του μεγάλου Ρώσου ορθόδοξου θεολόγου π. Γεωργίου Φλορόφσκι. Γεννήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1931 στο Καταφύγιο Κοζάνης. Σπούδασε Θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από όπου αποφοίτησε το 1955, στο οποίο το 1965 εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα «Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί τῷ Ἐπισκόπῳ κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰώνας» και αναγορεύθηκε διδάκτορας.
Γιατί ο Μάξιμος Ομολογητής δίνει τη δική του σφραγίδα στα γεγονότα και η πρόκληση των γεγονότων αφυπνίζει και πλουτίζει την προσωπικότητα του. Γεννήθηκε, έζησε και έδρασε σε μια εποχή που το Βυζάντιο πάλευε να περισώσει και να σταθεροποιήσει το μεγαλείο της οικουμενικής του κυριαρχίας.
Ολόκληρο το βιβλίο εδώ: Κόσμος άνθρωπος κοινωνία κατά τον άγιο Μάξιμο, Νικόλαος Ματσούκας,Η οικουμενική αυτή κυριαρχία είχε γίνει πραγματικότητα τον έκτο αιώνα από τον Ιουστινιανό. Οι στρατιωτικές επιτυχίες του αυτοκράτορα Ιουστινιανού στην Ανατολή και τη Δύση ήταν επιβλητικές. Έτσι μπόρεσε να πραγματοποιήσει μια οικουμενική αυτοκρατορία που ήταν "καθ' ομοίωσιν" της επουράνιας βασιλείας.
Γι' αυτό άλλωστε ο Ιουστινιανός είναι ο πρώτος αυτοκράτορας του Βυζαντίου που απεικονίστηκε πάνω σε χρυσό νόμισμα, κρατώντας στο χέρι τη σφαίρα με το σταυρό. Αλλά μετά το θάνατο του Ιουστινιανού η αυτοκρατορία παρουσίαζε έκδηλα συμπτώματα κοπώσεως. Υπήρχε έντονη η απειλή μιας έ-περχόμενης καταρρεύσεως. Οι διάδοχοι του μεγάλου αυτοκράτορα έπρεπε να κάνουν το παν για να διατηρήσουν το μεγαλείο της αυτοκρατορίας. (...) (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
Δείτε ακόμη:
- Νικ. Λουδοβίκος: Οι απλοί χωριάτες ήταν θεόπτες! Θεοποιΐα (Βίντεο)
- Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής για την Κοίμηση της Θεοτόκου
- Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Πώς δικαιολογούνται οι πέντε άνδρες της Σαμαρείτιδας και ο έκτος που δεν ήταν άνδρας της;
- Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Βασικές αρχές της κοσμολογίας του (Κατεβάστε Άπαντα τα έργα) Κόσμος, άνθρωπος, κοινωνία κατά τον άγ.Μάξιμο
- Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Ποια είναι η συκιά του Ευαγγελίου που ξεράθηκε φαινομενικά παράλογα;
- Άγιος Ιουστίνος ο Φιλόσοφος και Μάρτυς (1 Ιουνίου) Η θεωρία του σπερματικού λόγου στη θεολογία του, ο Βίος και Άπαντα τα έργα του
1 σχόλιο:
Σχόλια στην οντολογία. Αναφορικά με το Β αμφιβάλλω αν ο Μέγας Πατήρ συνέγραψε την έκφραση εκ του μηδενός. Όσο έχουμε ψάξει στη σχολή όλοι οι Πατέρες ανέφεραν εκ του μη όντως και όχι εκ του μηδενός. Οι σύγχρονοι μόνο λαθεμένα το κάνουν. Έχει τεράστια αξία ο διαχωρισμός πολύ επίπεδα. Επίσης το Δ αναφέρει την έκφραση τα όντα φθείρονται. Αυτό συμβαίνει μετά πτωτικά. Εκεί χρειάζεται μια έρευνα για πότε και που αναφέρεται ο Άγιος Πατήρ. Προπτωτικά δεν υπάρχει φθορά. Εγειρεται ζήτημα αν η έννοια φθορά εντάσσεται στην εξέλιξη εντός Παραδείσου. Ή από την άλλη αν η έννοια φθορά ως συστατικό δημιουργίας νέων όντων έχει άλλη νοηματοδοτηση από τη μεταπτωτική έννοια, όπου υπονοείται η πορεία προς το θάνατο. Με εκτίμηση, Χ. Μανδράκης. Ωσονούπω και θεολόγος.
Δημοσίευση σχολίου