†. Η ΣΤΑΥΡΩΣΙΣ †. ΟΜΙΛΙΑ + ΚΕΙΜΕΝΟ
(Απομαγνητοφώνηση και Βίντεο)
Ἀνάλυση τῆς θεολογίας τῆς εἰκόνας
τῆς Σταυρώσεως τοῦ Κυρίου μας.
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία
του π. Κων. Στρατηγόπουλου
του π. Κων. Στρατηγόπουλου
Επιμέλεια-τονισμοί Σοφία Ντρέκου
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, από την ιστοσελίδα www.floga.gr, στα πλαίσια των μαθημάτων αγιογραφίας των Αγίων εικόνων της Ορθοδοξίας μας, που έγινε την Παρασκευή 9-12-2005.
«Να αναλύσουμε σήμερα την εικόνα της σταυρώσεως του Χριστού. Συνήθως έτσι αναπαριστάνουμε την εικόνα της σταυρώσεως του Χριστού. Ο Χριστός εσταυρωμένος πάνω στον Σταυρό, μαζί έχουμε τον χορό της Παναγίας και των γυναικών και ταυτόχρονα από κάτω τον Ιωάννη τον θεολόγο και πίσω έχουμε τον εκατόνταρχο.
Υπάρχει σε μια προγενέστερη περίοδο μια πιο λιτή εικόνα, όπου είναι μόνο ο Χριστός εσταυρωμένος μαζί με την Παναγία και τον Ιωάννη τον Θεολόγο από κάτω. Και μια πιο λιγότερο λιτή που έχει ρεαλιστικά πρόσωπα, όπως ο χορός των γυναικών και ο εκατόνταρχος ο Λογγίνος.
Μεταγενέστερες εικόνες από αυτήν, είναι πολύ πεφορτισμένες με πάρα πολλά άλλα πρόσωπα, δηλαδή, κακούργοι, ληστές, διώκτες, η σκάλα, ο πετεινός, ο οποίος ελάλησε τρις. Είναι πολύ φορτωμένες προσεγγίσεις, οι οποίες ξεφεύγουν από το ήθος της ορθόδοξης λιτότητας και απλότητας.
Εμάς μας ενδιαφέρει να δώσουμε τα κεντρικά σημεία της θεολογίας, και όχι να φορτώσουμε την εικόνα με πάρα πολύ πλήθος, που σίγουρα υπήρχε την ώρα της σταυρώσεως γύρω από το Χριστό. Δεν κάνουμε έναν αγιογραφικό ρεαλισμό, κάνουμε θεολογική λιτή προσέγγιση όπως το θέλει η Ορθοδοξία μας. Θα έλεγα αυτό είναι ένα όριο αυτής της εικόνας, εξ απόψεως φορτώσεως υπαρκτού αριθμού προσώπων.
Να δούμε τα θεολογικά στοιχεία αυτής της εικόνας. Ο Χριστός είναι εσταυρωμένος πάνω στο Σταυρό. Παρόλο που το λέει η Αγία Γραφή, στο Σταυρό είναι γεγραμμένα τα αρχικά γιώτα, νυ, βήτα, γιώτα. Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων. Εμείς δεν γράφουμε αυτό. Βλέπετε η Γραφή το λέει. Αν κάποιος το γράψει, δεν είναι λάθος, αλλά είναι λάθος θεολογικής προσεγγίσεως αυτού που θέλουμε να δείξουμε. Εκεί έλεγε λοιπόν Ι.Ν.Β.Ι., Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων. Εμείς γράφουμε τη φράση επάνω συντετμημένη. Συνήθως χρησιμοποιούμε τα κεφαλαία, ο Βασιλεύς της Δόξης. Ο.ΒΣΛ.Τ.ΔΞ. Συνήθως συντετμημένο, Ο Βασιλεύς της Δόξης, γιατί ο Σταυρός είναι η δόξα του Χριστού. Ο Ίδιος το λέει, στο τέλος της μεγάλης ομιλίας Του προς τους μαθητές Του, που είναι καταγεγραμμένη στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, την ώρα του Μυστικού Δείπνου, «νυν εδοξάσθη ο Υιός του ανθρώπου».
Ο Σταυρός είναι η δόξα του Χριστού. Δόξα σημαίνει φανέρωση, όπου φανερώνεται η αγάπη του Θεού. Πάνω στο σταυρό φανερώνεται πρώτα η αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο, και ταυτόχρονα η διαστροφή του διαβόλου που θέλει να Τον σταυρώσει. Πάντως εδώ είναι μια δόξα, μία αποκάλυψη. Άρα δοξάζεται την ώρα του σταυρού Του ο Χριστός, γι᾽ αυτό γράφουμε «Ο Βασιλεύς της Δόξης».
Τώρα στην εικόνα επάνω, και πάλι η οποία θέλει να απεικονίσει τα γεγονότα χωρίς ρεαλισμούς απόλυτους, αλλά με θεολογικές προσεγγίσεις, υπάρχουν πράγματα μη ρεαλιστικά. Ο Χριστός είναι πάνω στο σταυρό και έχει κοιμηθεί. Εάν υπήρχε η έννοια της ρεαλιστικής απεικονίσεως της κοιμήσεως, του θανάτου κάποιου ανθρώπου πάνω στο σταυρό, θα έπρεπε τα χέρια αυτού του ανθρώπου να έχουν κρεμαστεί. Εδώ [στην εικόνα παρατηρούμε ότι] δεν έχουν κρεμαστεί.
Τώρα έχουμε το χορό της Παναγίας και των γυναικών. Πρώτα-πρώτα είναι τα στοιχεία τα οποία τα γνωρίζουμε της Παναγίας, τα αστεράκια κ.λπ.. Υπάρχει ένα χέρι ανοιχτό της Παναγίας, που είναι το θέμα της αποδοχής, δηλαδή αποδέχεται ότι αυτό το γεγονός που γίνεται στο Χριστό είναι για τη σωτηρία του κόσμου. Είναι αποδοχή, δεν είναι διαμαρτυρία. Ταυτόχρονα το άλλο χέρι το οποίο ακουμπάει το μάγουλο, εκφράζει τη λεγομένη «άφατος θλίψη». Είναι η μοναδική έκφραση θλίψης αν πράξουμε, εμείς θλίψη δεν εκφράζουμε ποτέ, έχουμε τη χαρμολύπη, σας το έχω πει. Αυτή είναι η «άφατος θλίψις», που δεν είναι θλίψη, δηλαδή υπάρχει ένας θάνατος, υπάρχει μια τραγωδία, αλλά υπάρχει μια α-φατος θλίψις. Άφατος θλίψις δεν σημαίνει ακραία θλίψις. Σημαίνει α(+)φημί, απερίγραπτη. ΑΑΑ! Δεν μπορώ να το περιγράψω. Όχι απερίγραπτη με την έννοια του ότι τι τραγωδία είναι αυτή που έγινε.
Ερώτηση: Γιατί παρουσιάζεται ο Ιησούς ως δεύτερος Αδάμ;
Απάντηση: Το λέει ο απόστολος Παύλος, ο νέος Αδάμ. Δεν παρουσιάζουμε τίποτα. Εμείς θεολογούμε, τίποτε δεν παρουσιάζουμε. Δεν κάνουμε κάποια πρωτότυπη σύλληψη. Είναι ο νέος Αδάμ κατά τον απόστολο Παύλο· και ειδικά στην προς Εβραίους επιστολή μιλάει με ορολογίες ιουδαϊκές.
Ερώτηση: Ο Αδάμ όμως έπεσε στην αμαρτία. Ο Ιησούς ήρθε για να μας σώσει.
Απάντηση: Ο Αδάμ είναι ο άνθρωπος. Αδάμ σημαίνει άνθρωπος, στα Εβραϊκά. Και εδώ πέρα έρχεται ο νέος άνθρωπος, ο Χριστός γίνεται άνθρωπος, για να αναπλάσει τον άνθρωπο, γι᾽ αυτό είναι νέος Αδάμ, για να αναπλάσει. Όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, έγινε άνθρωπος για να γίνουμε εμείς Θεοί.
Ερώτηση: Μέσα στον παράδεισο υπήρχε θάνατος;
Απάντηση: Όχι, δεν υπήρχε.
Ερώτηση: Οπότε δεν υπήρχε και αναπαραγωγή του ανθρώπου;
Απάντηση: Από που έβγαλες αυτό το συμπέρασμα; Θα έμεναν δηλαδή δυό άνθρωποι μονάχα στον παράδεισο; Θα απαντήσω μεν, αλλά το ερώτημα είναι λάθος τοποθετημένο. Τι σχέση έχει δηλαδή; Λες, εφόσον δεν πεθαίνει ο άνθρωπος, να μη γεννηθεί άλλος. Δεν είπα τέτοιο πράγμα. Να γεννηθούμε χωρίς να πεθάνουμε. Είναι θέμα χώρου δηλαδή;
Ερώτηση: Επειδή νομίζω το: «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε» το είπε ο Θεός μετά την πτώση.
Απάντηση: Όχι, το είπε πριν, στο πρώτο κεφάλαιο της Γενέσεως. Εξάλλου ο άνθρωπος είναι άνδρας και γυναίκα πριν από την πτώση. Δηλαδή, καταλήγουμε τότε σε ένα ανώμαλο συμπέρασμα, ότι αν η παραγωγική διαδικασία διενεργήθηκε απλώς μετά την πτώση, τότε ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο ατελή, δηλαδή δεν ήταν ένα μέγεθος ο άνδρας και η γυναίκα, το οποίο μπορεί να γεννήσει άνθρωπο, και μετά φτιάχτηκε. Άρα ήταν ο άνθρωπος ατελής και μετά έγινε έτσι.
Ερώτηση: Όχι, επειδή θα ήταν σε κατάσταση πιο πνευματική, δεν θα τον ενδιέφερε τόσο οι απολαύσεις των αισθητικών.
Απάντηση: Μα δεν είπε ο Θεός απόλαυση, είπε αναπαραγωγή. Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε, είπε. Εμείς τα πράγματα του κόσμου τα κάναμε αίσθηση αμαρτωλή. Δηλαδή τι αναιρεί το ένα από το άλλο; Άλλο το γεγονός το ότι ο άνθρωπος, ο Αδάμ ήρθε σε επαφή με τη γυναίκα του, «και έγνω ο Αδάμ την γυναίκα αυτού» μετά την πτώση, αλλά δεν σημαίνει που δεν θα γινόταν πριν. Να σας το πω με ένα παράδειγμα που θα το καταλάβετε καλύτερα. Τώρα εγώ κρατάω στα χέρια μου ένα σάντουιτς να το φάω. Είμαι στο πεζοδρόμιο, κι ενώ το τρώω, περνάει αυτή τη στιγμή ένα αυτοκίνητο και μου σπάζει τα δόντια και όλη τη μασέλα. Μετά πάλι θα το τρώω το σάντουιτς, αλλά θα το τρώω με σπασμένα δόντια. Δεν το γεύομαι καλά τώρα, επειδή μεσολαβεί μια άλλη διαδικασία. Ενώ ο άνθρωπος θα το έκανε όπως και δήποτε αυτό το πράγμα, αλλά απλώς το ζει τώρα μέσα από τραγικές συνθήκες αυτό το γεγονός. Άρα το θέμα του έρωτα βιώνεται μεταπτωτικά, χωρίς να είναι γεγονός μεταπτωτικό. Είναι προπτωτικό, γιατί ο Θεός δεν θα έκανε άνδρα και γυναίκα. Γιατί όλο αυτό είναι μέσα στην ιστορία. Ούτε κάνει άνδρα και γυναίκα για να κάνουν παιδιά μόνο, αλλά όλο αυτό είναι η έννοια της αγάπης, είναι η έννοια της τριαδιολογίας, δια της παρουσιάσεως των δύο που γίνονται ένα. Γίνεται μια τριαδιολογία, το τρία που είναι ένα. Ταυτόχρονα αυτό είναι καρπός της αγάπης. Ο σκοπός του γάμου είναι να γίνουν άγιοι, να μοιάσουνε στο Θεό. Μέσα στη διαδικασία αυτή υπάρχει και ο καρπός του γάμου, που είναι τα παιδιά. Είναι καρπός αγάπης και όχι καρπός απαιτήσεως για αριθμό τέκνων. Είναι καρπός της αγάπης κι ό,τι επιτρέψει ο Θεός, δηλαδή ο Θεός επιτρέψει ή δεν επιτρέψει, είναι μια δική Του ιστορία. Ο γάμος δεν χάνεται αν υπάρχουν δέκα παιδιά ή δεν υπάρχει κανένα παιδί. Ο γάμος χάνεται αν είμαστε χωρισμένοι, αμαρτωλοί και διχασμένοι, αν δεν δημιουργήσει ο γάμος τη διαδικασία της αγιοποιήσεως του ανθρώπου. Βλέπετε η ᾽Εκκλησία δεν στέκεται στο πόσα παιδιά έκανες. Ούτε η Εκκλησία είναι υπέρ της πολυτεκνίας, ούτε είναι υπέρ της ατεκνίας. Είναι δια της αγάπης και της συμμετοχής σε αυτό το γεγονός να καταλήξεις να γίνεις άγιος. Άρα η Εκκλησία δεν επιβραβεύει την πολυτεκνία ούτε την ατεκνία, παρά επιβραβεύει τη βαθιά εμπιστοσύνη στο Θεό.
Ερώτηση: Ένας λόγος που είπα την απορία αυτή είναι κι ότι εφόσον ήταν στείρα η Άννα, σήμερα όλοι αναφέρονται μόνο στη στειρότητα. Εγώ νομίζω όμως, ότι εφόσον και ο Ιωακείμ και η Άννα είχαν προχωρήσει πνευματικά και μετά ήρθε η σύλληψη. Είναι σαν δώρο Θεού. Όχι ότι θα το ζητούσαν σε όλη τους τη ζωή το παιδί. Όλα τα τροπάρια αναφέρουν στο ότι ζητούσαν και εδόθη.
Απάντηση: Όχι, συγγνώμη. Μια σειρά μεγάλων γυναικών στην Αγία Γραφή ήταν στείρες. Η Ρεβέκκα, η Ραχήλ, κ.λπ. Η μητέρα του προφήτου Σαμουήλ, η Άννα. Η άλλη Άννα.
Ερώτηση: Ναι. Αλλά και η ξαδέρφη Της, του Προδρόμου η μητέρα, κι αυτή ήταν στείρα αλλά και πολύ μεγάλη γυναίκα. Μπορεί σε όλη της τη ζωή να παρακαλούσε να κάνει παιδί;
Απάντηση: Όχι. Το κείμενο εσείς το βλέπετε αλλιώτικα. Το κείμενο ειδικά του ευαγγελιστού Λουκά που περιγράφει την Ελισάβετ και τον Ζαχαρία, λέει πάρα πολύ ωραία που ήταν άνθρωποι δίκαιοι πάρα πολύ, αλλά δεν είχαν παιδιά. Πολύ απλά. Δεν λέει είχαν αγωνία.
Ερώτηση: Ναι. Αλλά συνεχώς αναφέρονται στο στείρο...
Απάντηση: Ναι, γιατί είναι η θεολογία της στειρότητας του κόσμου. Είμαστε στείροι και σπάζεται από τη χάρη του Θεού η στειρότητά μας και πως θα γίνουμε πνευματικοί άνθρωποι. «Και στείραν έτεκεν επτά», που σημαίνει ένας που ήταν αμαρτωλός και χαμένος, που μπορεί να πολλαπλασιάσει αρετές. Είναι η θεολογία της στειρότητας. Ολόκληρη θεολογία είναι μέσα στην Παλαιά Διαθήκη. «Πολλά γαρ τα τέκνα της ερήμου ή της εχούσης τον άνδρα». Η έχουσα τον άνδρα είναι ο Ισραήλ, που είχε το Χριστό και δεν κάνει τίποτα και έρημος είναι ο κόσμος που δεν είχε το Χριστό και γίνεται άγιος. Μη στέκεστε μονάχα στις λέξεις.»
FaceBook:
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θανασάς 3 Δεκεμβρίου 2018 · «Ο ΣΚΟΠΟΣ του ΓΑΜΟΥ είναι (ο Άνδρας κ η Γυναίκα) να γίνουν ΑΓΙΟΙ, να μοιάσουνε στο Θεό.- Γίνεται μια τριαδιολογία, το τρία (σημ. Άνδρας, Γυναίκα, Αγ. Πνεύμα) που είναι ένα.
- Μέσα στη διαδικασία αυτή υπάρχει και ο καρπός του γάμου, που είναι τα παιδιά. Είναι καρπός αγάπης και όχι καρπός απαιτήσεως για αριθμό τέκνων. Είναι καρπός της αγάπης κι ό,τι επιτρέψει ο Θεός, δηλαδή ο Θεός επιτρέψει ή δεν επιτρέψει, είναι μια δική Του ιστορία. Ο γάμος δεν χάνεται αν υπάρχουν δέκα παιδιά ή δεν υπάρχει κανένα παιδί.
- Ο ΓΑΜΟΣ ΧΑΝΕΤΑΙ αν είμαστε χωρισμένοι, αμαρτωλοί και διχασμένοι, αν δεν δημιουργήσει ο γάμος τη διαδικασία της αγιοποιήσεως του ανθρώπου.
- Βλέπετε η Εκκλησία δεν στέκεται στο πόσα παιδιά έκανες. Ούτε η Εκκλησία είναι υπέρ της πολυτεκνίας, ούτε είναι υπέρ της ατεκνίας.
- Είναι δια της αγάπης και της συμμετοχής σε αυτό το γεγονός να καταλήξεις να γίνεις άγιος.
- Άρα η Εκκλησία δεν επιβραβεύει την πολυτεκνία ούτε την ατεκνία, παρά επιβραβεύει τη βαθιά ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ στο Θεό.
- ο Χριστός ένα πράγμα μας υποσχέθηκε, τίποτε άλλο: όποιος θέλει να είναι μαζί μου, θα πάρει το σταυρό του να με ακολουθήσει.
- ο Χριστός αγκαλιάζει όλο τον κόσμο και όλους που είναι διχασμένοι τους ενώνει.»
π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος
(πηγή: http://www.sophia-ntrekou.gr/2016/04/H-stayrwsis.html)
(σ' ευχαριστώ για την εγγραφή στο υπέροχο ιστολόγιό σου, Σοφία Ντρέκου)
Να δούμε τα θεολογικά στοιχεία αυτής της εικόνας. Ο Χριστός είναι εσταυρωμένος πάνω στο Σταυρό. Παρόλο που το λέει η Αγία Γραφή, στο Σταυρό είναι γεγραμμένα τα αρχικά γιώτα, νυ, βήτα, γιώτα. Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων. Εμείς δεν γράφουμε αυτό. Βλέπετε η Γραφή το λέει. Αν κάποιος το γράψει, δεν είναι λάθος, αλλά είναι λάθος θεολογικής προσεγγίσεως αυτού που θέλουμε να δείξουμε. Εκεί έλεγε λοιπόν Ι.Ν.Β.Ι., Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων. Εμείς γράφουμε τη φράση επάνω συντετμημένη. Συνήθως χρησιμοποιούμε τα κεφαλαία, ο Βασιλεύς της Δόξης. Ο.ΒΣΛ.Τ.ΔΞ. Συνήθως συντετμημένο, Ο Βασιλεύς της Δόξης, γιατί ο Σταυρός είναι η δόξα του Χριστού. Ο Ίδιος το λέει, στο τέλος της μεγάλης ομιλίας Του προς τους μαθητές Του, που είναι καταγεγραμμένη στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, την ώρα του Μυστικού Δείπνου, «νυν εδοξάσθη ο Υιός του ανθρώπου».
Ο Σταυρός είναι η δόξα του Χριστού. Δόξα σημαίνει φανέρωση, όπου φανερώνεται η αγάπη του Θεού. Πάνω στο σταυρό φανερώνεται πρώτα η αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο, και ταυτόχρονα η διαστροφή του διαβόλου που θέλει να Τον σταυρώσει. Πάντως εδώ είναι μια δόξα, μία αποκάλυψη. Άρα δοξάζεται την ώρα του σταυρού Του ο Χριστός, γι᾽ αυτό γράφουμε «Ο Βασιλεύς της Δόξης».
Τώρα στην εικόνα επάνω, και πάλι η οποία θέλει να απεικονίσει τα γεγονότα χωρίς ρεαλισμούς απόλυτους, αλλά με θεολογικές προσεγγίσεις, υπάρχουν πράγματα μη ρεαλιστικά. Ο Χριστός είναι πάνω στο σταυρό και έχει κοιμηθεί. Εάν υπήρχε η έννοια της ρεαλιστικής απεικονίσεως της κοιμήσεως, του θανάτου κάποιου ανθρώπου πάνω στο σταυρό, θα έπρεπε τα χέρια αυτού του ανθρώπου να έχουν κρεμαστεί. Εδώ [στην εικόνα παρατηρούμε ότι] δεν έχουν κρεμαστεί.
Ο νόμος της βαρύτητας θα επέτρεπε το σώμα να πάει προς τα κάτω. Υπάρχει [στο κάτω μέρος του σταυρού] ένα μικρό ξύλο, που θα εμπόδιζε την πτώση του σώματος και θα κρεμόταν, όπως παρουσιάζεται σε πάρα πολλές εικόνες και αυτό είναι λάθος. Είναι θεολογικό λάθος. Υπό ποιά έννοια θεολογικό λάθος; Ότι πρέπει ο Χριστός να έχει ανοιχτά τα χέρια Του, γιατί ο Χριστός εκοιμήθη επάνω στο σταυρό, αλλά την ίδια ώρα, αυτή τη στιγμή είναι νικητής στον Άδη. Από αυτή τη στιγμή αρχίζει η ανάσταση του Χριστού. Γιατί ο Χριστός κατεβαίνει στον Άδη και τώρα έχει νικήσει ήδη τον Άδη. Άρα ενώ είναι κεκοιμηκώς, τεθνηκώς πάνω στο σταυρό, εμείς πρέπει ταυτόχρονα να παρουσιάσουμε και ότι εκοιμήθη, ότι είναι [δηλαδή] νεκρός, αλλά ταυτόχρονα και ότι είναι ζωντανός και νικητής· και αυτό το εκφράζουμε με τις ανοιχτές παλάμες και με τα ανοιχτά χέρια Του, ότι πέθανε μεν αλλά δεν κρεμάστηκε.
Ελ Γκρέκο: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος: «Η Σταύρωση»
Και πέρα από αυτό, με αυτό το άνοιγμα των χειρών εκφράστηκε το τροπάριο της μεγάλης Παρασκευής που λέει, «ήπλωσας τας παλάμας», άπλωσες τις παλάμες Σου, «και ήνωσας», και ένωσες, «τα το πριν διεστώτα», αυτά που ήταν πριν χωρισμένα, δηλαδή ο Χριστός αγκαλιάζει όλο τον κόσμο και όλους που είναι διχασμένοι τους ενώνει. Είναι μια άλλη θεολογική προσέγγιση μέσα από τα τροπάρια της Εκκλησίας μας.
Ακόμη πρέπει να παρουσιάσουμε τη νύξη της πλευράς του Χριστού που εξήλθεν αίμα και ύδωρ. Και αυτό το παρουσιάζουμε γιατί είναι ένα γεγονός ρεαλιστικό, και γι᾽ αυτό την ώρα που προετοιμάζουμε τη θεία Λειτουργία, την Πρόθεση, το πρωί, όταν βάζουμε μέσα στο ποτήριον το νάμα, το κρασί, βάζουμε και ύδωρ. «Και εξήλθεν εκ της πλευράς Αυτού αίμα και ύδωρ». Αυτή η απεικόνιση του αίματος και του ύδατος, χωρίς εμείς να θέλουμε να έχουμε αποδείξεις, είναι μια πραγματική απόδειξη ότι ο Χριστός πέθανε όντως πάνω στο σταυρό. Προσέξτε, πέθανε όντως πάνω στο σταυρό, ανθρωπίνως πέθανε. Παρόλο που αυτό είναι κοίμηση. Ακριβώς θα εξέλθει αίμα και ύδωρ υπό ποιά έννοια; Γιατί ταυτόχρονα είναι ζωντανός και νικητής. Αλλά, όντως πέθανε πάνω στο σταυρό. Δεν ήταν δηλαδή οιονεί νεκρός, σαν νεκρός. Και εξ απόψεως όπως μπορεί να το μελετήσει κάποιος κατά τα μέτρα της ιατρικής, όταν κάποιος κοιμηθεί το αίμα χωρίζεται στα αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια και στον ορό του αίματος -αίμα και ύδωρ.
Άρα σε πάρα πολλές εκκλησίες που απεικονίζουν τον εσταυρωμένο κρεμασμένο, συνήθως όλες οι εκκλησίες οι ρωμαιοκαθολικές έτσι τον παρουσιάζουν -και έχει πάρει ένα αντίγραφο, παρόλο που έχει καταβολές ορθόδοξες ο δικός μας αγιογράφος Δομένικος Θεοτοκόπουλος, ο Ελ Γκρέκο και στο μεγάλο του έργο για το πάθος έχει το Χριστό να κρέμεται. Παρόλο που ο Ελ Γκρέκο ξέρει την παράδοση τη δική μας, της κρητικής της τέχνης, από την Κρήτη είναι, η απεικόνισή του έχει επηρεασμούς από τον ρωμαιοκαθολικό ρομαντισμό και κάνει ένα δικό του συνδυασμό. Πανέμορφο ζωγραφικό, αλλά λανθασμένο θεολογικό. Αλλά υπάρχουν ακόμη θεολογικά στοιχεία τα οποία όμως δεν φαίνονται, δηλαδή δεν φανερώνονται λόγω του επηρεασμού του και λόγω της τεχνικής ιδιοτροπίας του. Όλες λοιπόν οι εκκλησίες οι ρωμαιοκαθολικές και ο Ελ Γκρέκο παρουσιάζουν το Χριστό στο πάθος κρεμασμένο πάνω από το σταυρό. Αυτό είναι το βασικό στοιχείο λοιπόν.
Ελ Γκρέκο: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος: «Η Σταύρωση»
Και πέρα από αυτό, με αυτό το άνοιγμα των χειρών εκφράστηκε το τροπάριο της μεγάλης Παρασκευής που λέει, «ήπλωσας τας παλάμας», άπλωσες τις παλάμες Σου, «και ήνωσας», και ένωσες, «τα το πριν διεστώτα», αυτά που ήταν πριν χωρισμένα, δηλαδή ο Χριστός αγκαλιάζει όλο τον κόσμο και όλους που είναι διχασμένοι τους ενώνει. Είναι μια άλλη θεολογική προσέγγιση μέσα από τα τροπάρια της Εκκλησίας μας.
Ακόμη πρέπει να παρουσιάσουμε τη νύξη της πλευράς του Χριστού που εξήλθεν αίμα και ύδωρ. Και αυτό το παρουσιάζουμε γιατί είναι ένα γεγονός ρεαλιστικό, και γι᾽ αυτό την ώρα που προετοιμάζουμε τη θεία Λειτουργία, την Πρόθεση, το πρωί, όταν βάζουμε μέσα στο ποτήριον το νάμα, το κρασί, βάζουμε και ύδωρ. «Και εξήλθεν εκ της πλευράς Αυτού αίμα και ύδωρ». Αυτή η απεικόνιση του αίματος και του ύδατος, χωρίς εμείς να θέλουμε να έχουμε αποδείξεις, είναι μια πραγματική απόδειξη ότι ο Χριστός πέθανε όντως πάνω στο σταυρό. Προσέξτε, πέθανε όντως πάνω στο σταυρό, ανθρωπίνως πέθανε. Παρόλο που αυτό είναι κοίμηση. Ακριβώς θα εξέλθει αίμα και ύδωρ υπό ποιά έννοια; Γιατί ταυτόχρονα είναι ζωντανός και νικητής. Αλλά, όντως πέθανε πάνω στο σταυρό. Δεν ήταν δηλαδή οιονεί νεκρός, σαν νεκρός. Και εξ απόψεως όπως μπορεί να το μελετήσει κάποιος κατά τα μέτρα της ιατρικής, όταν κάποιος κοιμηθεί το αίμα χωρίζεται στα αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια και στον ορό του αίματος -αίμα και ύδωρ.
Υπάρχει μια διάσταση. Αυτό είναι μια όντως αντιμετώπιση του θανάτου και πρέπει να υπάρχει της πλευράς του Χριστού μια ρήξη, ένα σπάσιμο του περικαρδίου. Αυτό λένε οι ιατρικές προσεγγίσεις. Δεν μας νοιάζει, δεν μας ενδιαφέρει, αλλά μας ενδιαφέρει ότι πέθανε πραγματικά, γιατί ήταν άνθρωπος και πέθανε πραγματικά. Ήταν πραγματικός ο θάνατός Του, υπό την έννοια του χωρισμού, προσέξτε, της ψυχής από το σώμα· αυτό σημαίνει θάνατος. Θάνατος σημαίνει χωρισμός της ψυχής από το σώμα. Αλλά επειδή εδώ η ανθρώπινη φύση του Χριστού ήταν ενωμένη με τη θεία φύση Του, παρόλο που τα δύο χωρίστηκαν, η ψυχή και το σώμα, και τα δύο παρέμειναν με τη θεία φύση ενωμένα. Υπάρχει μια διαφορά από τους ανθρώπους.
Ο άνθρωπος όταν πέθανε για πρώτη φορά, ο Αδάμ και η Εύα όταν πέθαναν, χωρίστηκε το σώμα και η ψυχή τους γιατί δεν ήταν ενωμένα μαζί με το Θεό· δηλαδή προσέξτε, αν κάνω κάποιο παράδειγμα, αν πάρω, δηλαδή, δύο αντικείμενα, αν πάρω, δηλαδή, δυό μολύβια στα χέρια μου κι ας φανταστώ που το ένα είναι το σώμα και το άλλο είναι η ψυχή και τα κρατάω με τα χέρια μου κι αν κάποιος τα χωρίσει αυτά τα δύο, παραμένουν και τα δύο ενωμένα με το χέρι μου, που είναι η θεία φύση του Χριστού. Αν είναι μακριά, αυτομάτως πεθαίνουν.
Ο θάνατος επήλθε στη ζωή του ανθρώπου λόγω του ότι απομακρύνθηκε από το Θεό. Και ο Θεός είναι ο Θεάνθρωπος εδώ, παρόλο που χωρίζουν το σώμα από την ψυχή και τα δύο παραμένουν ενωμένα μαζί με το Χριστό. Και υπ᾽ αυτή την έννοια ανίστανται, και όλη η χριστιανική ζωή συνίσταται ακριβώς, στην προσπάθεια που κάνουμε να ενώσουμε όλη μας την ύπαρξη, το σώμα και την ψυχή μας με το Χριστό, ούτως ώστε ακόμα ο πεπερασμένος, προσωρινός θάνατός μας να μπορέσει να δώσει τη δυνατότητα αυτά να ενωθούν και πάλι. Αυτή είναι η ανάσταση. Όλα, λοιπόν, κρίνονται κατά πόσο ενωνόμαστε με το Χριστό. Έτσι λοιπόν, ο Χριστός είναι κεκοιμηκώς, είναι πάνω στο σταυρό, τρέχει το αίμα Του και τρέχει κάτω, όπου υπάρχει ένας χώρος, σαν μια μικρή σπηλιά, που φαίνεται ένα κρανίο.
Δύο αιτίες είναι οι οποίες απεικονίζουν το κρανίο.
Πρώτον, εδώ ο λόφος πάνω στον οποίο σταυρώθηκε ο Χριστός λέγεται Γολγοθά. Στα Εβραϊκά γκολγκολθάϊ, γκολγκόλ είναι κρανίο. Γκολγκολθάϊ είναι τόπος κρανίου. Το ξέρουμε. Κρανίου τόπος. Και λεγόταν κρανίου τόπος εκεί, δύο αιτίες υπάρχουν. Πρώτον μεν, γιατί εκεί πέρα υπήρχε το σχήμα του κρανίου πάνω στο λόφο, ο οποίος σήμερα δεν φαίνεται, λόγω του ότι πάνω σε αυτόν τον τόπο της σταυρώσεως του Χριστού έχει χτιστεί ο ναός της Αναστάσεως. Φαίνεται το σχήμα του κρανίου στο λόφο αν κάποιος το διαγράψει, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει μια παράδοση η οποία λένε, ότι εδώ σε αυτόν τον τόπο είναι θαμμένος ο πρώτος Αδάμ. Ο Αδάμ. Και έχουμε την απεικόνιση του κρανίου του πρώτου Αδάμ. Έρχεται ο Χριστός, ο δεύτερος Αδάμ, δια της εκχύσεως του αίματός Του, να αναστήσει τον πρώτο Αδάμ. Ο Χριστός είναι ο δεύτερος Αδάμ. Πρώτος Αδάμ και ο δεύτερος Αδάμ.
Τώρα έχουμε το χορό της Παναγίας και των γυναικών. Πρώτα-πρώτα είναι τα στοιχεία τα οποία τα γνωρίζουμε της Παναγίας, τα αστεράκια κ.λπ.. Υπάρχει ένα χέρι ανοιχτό της Παναγίας, που είναι το θέμα της αποδοχής, δηλαδή αποδέχεται ότι αυτό το γεγονός που γίνεται στο Χριστό είναι για τη σωτηρία του κόσμου. Είναι αποδοχή, δεν είναι διαμαρτυρία. Ταυτόχρονα το άλλο χέρι το οποίο ακουμπάει το μάγουλο, εκφράζει τη λεγομένη «άφατος θλίψη». Είναι η μοναδική έκφραση θλίψης αν πράξουμε, εμείς θλίψη δεν εκφράζουμε ποτέ, έχουμε τη χαρμολύπη, σας το έχω πει. Αυτή είναι η «άφατος θλίψις», που δεν είναι θλίψη, δηλαδή υπάρχει ένας θάνατος, υπάρχει μια τραγωδία, αλλά υπάρχει μια α-φατος θλίψις. Άφατος θλίψις δεν σημαίνει ακραία θλίψις. Σημαίνει α(+)φημί, απερίγραπτη. ΑΑΑ! Δεν μπορώ να το περιγράψω. Όχι απερίγραπτη με την έννοια του ότι τι τραγωδία είναι αυτή που έγινε.
Δεν μπορεί να περιγράψει πως ο Θεός, ο Οποίος είναι άνθρωπος, σταυρώνεται για να σώσει τους ανθρώπους. Δεν μπορεί κανένας ανθρώπινος νους να περιγράψει το μυστήριο της άκρας ταπεινώσεως του Χριστού. Γι᾽ αυτό λοιπόν, έχουμε την άφατο θλίψη, η οποία ακριβώς εκφράζεται με αυτό τον τρόπο, επειδή δεν μπορούμε να βάλουμε την θλίψη στο πρόσωπο ενός ανθρώπου διαγεγραμμένη ως θλίψη, βάζει η Παναγία το χέρι Της να ακουμπάει το μάγουλο κι έτσι εκφράζουμε τη λεγομένη άφατο, απερίγραπτο, μυστηριώδη θλίψη, η οποία τελικά αυτή η θλίψη οδηγεί στην Ανάσταση.
Ταυτόχρονα είναι γύρω οι μυροφόρες γυναίκες σε μια κυκλοτερή κίνηση. Προσέξτε αυτό, οι κεφαλές των τεσσάρων γυναικών, της Παναγίας και των τριών γυναικών, περικλείονται μέσα σε έναν κύκλο. Και σε άλλες περιπτώσεις υπάρχουν τέτοιες γεωμετρικές απεικονίσεις. Δηλαδή αν έβαζα ένα διαβήτη, [θα σχηματιζόταν] ένας κύκλος, ο οποίος θα τις περικλείει και εκφράζει αυτό μια κοινωνικότητα. Δεν είναι αποσπασμένες την ώρα του πόνου. Έχουν μια κοινωνικότητα. Μια εκκλησιολογική στάση· ότι δεν σκέφτεται η κάθε μια το δικό της πόνο αποσπασμένη από το γεγονός, παρά μόνο είναι ενωμένες, όπως ενώνεται η Εκκλησία μπρος σε οποιαδήποτε θλίψη και ταυτόχρονα ενώνονται μπρος στο σταυρό του Χριστού και μπρος στον προσωπικό τους σταυρό, μια και προοπτική της ζωής μας είναι να ακολουθήσουμε το σταυρό του Χριστού, γιατί ο Χριστός ένα πράγμα μας υποσχέθηκε, τίποτε άλλο, όποιος θέλει να είναι μαζί μου, θα πάρει το σταυρό του να με ακολουθήσει. Άρα εφόσον αυτή είναι η μοναδική υπόσχεση που έδωσε ο Χριστός σε μας, εμείς τα γεγονότα του σταυρού, τα δύσκολα γεγονότα, τα αντιμετωπίζουμε εκκλησιολογικά, εν κοινωνία και όχι απομονωμένοι κάνοντας αποσπασματικές, περιστασιακές αντιμετωπίσεις. Αυτό είναι μια εκκλησιολογία λοιπόν. Αυτός ο [νοητός] κύκλος, μέσα στον οποίο περικλείονται οι κεφαλές των γυναικών.
[Ένα άλλο πρόσωπο είναι] ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, ο οποίος και αυτός με ένα δικό του τρόπο έχει ανοιχτό το χέρι αποδοχής του γεγονότος. Μια έντονα κεκλιμένη κεφαλή. Η άλλη έκφραση της δηλώσεως της αποδοχής ενός γεγονότος.
Και ταυτόχρονα πίσω έχουμε τον εκατόνταρχο, ο οποίος ιδών το θαύμα έφριξε και ταυτόχρονα είπε, «αληθώς Θεού υιός ην ούτος». Είναι ο εκατόνταρχος, ο οποίος είδε το Χριστό, που τον αντιμετώπισε με αγάπη και προσευχή την ώρα που τον σταύρωνε, και αυτός αλλάζει και μετά από λίγο αυτός γίνεται άγιος. Γίνεται μάρτυρας της Εκκλησίας και άγιος. Είναι ο άγιος Λογγίνος ο εκατόνταρχος, γι᾽ αυτό τον παρουσιάζουμε. Δεν παρουσιάζουμε απλώς την εκπροσώπηση του σώματος των στρατιωτών που σταύρωσαν το Χριστό. Δεν μας ενδιαφέρει. Το πρόσωπο το τραγικό, το πρόσωπο της ανομίας συνήθως δεν το παρουσιάζουμε. Αλλά μόνον αυτόν ο οποίος έγινε άγιος. Και είναι ο εκατόνταρχος ο Λογγίνος. Και μάλιστα τα όπλα τα οποία φοράει, όπως τα όπλα τα οποία βάζουν όλοι οι στρατιώτες, έχουν μετασχηματιστεί στα όπλα της πίστεως.
Τέλος, προσπαθώντας να προσεγγίσουμε αυτή την εικόνα, πρέπει να προσέξουμε πάρα πολύ τα τείχη που [απεικονίζονται]. Είναι από τα πιο σπουδαία εκφραστικά μεγέθη της θεολογίας αυτής της εικόνας. Δηλαδή, θα έλεγα, μια αγιογραφική απεικόνιση του σταυρού που δεν βάζει τα τείχη, πιθανώς να μην αδικεί τη θεολογία της σταυρώσεως, αλλά αδικεί το γενικότερο πλαίσιο της σταυρώσεως. Αυτά τα τείχη ορίζονται μέσα από τη θεολογία του αποστόλου Παύλου στην προς Εβραίους επιστολή, που τονίζει το πραγματικό γεγονός, υπενθυμίζοντας πως ο Χριστός έξω της πύλης έπαθε. Επειδή ήταν η μέρα η μεγάλη της Παρασκευής του πάσχα των Εβραίων, θα ήταν πάρα πολύ μεγάλη βεβήλωση της ημέρας αυτής αν κάποιος σταυρωνόταν μέσα από την πόλη. Αυτό είναι μια υποκρισία δηλαδή. Τον σταυρώνανε έξω από την πόλη και δεν τρέχει τίποτε. Αν τον σταυρώσουν μέσα από την πόλη, θα βεβηλωθεί η πόλη και θα βεβηλωθεί το πάσχα· ίνα φάγωμεν το πάσχα, λένε οι Εβραίοι. Και μάλιστα τονίζει ο απόστολος Παύλος στην προς Εβραίους επιστολή: «έξω της πύλης έπαθε. τοίνυν εξερχώμεθα προς αυτόν έξω της παρεμβολής τον ονειδισμόν αυτού φέροντες·» [Κεφ.13, 12-13], δηλαδή: ο Χριστός «έξω της πύλης έπαθε», σταυρώνεται έξω της πόλεως, έξω της πύλης. «Ούτω νυν και ημείς», λοιπόν έτσι κι εμείς, «εξερχώμεθα συν αυτώ», βγαίνουμε μαζί του έξω, «τον ονειδισμόν αυτού φέροντες» και φέρουμε πάνω στην πλάτη μας τη ντροπή του Χριστού. Δηλαδή εξερχόμεθα. Προσέξτε, είναι μια έξοδος. Τι έξοδος; Είναι μια έξοδος από τα τείχη της συμβατικότητας. Μια υποκριτική στάση, σταυρώνανε το Χριστό έξω από την πόλη, γιατί ήθελαν να δείξουν ότι δεν τον σταυρώνουνε μέσα στην πόλη, για να μη βεβηλωθεί το Πάσχα. Αυτό είναι μια υποκρισία. Και ο Χριστός σπάζει τα τείχη της υποκρισίας και εξέρχεται έξω. Κάνει ένα τίναγμα της κοινωνικής οντολογίας αυτής της πόλης.
Άρα όλοι οι χριστιανοί είναι σε μία φάση εξόδου και τα τείχη αυτά εκφράζουν την έξοδο, γι᾽ αυτό είναι τόσο τείχη κάθετα και δυναμικά, με ελάχιστα ανοίγματα, παραθυράκια και μια πόρτα· είναι δεν είναι πόρτα, αν μπορεί να βγει κάποιος. Είναι τα τείχη της συμβατικότητας, τα οποία τα σπάζει ο χριστιανισμός και ουσιαστικά ο χριστιανισμός είναι μια συνεχής έξοδος και μια συνεχής έκφραση σπασίματος αυτών των τειχών της συμβατικότητας.
Αν η Εκκλησία συμβατικοποιηθεί και εκκοσμικευθεί, γιατί θέλει να συμβιβαστεί με τα πράγματα του κόσμου κι ας μη φαίνεται ότι έχασε την πίστη της, την έχασε την πίστη της, γιατί δεν τολμάει να βγει έξω από τα τείχη της οποιασδήποτε κρατικής δεν ξέρω, οποιασδήποτε συμβατικότητας και συμβιβάζεται ακριβώς για να παραμείνει τακτοποιημένη.
Η Εκκλησία είναι πάντοτε μια πορεία επαναστατική, θα έλεγα, μια πορεία η οποία τινάσσει τα πράγματα όλα στον αέρα, ακόμα και τις νομικές δομές, γιατί δεν μας ενδιαφέρει εμάς να τις συντηρήσουμε τις φθαρμένες κοινωνικές δομές. Δεν μας ενδιαφέρει. Τις αγιάζουμε μεν, αλλά δεν μας ενδιαφέρει να τις συντηρήσουμε, εφόσον δεν αυτοαγιάζονται μέσα από τη χάρη, αν δεν θέλουν δηλαδή.
Έτσι λοιπόν, αυτό δηλώνει κάτι πολύ μεγάλο. Και όσοι χριστιανοί συμβατικοποιούνται, ακριβώς εκκοσμικεύουν το χριστιανισμό χωρίς να φαίνεται ότι κάνουν κάποια αλλοίωση του χριστιανισμού. Δεν φαίνεται που υπάρχει κάποια αίρεση κι όμως είναι αίρεση, γιατί ακριβώς συμβιβάζονται και συνδιαλέγονται με δυνάμεις του κόσμου, προκειμένου να αποκτήσουν στάση και δύναμη μέσα στον κόσμο. Αυτό είναι μια ιστορική πρόκληση στη ζωή της Εκκλησίας και τη ζούμε κάθε μέρα, καθημερινά, αυτήν την πρόκληση της συμβατικοποιήσεως που όλοι θέλουν να μας έχουν στο χέρι τους. Και εμείς δεν είμαστε στο χέρι τους ποτέ, γιατί ακριβώς έχουμε την ελευθερία του Χριστού μας.
Λοιπόν, αν ποτέ αγιογραφήσετε αυτές τις εικόνες, θα δώσετε πάρα πολύ έμφαση σε αυτά τα τείχη, γιατί είναι πάρα πολύ καίρια. Πολύ όμορφη απεικόνιση αυτών των τειχών υπάρχει στον άγιο Κωνσταντίνο, [τον Μητροπολιτικό ναό της Μητρόπολης Γλυφάδας]. Να πάτε στην εκκλησία. Είναι πολύ ωραία απεικόνιση, από τις μοναδικές που έχουμε στην Ορθοδοξία μας, τόσο εκτεταμένη. Όταν μπείτε από την πόρτα του αγίου Κωνσταντίνου στραφείτε πίσω, κοιτάξτε την κόγχη που είναι από πίσω σας -είναι στρογγυλός ο ναός- όπως μπείτε από την πόρτα, γυρίστε πίσω. Όλη η κόγχη, είναι ένα απέραντο τείχος. Και στη μια μεριά είναι ο Χριστός σταυρωμένος και στην άλλη στιγμή είναι αποκαθηλωμένος, αλλά όλη η κόγχη είναι ένα τείχος. Ένα εκπληκτικό τείχος, μέσα από το οποίο ένας πολύ σπουδαίος αγιογράφος της εποχής μας, που αγιογράφησε το ναό το 70. Ήταν μια πολύ ωραία σύλληψη, όλος ο τοίχος. Και βλέπεις, βγαίνοντας από την εκκλησία για να βγεις, βλέπεις ότι σπας το τείχος για να βγεις και καταλαβαίνεις ότι βγαίνοντας ο χριστιανός σπάζει τα τείχη της συμβατικότητας. Αν πάτε στον [ναό του] άγιου Κωνσταντίνου να το προσέξετε αυτό το κριτήριο.
Ταυτόχρονα είναι γύρω οι μυροφόρες γυναίκες σε μια κυκλοτερή κίνηση. Προσέξτε αυτό, οι κεφαλές των τεσσάρων γυναικών, της Παναγίας και των τριών γυναικών, περικλείονται μέσα σε έναν κύκλο. Και σε άλλες περιπτώσεις υπάρχουν τέτοιες γεωμετρικές απεικονίσεις. Δηλαδή αν έβαζα ένα διαβήτη, [θα σχηματιζόταν] ένας κύκλος, ο οποίος θα τις περικλείει και εκφράζει αυτό μια κοινωνικότητα. Δεν είναι αποσπασμένες την ώρα του πόνου. Έχουν μια κοινωνικότητα. Μια εκκλησιολογική στάση· ότι δεν σκέφτεται η κάθε μια το δικό της πόνο αποσπασμένη από το γεγονός, παρά μόνο είναι ενωμένες, όπως ενώνεται η Εκκλησία μπρος σε οποιαδήποτε θλίψη και ταυτόχρονα ενώνονται μπρος στο σταυρό του Χριστού και μπρος στον προσωπικό τους σταυρό, μια και προοπτική της ζωής μας είναι να ακολουθήσουμε το σταυρό του Χριστού, γιατί ο Χριστός ένα πράγμα μας υποσχέθηκε, τίποτε άλλο, όποιος θέλει να είναι μαζί μου, θα πάρει το σταυρό του να με ακολουθήσει. Άρα εφόσον αυτή είναι η μοναδική υπόσχεση που έδωσε ο Χριστός σε μας, εμείς τα γεγονότα του σταυρού, τα δύσκολα γεγονότα, τα αντιμετωπίζουμε εκκλησιολογικά, εν κοινωνία και όχι απομονωμένοι κάνοντας αποσπασματικές, περιστασιακές αντιμετωπίσεις. Αυτό είναι μια εκκλησιολογία λοιπόν. Αυτός ο [νοητός] κύκλος, μέσα στον οποίο περικλείονται οι κεφαλές των γυναικών.
[Ένα άλλο πρόσωπο είναι] ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, ο οποίος και αυτός με ένα δικό του τρόπο έχει ανοιχτό το χέρι αποδοχής του γεγονότος. Μια έντονα κεκλιμένη κεφαλή. Η άλλη έκφραση της δηλώσεως της αποδοχής ενός γεγονότος.
Και ταυτόχρονα πίσω έχουμε τον εκατόνταρχο, ο οποίος ιδών το θαύμα έφριξε και ταυτόχρονα είπε, «αληθώς Θεού υιός ην ούτος». Είναι ο εκατόνταρχος, ο οποίος είδε το Χριστό, που τον αντιμετώπισε με αγάπη και προσευχή την ώρα που τον σταύρωνε, και αυτός αλλάζει και μετά από λίγο αυτός γίνεται άγιος. Γίνεται μάρτυρας της Εκκλησίας και άγιος. Είναι ο άγιος Λογγίνος ο εκατόνταρχος, γι᾽ αυτό τον παρουσιάζουμε. Δεν παρουσιάζουμε απλώς την εκπροσώπηση του σώματος των στρατιωτών που σταύρωσαν το Χριστό. Δεν μας ενδιαφέρει. Το πρόσωπο το τραγικό, το πρόσωπο της ανομίας συνήθως δεν το παρουσιάζουμε. Αλλά μόνον αυτόν ο οποίος έγινε άγιος. Και είναι ο εκατόνταρχος ο Λογγίνος. Και μάλιστα τα όπλα τα οποία φοράει, όπως τα όπλα τα οποία βάζουν όλοι οι στρατιώτες, έχουν μετασχηματιστεί στα όπλα της πίστεως.
Τέλος, προσπαθώντας να προσεγγίσουμε αυτή την εικόνα, πρέπει να προσέξουμε πάρα πολύ τα τείχη που [απεικονίζονται]. Είναι από τα πιο σπουδαία εκφραστικά μεγέθη της θεολογίας αυτής της εικόνας. Δηλαδή, θα έλεγα, μια αγιογραφική απεικόνιση του σταυρού που δεν βάζει τα τείχη, πιθανώς να μην αδικεί τη θεολογία της σταυρώσεως, αλλά αδικεί το γενικότερο πλαίσιο της σταυρώσεως. Αυτά τα τείχη ορίζονται μέσα από τη θεολογία του αποστόλου Παύλου στην προς Εβραίους επιστολή, που τονίζει το πραγματικό γεγονός, υπενθυμίζοντας πως ο Χριστός έξω της πύλης έπαθε. Επειδή ήταν η μέρα η μεγάλη της Παρασκευής του πάσχα των Εβραίων, θα ήταν πάρα πολύ μεγάλη βεβήλωση της ημέρας αυτής αν κάποιος σταυρωνόταν μέσα από την πόλη. Αυτό είναι μια υποκρισία δηλαδή. Τον σταυρώνανε έξω από την πόλη και δεν τρέχει τίποτε. Αν τον σταυρώσουν μέσα από την πόλη, θα βεβηλωθεί η πόλη και θα βεβηλωθεί το πάσχα· ίνα φάγωμεν το πάσχα, λένε οι Εβραίοι. Και μάλιστα τονίζει ο απόστολος Παύλος στην προς Εβραίους επιστολή: «έξω της πύλης έπαθε. τοίνυν εξερχώμεθα προς αυτόν έξω της παρεμβολής τον ονειδισμόν αυτού φέροντες·» [Κεφ.13, 12-13], δηλαδή: ο Χριστός «έξω της πύλης έπαθε», σταυρώνεται έξω της πόλεως, έξω της πύλης. «Ούτω νυν και ημείς», λοιπόν έτσι κι εμείς, «εξερχώμεθα συν αυτώ», βγαίνουμε μαζί του έξω, «τον ονειδισμόν αυτού φέροντες» και φέρουμε πάνω στην πλάτη μας τη ντροπή του Χριστού. Δηλαδή εξερχόμεθα. Προσέξτε, είναι μια έξοδος. Τι έξοδος; Είναι μια έξοδος από τα τείχη της συμβατικότητας. Μια υποκριτική στάση, σταυρώνανε το Χριστό έξω από την πόλη, γιατί ήθελαν να δείξουν ότι δεν τον σταυρώνουνε μέσα στην πόλη, για να μη βεβηλωθεί το Πάσχα. Αυτό είναι μια υποκρισία. Και ο Χριστός σπάζει τα τείχη της υποκρισίας και εξέρχεται έξω. Κάνει ένα τίναγμα της κοινωνικής οντολογίας αυτής της πόλης.
Άρα όλοι οι χριστιανοί είναι σε μία φάση εξόδου και τα τείχη αυτά εκφράζουν την έξοδο, γι᾽ αυτό είναι τόσο τείχη κάθετα και δυναμικά, με ελάχιστα ανοίγματα, παραθυράκια και μια πόρτα· είναι δεν είναι πόρτα, αν μπορεί να βγει κάποιος. Είναι τα τείχη της συμβατικότητας, τα οποία τα σπάζει ο χριστιανισμός και ουσιαστικά ο χριστιανισμός είναι μια συνεχής έξοδος και μια συνεχής έκφραση σπασίματος αυτών των τειχών της συμβατικότητας.
Αν η Εκκλησία συμβατικοποιηθεί και εκκοσμικευθεί, γιατί θέλει να συμβιβαστεί με τα πράγματα του κόσμου κι ας μη φαίνεται ότι έχασε την πίστη της, την έχασε την πίστη της, γιατί δεν τολμάει να βγει έξω από τα τείχη της οποιασδήποτε κρατικής δεν ξέρω, οποιασδήποτε συμβατικότητας και συμβιβάζεται ακριβώς για να παραμείνει τακτοποιημένη.
Η Εκκλησία είναι πάντοτε μια πορεία επαναστατική, θα έλεγα, μια πορεία η οποία τινάσσει τα πράγματα όλα στον αέρα, ακόμα και τις νομικές δομές, γιατί δεν μας ενδιαφέρει εμάς να τις συντηρήσουμε τις φθαρμένες κοινωνικές δομές. Δεν μας ενδιαφέρει. Τις αγιάζουμε μεν, αλλά δεν μας ενδιαφέρει να τις συντηρήσουμε, εφόσον δεν αυτοαγιάζονται μέσα από τη χάρη, αν δεν θέλουν δηλαδή.
Έτσι λοιπόν, αυτό δηλώνει κάτι πολύ μεγάλο. Και όσοι χριστιανοί συμβατικοποιούνται, ακριβώς εκκοσμικεύουν το χριστιανισμό χωρίς να φαίνεται ότι κάνουν κάποια αλλοίωση του χριστιανισμού. Δεν φαίνεται που υπάρχει κάποια αίρεση κι όμως είναι αίρεση, γιατί ακριβώς συμβιβάζονται και συνδιαλέγονται με δυνάμεις του κόσμου, προκειμένου να αποκτήσουν στάση και δύναμη μέσα στον κόσμο. Αυτό είναι μια ιστορική πρόκληση στη ζωή της Εκκλησίας και τη ζούμε κάθε μέρα, καθημερινά, αυτήν την πρόκληση της συμβατικοποιήσεως που όλοι θέλουν να μας έχουν στο χέρι τους. Και εμείς δεν είμαστε στο χέρι τους ποτέ, γιατί ακριβώς έχουμε την ελευθερία του Χριστού μας.
Λοιπόν, αν ποτέ αγιογραφήσετε αυτές τις εικόνες, θα δώσετε πάρα πολύ έμφαση σε αυτά τα τείχη, γιατί είναι πάρα πολύ καίρια. Πολύ όμορφη απεικόνιση αυτών των τειχών υπάρχει στον άγιο Κωνσταντίνο, [τον Μητροπολιτικό ναό της Μητρόπολης Γλυφάδας]. Να πάτε στην εκκλησία. Είναι πολύ ωραία απεικόνιση, από τις μοναδικές που έχουμε στην Ορθοδοξία μας, τόσο εκτεταμένη. Όταν μπείτε από την πόρτα του αγίου Κωνσταντίνου στραφείτε πίσω, κοιτάξτε την κόγχη που είναι από πίσω σας -είναι στρογγυλός ο ναός- όπως μπείτε από την πόρτα, γυρίστε πίσω. Όλη η κόγχη, είναι ένα απέραντο τείχος. Και στη μια μεριά είναι ο Χριστός σταυρωμένος και στην άλλη στιγμή είναι αποκαθηλωμένος, αλλά όλη η κόγχη είναι ένα τείχος. Ένα εκπληκτικό τείχος, μέσα από το οποίο ένας πολύ σπουδαίος αγιογράφος της εποχής μας, που αγιογράφησε το ναό το 70. Ήταν μια πολύ ωραία σύλληψη, όλος ο τοίχος. Και βλέπεις, βγαίνοντας από την εκκλησία για να βγεις, βλέπεις ότι σπας το τείχος για να βγεις και καταλαβαίνεις ότι βγαίνοντας ο χριστιανός σπάζει τα τείχη της συμβατικότητας. Αν πάτε στον [ναό του] άγιου Κωνσταντίνου να το προσέξετε αυτό το κριτήριο.
Ερωτήσεις από το κοινό
Ερώτηση: Γιατί παρουσιάζεται ο Ιησούς ως δεύτερος Αδάμ;
Απάντηση: Το λέει ο απόστολος Παύλος, ο νέος Αδάμ. Δεν παρουσιάζουμε τίποτα. Εμείς θεολογούμε, τίποτε δεν παρουσιάζουμε. Δεν κάνουμε κάποια πρωτότυπη σύλληψη. Είναι ο νέος Αδάμ κατά τον απόστολο Παύλο· και ειδικά στην προς Εβραίους επιστολή μιλάει με ορολογίες ιουδαϊκές.
Ερώτηση: Ο Αδάμ όμως έπεσε στην αμαρτία. Ο Ιησούς ήρθε για να μας σώσει.
Απάντηση: Ο Αδάμ είναι ο άνθρωπος. Αδάμ σημαίνει άνθρωπος, στα Εβραϊκά. Και εδώ πέρα έρχεται ο νέος άνθρωπος, ο Χριστός γίνεται άνθρωπος, για να αναπλάσει τον άνθρωπο, γι᾽ αυτό είναι νέος Αδάμ, για να αναπλάσει. Όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, έγινε άνθρωπος για να γίνουμε εμείς Θεοί.
Ερώτηση: Μέσα στον παράδεισο υπήρχε θάνατος;
Απάντηση: Όχι, δεν υπήρχε.
Ερώτηση: Οπότε δεν υπήρχε και αναπαραγωγή του ανθρώπου;
Απάντηση: Από που έβγαλες αυτό το συμπέρασμα; Θα έμεναν δηλαδή δυό άνθρωποι μονάχα στον παράδεισο; Θα απαντήσω μεν, αλλά το ερώτημα είναι λάθος τοποθετημένο. Τι σχέση έχει δηλαδή; Λες, εφόσον δεν πεθαίνει ο άνθρωπος, να μη γεννηθεί άλλος. Δεν είπα τέτοιο πράγμα. Να γεννηθούμε χωρίς να πεθάνουμε. Είναι θέμα χώρου δηλαδή;
Ερώτηση: Επειδή νομίζω το: «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε» το είπε ο Θεός μετά την πτώση.
Απάντηση: Όχι, το είπε πριν, στο πρώτο κεφάλαιο της Γενέσεως. Εξάλλου ο άνθρωπος είναι άνδρας και γυναίκα πριν από την πτώση. Δηλαδή, καταλήγουμε τότε σε ένα ανώμαλο συμπέρασμα, ότι αν η παραγωγική διαδικασία διενεργήθηκε απλώς μετά την πτώση, τότε ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο ατελή, δηλαδή δεν ήταν ένα μέγεθος ο άνδρας και η γυναίκα, το οποίο μπορεί να γεννήσει άνθρωπο, και μετά φτιάχτηκε. Άρα ήταν ο άνθρωπος ατελής και μετά έγινε έτσι.
Ερώτηση: Όχι, επειδή θα ήταν σε κατάσταση πιο πνευματική, δεν θα τον ενδιέφερε τόσο οι απολαύσεις των αισθητικών.
Απάντηση: Μα δεν είπε ο Θεός απόλαυση, είπε αναπαραγωγή. Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε, είπε. Εμείς τα πράγματα του κόσμου τα κάναμε αίσθηση αμαρτωλή. Δηλαδή τι αναιρεί το ένα από το άλλο; Άλλο το γεγονός το ότι ο άνθρωπος, ο Αδάμ ήρθε σε επαφή με τη γυναίκα του, «και έγνω ο Αδάμ την γυναίκα αυτού» μετά την πτώση, αλλά δεν σημαίνει που δεν θα γινόταν πριν. Να σας το πω με ένα παράδειγμα που θα το καταλάβετε καλύτερα. Τώρα εγώ κρατάω στα χέρια μου ένα σάντουιτς να το φάω. Είμαι στο πεζοδρόμιο, κι ενώ το τρώω, περνάει αυτή τη στιγμή ένα αυτοκίνητο και μου σπάζει τα δόντια και όλη τη μασέλα. Μετά πάλι θα το τρώω το σάντουιτς, αλλά θα το τρώω με σπασμένα δόντια. Δεν το γεύομαι καλά τώρα, επειδή μεσολαβεί μια άλλη διαδικασία. Ενώ ο άνθρωπος θα το έκανε όπως και δήποτε αυτό το πράγμα, αλλά απλώς το ζει τώρα μέσα από τραγικές συνθήκες αυτό το γεγονός. Άρα το θέμα του έρωτα βιώνεται μεταπτωτικά, χωρίς να είναι γεγονός μεταπτωτικό. Είναι προπτωτικό, γιατί ο Θεός δεν θα έκανε άνδρα και γυναίκα. Γιατί όλο αυτό είναι μέσα στην ιστορία. Ούτε κάνει άνδρα και γυναίκα για να κάνουν παιδιά μόνο, αλλά όλο αυτό είναι η έννοια της αγάπης, είναι η έννοια της τριαδιολογίας, δια της παρουσιάσεως των δύο που γίνονται ένα. Γίνεται μια τριαδιολογία, το τρία που είναι ένα. Ταυτόχρονα αυτό είναι καρπός της αγάπης. Ο σκοπός του γάμου είναι να γίνουν άγιοι, να μοιάσουνε στο Θεό. Μέσα στη διαδικασία αυτή υπάρχει και ο καρπός του γάμου, που είναι τα παιδιά. Είναι καρπός αγάπης και όχι καρπός απαιτήσεως για αριθμό τέκνων. Είναι καρπός της αγάπης κι ό,τι επιτρέψει ο Θεός, δηλαδή ο Θεός επιτρέψει ή δεν επιτρέψει, είναι μια δική Του ιστορία. Ο γάμος δεν χάνεται αν υπάρχουν δέκα παιδιά ή δεν υπάρχει κανένα παιδί. Ο γάμος χάνεται αν είμαστε χωρισμένοι, αμαρτωλοί και διχασμένοι, αν δεν δημιουργήσει ο γάμος τη διαδικασία της αγιοποιήσεως του ανθρώπου. Βλέπετε η ᾽Εκκλησία δεν στέκεται στο πόσα παιδιά έκανες. Ούτε η Εκκλησία είναι υπέρ της πολυτεκνίας, ούτε είναι υπέρ της ατεκνίας. Είναι δια της αγάπης και της συμμετοχής σε αυτό το γεγονός να καταλήξεις να γίνεις άγιος. Άρα η Εκκλησία δεν επιβραβεύει την πολυτεκνία ούτε την ατεκνία, παρά επιβραβεύει τη βαθιά εμπιστοσύνη στο Θεό.
Ερώτηση: Ένας λόγος που είπα την απορία αυτή είναι κι ότι εφόσον ήταν στείρα η Άννα, σήμερα όλοι αναφέρονται μόνο στη στειρότητα. Εγώ νομίζω όμως, ότι εφόσον και ο Ιωακείμ και η Άννα είχαν προχωρήσει πνευματικά και μετά ήρθε η σύλληψη. Είναι σαν δώρο Θεού. Όχι ότι θα το ζητούσαν σε όλη τους τη ζωή το παιδί. Όλα τα τροπάρια αναφέρουν στο ότι ζητούσαν και εδόθη.
Απάντηση: Όχι, συγγνώμη. Μια σειρά μεγάλων γυναικών στην Αγία Γραφή ήταν στείρες. Η Ρεβέκκα, η Ραχήλ, κ.λπ. Η μητέρα του προφήτου Σαμουήλ, η Άννα. Η άλλη Άννα.
Ερώτηση: Ναι. Αλλά και η ξαδέρφη Της, του Προδρόμου η μητέρα, κι αυτή ήταν στείρα αλλά και πολύ μεγάλη γυναίκα. Μπορεί σε όλη της τη ζωή να παρακαλούσε να κάνει παιδί;
Απάντηση: Όχι. Το κείμενο εσείς το βλέπετε αλλιώτικα. Το κείμενο ειδικά του ευαγγελιστού Λουκά που περιγράφει την Ελισάβετ και τον Ζαχαρία, λέει πάρα πολύ ωραία που ήταν άνθρωποι δίκαιοι πάρα πολύ, αλλά δεν είχαν παιδιά. Πολύ απλά. Δεν λέει είχαν αγωνία.
Ερώτηση: Ναι. Αλλά συνεχώς αναφέρονται στο στείρο...
Απάντηση: Ναι, γιατί είναι η θεολογία της στειρότητας του κόσμου. Είμαστε στείροι και σπάζεται από τη χάρη του Θεού η στειρότητά μας και πως θα γίνουμε πνευματικοί άνθρωποι. «Και στείραν έτεκεν επτά», που σημαίνει ένας που ήταν αμαρτωλός και χαμένος, που μπορεί να πολλαπλασιάσει αρετές. Είναι η θεολογία της στειρότητας. Ολόκληρη θεολογία είναι μέσα στην Παλαιά Διαθήκη. «Πολλά γαρ τα τέκνα της ερήμου ή της εχούσης τον άνδρα». Η έχουσα τον άνδρα είναι ο Ισραήλ, που είχε το Χριστό και δεν κάνει τίποτα και έρημος είναι ο κόσμος που δεν είχε το Χριστό και γίνεται άγιος. Μη στέκεστε μονάχα στις λέξεις.»
2η Αναλυτική περιγραφή της εικόνας της Σταύρωσης Του Χριστού του
θεολόγου και μαθηματικού Χρυσικόπουλου Δημητρίου διαβάζετε εδώ:
ΠΡΟΣΚΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Μια αισθητική και ερμηνευτική παρουσίαση της εικόνας
sophia-ntrekou.gr/2014/04/aisthitiki-analysi-eikonas-stayrvsis
sophia-ntrekou.gr/2014/04/aisthitiki-analysi-eikonas-stayrvsis
FaceBook:
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θανασάς 3 Δεκεμβρίου 2018 · «Ο ΣΚΟΠΟΣ του ΓΑΜΟΥ είναι (ο Άνδρας κ η Γυναίκα) να γίνουν ΑΓΙΟΙ, να μοιάσουνε στο Θεό.- Γίνεται μια τριαδιολογία, το τρία (σημ. Άνδρας, Γυναίκα, Αγ. Πνεύμα) που είναι ένα.
- Μέσα στη διαδικασία αυτή υπάρχει και ο καρπός του γάμου, που είναι τα παιδιά. Είναι καρπός αγάπης και όχι καρπός απαιτήσεως για αριθμό τέκνων. Είναι καρπός της αγάπης κι ό,τι επιτρέψει ο Θεός, δηλαδή ο Θεός επιτρέψει ή δεν επιτρέψει, είναι μια δική Του ιστορία. Ο γάμος δεν χάνεται αν υπάρχουν δέκα παιδιά ή δεν υπάρχει κανένα παιδί.
- Ο ΓΑΜΟΣ ΧΑΝΕΤΑΙ αν είμαστε χωρισμένοι, αμαρτωλοί και διχασμένοι, αν δεν δημιουργήσει ο γάμος τη διαδικασία της αγιοποιήσεως του ανθρώπου.
- Βλέπετε η Εκκλησία δεν στέκεται στο πόσα παιδιά έκανες. Ούτε η Εκκλησία είναι υπέρ της πολυτεκνίας, ούτε είναι υπέρ της ατεκνίας.
- Είναι δια της αγάπης και της συμμετοχής σε αυτό το γεγονός να καταλήξεις να γίνεις άγιος.
- Άρα η Εκκλησία δεν επιβραβεύει την πολυτεκνία ούτε την ατεκνία, παρά επιβραβεύει τη βαθιά ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ στο Θεό.
- ο Χριστός ένα πράγμα μας υποσχέθηκε, τίποτε άλλο: όποιος θέλει να είναι μαζί μου, θα πάρει το σταυρό του να με ακολουθήσει.
- ο Χριστός αγκαλιάζει όλο τον κόσμο και όλους που είναι διχασμένοι τους ενώνει.»
π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος
(πηγή: http://www.sophia-ntrekou.gr/2016/04/H-stayrwsis.html)
(σ' ευχαριστώ για την εγγραφή στο υπέροχο ιστολόγιό σου, Σοφία Ντρέκου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου