Αέναη επΑνάσταση: Αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου και το Κύκνειο Άσμα του «Άνδρες του αίματος»

Αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου και το Κύκνειο Άσμα του «Άνδρες του αίματος»

Αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου

της Σοφίας Ντρέκου

Ο Μάνος Ελευθερίου (12 Μαρτίου 1938 - 22 Ιουλίου 2018) υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές, στιχουργούς και πεζογράφους που γνώρισε ποτέ η χώρα. Ένας άνθρωπος του πνεύματος που έγραψε τη δική του ξεχωριστή ιστορία στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Έχει συγγράψει εννέα ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μία νουβέλα, δύο μυθιστορήματα, πάνω από 400 τραγούδια και έχει επιμεληθεί διάφορα λευκώματα βασισμένα σε προσωπικές συλλογές του. Παράλληλα είχε εργαστεί ως αρθρογράφος, επιμελητής εκδόσεων, εικονογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός.

Για το πρώτο του μυθιστόρημα, «ο Καιρός των Χρυσανθέμων», έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας του 2005.

Οι στίχοι του έχουν μελοποιηθεί από όλους σχεδόν τους διαπρεπείς Έλληνες συνθέτες. Έγινε γνωστός ως στιχουργός τη δεκαετία του '70, συνεργαζόμενος με το Μίκη Θεοδωράκη (Λαϊκά: Το παλληκάρι έχει καημό, Σ' αυτή τη γειτονιά, Πολιτεία Γ & Δ), τον Δήμο Μούτση (Ο Άγιος Φεβρουάριος: Η σούστα πήγαινε μπροστά, Άλλος για Χίο τράβηξε, Ο χάρος βγήκε παγανιά) και τον Γιάννη Μαρκόπουλο (Θητεία: Μαλαματένια λόγια, Τα λόγια και τα χρόνια, Παραπονεμένα λόγια).

ΔΕΙΤΕ: Ο Λιόντας ο ληστής: αφηγείται το ιστορικό του τραγουδιού ο στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος

Αργότερα στίχοι του θα γίνουν τραγούδια από τον Γιάννη Σπανό (Η μαρκίζα), τον Σταύρο Κουγιουμτζή (Ελέυθεροι κι ωραίοι, Στα χρόνια της υπομονής), τον Θάνο Μικρούτσικο (Άμλετ της Σελήνης, Δεν είμαι άλλος, Δίκοπη ζωή), τον Ηλία Ανδριόπουλο (Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες) και τον Χρήστο Νικολόπουλο (Διαθήκη, Στων αγγέλων τα μπουζούκια). Θεωρείται ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς εκφραστές του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού.

Ο Συριανός Μάνος Ελευθερίου υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους πνευματικούς δημιουργούς με πολυσχιδές έργο: στιχουργός τραγουδιών που αγαπήθηκαν πολύ, ποιητής, μυθιστοριογράφος, συγγραφέας παιδικών βιβλίων, ιστορικός, ζωγράφος και επιμελητής φωτογραφικών άλμπουμ. Σε συνέντευξη που παραχώρησε το 2014 στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, έλεγε μεταξύ άλλων για τη δουλειά του:

«Ποιο είναι, όμως, αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία; Όσα μας συμβαίνουν είναι απείρως πιο σημαντικά από όσα γράφουμε - αλλά δεν τα υπολογίζουμε. Όταν γράφω για ένα ζήτημα που με καίει, νομίζω πως θα βγει κάτι καλό -μια μπαλάντα, ας πούμε-αλλά σιγά-σιγά αρχίζω να αρρωσταίνω. Έχω εδώ και πολλά χρόνια την εντύπωση πως γράφω μέσα σε μιαν ομίχλη. Χωρίς να με κυνηγάει κανενός το αίμα, όποτε γράφω, ζω τις νύχτες του Μακμπέθ. Κακά, όμως, τα ψέματα: γράφω γιατί έτσι δίνω παράταση στη ζωή μου».

Ο Μάνος Ελευθερίου το 2016 ετών 78.

«Έγραφα μέρα, νύχτα, δεν είδα διακοπές, δεν είδα γιορτές τίποτα». Εξάλλου, όπως έχει παραδεχθεί:

«Ποτέ δεν έγραψα κάτι, χωρίς να γίνουν μετά άπειρες αλλαγές. Ποτέ δεν έγραψα μια πρόταση, χωρίς να κάτσω από πάνω της 100 και 200 φορές να την ξαναδώ, με διαφορετική διάθεση, διαφορετική ώρα και μέρα. Το κοιτάζω, το βλέπω, με αγανακτεί, το ξανακοιτάζω, το δέρνω, μένω εκεί. Αν δεις κάτι που έχεις γράψει και σου αρέσει πολύ, τότε υπάρχει πρόβλημα. Φαίνονται ξέρετε τα εύκολα πράγματα. Δεν τσιμπάει ο αναγνώστης».

Τρέφει αντιπάθεια προς τις συνεντεύξεις και προς τον μη ελεγχόμενο προφορικό λόγο. Καθώς όμως μερικές φορές αναγκάζεται να υποκύψει στον πειρασμό της δημοσιεύσιμης συνομιλίας κάποιες από τις αγαπημένες του συνήθειες ή προτιμήσεις έχουν διαρρεύσει στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Όπως, λόγου χάρη, ότι απολαμβάνει τη μουσική του Νίνο Ρότα ή ότι θαυμάζει τη ζωγραφική του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ότι του αρέσει το ουΐσκι. Ότι είναι μανιώδης καπνιστής. Αγαπημένο του χρώμα είναι το μπλε και αγαπημένη του ταινία το φελινικό «Και το πλοίο φεύγει». Ότι φτιάχνει μόνος του σταφύλι γλυκό του κουταλιού.

O ίδιος παραδέχεται χαριτωμένα: «Εγώ θα έλεγα πάλι ότι ήμουν τυχερός. Μέσα από τα τραγούδια γνώρισα εξαιρετικούς ανθρώπους, κέρδισα χρήματα, χρήματα τόσα ώστε να ζω αξιοπρεπώς για πάρα πολλά χρόνια και να αγοράζω πράγματα που με ενδιέφεραν. Αυτή ήταν η ανταμοιβή μου. Τώρα, αν όλα αυτά τα πράγματα είναι καταξίωση και όντως έκανα κάτι σημαντικό, τι να πω, φαίνεται ότι πρέπει να υπάρχει κάπου μια αλήθεια σε όλες αυτές τις υπερβολές».

Βραβεύσεις

(2005) Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το μυθιστόρημά του «Ο καιρός των χρυσανθέμων».
(2013) Βραβείο ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη για το σύνολο του έργου του, Ακαδημία Αθηνών.

Ο Μάνος Ελευθερίου απεβίωσε στις 22 Ιουλίου 2018, σε ηλικία 80 ετών, από ανακοπή καρδιάς.

Το 2004 είχε δηλώσει ο ίδιος σε τηλεοπτική συνέντευξη: «Όταν πεθάνεις, θα πας ακόμα πιο βαθιά από εκεί που σε βάζουν, αλλά έλα που εμένα δεν θα με βάλουν στο χώμα. Θα με πάνε στη Βουλγαρία για να με κάψουν. Είμαστε θεοκρατικό κράτος σαν την Περσία. Το ιερατείο απαγορεύει το κάψιμο των νεκρών. Εγώ όμως δεν θέλω να υπάρχει τίποτα απολύτως από μένα. Τίποτα. Θα υπάρχουν τα τραγούδια μου, να τα ακούει ο κόσμος. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου εάν θα αναφέρουν το όνομά μου ή όχι. Το σημαντικό, είναι ότι όταν αρέσει σε κάποιον ένα τραγούδι και το τραγουδάει, του δίνει χαρά. Αυτό είναι ο καλύτερος έπαινος για μένα…»

Συνέντευξη 30 Νοεμβρίου 2016: «Ένιωσα την ανάγκη
να ζητήσω τη βοήθεια του Θεού. Δεν γίνεται αλλιώς!»

Ο ποιητής, στιχουργός και συγγραφέας Μάνος Ελευθερίου μιλά για την πίστη και όσα τον συγκινούν.

«Μικρός βρήκα ένα βιβλίο της γιαγιάς μου με ψαλμούς. Το έμαθα απέξω. Τόσο μου άρεσε!»

Δύσκολα μπορεί να βρεθεί κάποιος που να μην έχει σιγοτραγουδήσει τους στίχους που έχει γράψει ο κ. Μάνος Ελευθερίου σε κάποια από τα σημαντικότερα ελληνικά τραγούδια. Ποιητής, στιχουργός, συγγραφέας και εικονογράφος, ο Μάνος Ελευθερίου είναι μια χαρισματική και πολυσχιδής προσωπικότητα.

Βραβεύτηκε το 2005 με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας και το 2013 από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική προσφορά του. Συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων, με τους συνθέτες Μίκη Θεοδωράκη, Γιάννη Μαρκόπουλο, Σταύρο Κουγιουμτζή, Γιάννη Σπανό, ενώ έχει γράψει στίχους για πάνω από 400 τραγούδια! Πριν από λίγες μέρες εξέδωσε το νέο βιβλίο του με τον τίτλο «Φαρμακείον Εκστρατείας».

ΕΡ. Ανατρέχοντας στις παιδικές σας μνήμες στην όμορφη και με μεγάλη αστική παράδοση Σύρο, θα θέλαμε να μας πείτε ποια ήταν η πρώτη επαφή σας με το περιβάλλον αλλά και με το πνεύμα της εκκλησιαστικής παράδοσης.

ΑΠ. Στη Σύρο, όπου γεννήθηκα και έμεινα έως τα 15 μου χρόνια, κάποια ημέρα έπεσε στα χέρια μου ένα εξαίσιο βιβλίο, το οποίο ανήκε στη γιαγιά μου, και απορώ πώς επέζησε του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, γεμάτο με εκκλησιαστικά κείμενα.

Ονομαζόταν «Ωρολόγιον το Μέγα». Αυτό περιλάμβανε ψαλμούς, τον Ακάθιστο Ύμνο αλλά και το πρόγραμμα της εκκλησίας κ.ά. Ήταν μια πολύ καλή έκδοση του 19ου αιώνα, με στοιχεία δωδεκάρια, από την οποία οι πρώτες σελίδες είχαν αφαιρεθεί, δυστυχώς. Δεν μείωνε όμως αυτό καθόλου το ότι ήταν ένα εκπληκτικό βιβλίο. Μου άρεσε τόσο πολύ και γι' αυτό κάθισα και το έμαθα όλο απέξω! Μάλιστα, αργότερα, σε μεγαλύτερη, βέβαια, ηλικία, όταν πήγαινα σε εκκλησίες, άκουγα πάλι όλα όσα είχα διαβάσει και τα ξαναθυμόμουν!

Αργότερα το έχασα αυτό το βιβλίο. Δεν είχα τη δυνατότητα να πιάσω στα χέρια μου άλλα παιδικά βιβλία, αφού εκείνα τα χρόνια δεν κυκλοφορούσε στα βιβλιοπωλεία της επαρχίας μεγάλος αριθμός βιβλίων. Επομένως, ήταν μια λύση να κρατήσω με ζέση και να αγαπήσω αυτό το βιβλίο. Είχα, έτσι, τη δυνατότητα επαφής όχι τόσο με το θείο, αλλά με μια γλώσσα που δεν γνώριζα -όπως ήταν η καθαρεύουσα- καθώς και με την ποίηση.

ΕΡ. Και έτσι, μέσω του θρησκευτικού στοιχείου, βάλατε τις βάσεις για να αποκτήσετε στέρεες γνώσεις της ελληνικής γλώσσας.

ΑΠ. Η ποίηση, έτσι όπως αναδύεται μέσα από αυτά τα εκκλησιαστικά κείμενα, είναι αναντικατάστατη. Πολλές φορές βλέπω ορισμένους ύμνους που γράφτηκαν σε διαφορετικές περιόδους, όπως είναι οι βυζαντινοί ή οι Ψαλμοί του Δαυίδ, και ανακαλύπτω τα στοιχεία μιας απίθανης, ασύγκριτης ποίησης.

Αναρωτιέμαι, όταν τους ακούω, εάν τους έγραψαν ανθρώπινα μυαλά ή κάποιος από το υπερπέραν τους τούς υπαγόρευσε και αυτοί απλώς τους έγραψαν! Δεν μπορώ να το σκεφτώ, να το συλλάβω! Αστειευόμενος, μάλιστα, θα έλεγα ότι αυτά που εγράφησαν αντιστοιχούν με το να γράψει όχι μόνος ένας Οδυσσέας Ελύτης, αλλά άλλοι δύο αντίστοιχης ικανότητας, όπως ο Ελύτης, ποιητές! Οι μεταφραστές των κειμένων αυτών στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, πέραν του ότι έπρεπε να ήξεραν τέλεια ελληνικά, ήταν και οι ίδιοι μεγάλοι ποιητές.

ΕΡ. Υπάρχει κάποιο κείμενο που σας έχει αποτυπωθεί τόσο έντονα στη μνήμη;

ΑΠ. Ακούω και μένω εκστατικός το απόσπασμα από το Ανάγνωσμα του Μικρού Απόδειπνου, όπου αναφέρονται κατά σειρά όλα τα παρακάτω επίθετα στην Παναγία και μόνο: «Άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε, άχραντε, αγνή, Παρθένε, Θεόνυμφε, Δέσποινα». Είναι συγκλονιστικό! Αυτό που σας ανέφερα φέρνει στον νου και την περίπτωση του Καβάφη, στον οποίο βρίσκουμε ένα ποίημα όπου χρησιμοποιεί τέσσερα πέντε επίθετα μαζί στην αναφορά που κάνει για τον Μέγα Αλέξανδρο. Αυτό είναι ένα είδος διδασκαλίας για έναν ποιητή, ειδικά όταν κάνει τα πρώτα του βήματα στην ποιητική διαδρομή του.

Το ίδιο μπορώ να πω ότι με συγκινούν και οι ψαλμοί κατά τη διάρκεια των τελετουργιών, οι παρακλήσεις, όπως και οι ευχές υπέρ αναπαύσεως κεκοιμημένων στις νεκρώσιμες ακολουθίες κ.α.

Δυστυχώς, σήμερα, λόγω ηλικίας και κάποιων προβλημάτων υγείας, δεν έχω τη δυνατότητα να παρακολουθώ συχνά τις θείες λειτουργίες. Θέλω να προσθέσω και το εξής: ναι μεν έγινε ένα σοβαρό έργο διάσωσης και συγκέντρωσής τους, που δεν πρέπει να το αγνοήσουμε, αλλά δεν παύει να με στενοχωρεί το γεγονός ότι δεν έχουν διασωθεί τα ονόματα εκείνων που έγραψαν τους αριστουργηματικούς αυτούς ύμνους.

Το ίδιο έντονα έχει αποτυπωθεί μέσα μου και το παρακάτω απόσπασμα, που ακούγεται στο εξόδιον της νεκρώσιμης ακολουθίας: «Πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα, όσα ουχ υπάρχει μετά θάνατον· ου παραμένει ο πλούτος, ου συνοδεύει η δόξα· επελθών γαρ ο θάνατος, ταύτα πάντα εξηφάνισται. Διό Χριστώ τω αθανάτω Βασιλεί βοήσωμεν». Αλλά δεν μπορώ να μην εκφράσω τον θαυμασμό μου και για τους ύμνους που ακούγονται καθ' όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. Μεγάλες στιγμές συγκίνησης!

Αριστερά: Το 2013 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών

για τη συνολική προσφορά του στις τέχνες και στα γράμματα.
Δεξιά: Το 2005 παρέλαβε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας
και δέχτηκε συγχαρητήρια από τον τότε υπουργό Γ. Βουλγαράκη

«Όταν βλέπω τα εξωκλήσια, αισθάνομαι πάντα ανάταση στην ψυχή μου. Αποπνέουν γνήσια θρησκευτική λατρεία»

ΕΡ. Ως προς το στιχουργικό έργο σας, ποιες είναι οι επιδράσεις που έχετε δεχτεί από τους θρησκευτικούς ύμνους;

ΑΠ. Δεν ξέρω πώς ακριβώς συμβαίνει! Πολλά πράγματα, όταν ξεκινώ να γράφω, αναβιώνουν μέσα από την ανάμνηση. Για παράδειγμα, το «Αμήν λέγω σοι ότι εν ταύτη τη νυκτί, πριν αλέκτορα φωνήσαι, τρις απαρνήση με» και ακολουθεί η φράση: «Και εξελθών έξω έκλαυσεν πικρώς». Αυτή τη φράση, «έκλαυσεν πικρώς», τη θεωρώ μια σκηνοθεσία εξαιρετική! Είναι κάτι απίθανο το στοιχείο της ποιητικότητας αυτών των κειμένων! Και αυτή η αξεπέραστη ποιητικότητα δεν νομίζω ότι συναντάται στα υπόλοιπα θρησκευτικά δόγματα! Αποπνέει ένα σπαρακτικό στοιχείο πνευματικής εξύψωσης. Ίσως κάποια είδη θρησκευτικών ύμνων που ακούω να προέρχονται από κακές μεταφράσεις. Σκεπτόμουν κάποτε να προχωρήσουμε στην ακριβή μετάφραση κάποιων κειμένων και ύμνων από άλλα θρησκευτικά δόγματα, λέξη προς λέξη, και έπειτα να τα παραλάβει ένας ικανός ποιητής, ώστε να τα μεταπλάσει, χωρίς διόλου να ξεφύγουν από το αρχικό νόημα του πρωτότυπου κειμένου. Δεν έχει πάψει διόλου να με απασχολεί αυτό το θέμα.

ΕΡ. Με την τέχνη της ψαλτικής έχετε ασχοληθεί στο παρελθόν;

ΑΠ. Όχι, δεν το έχω πράξει! Έχω όμως φίλους που είναι καλοί ψάλτες. Στην τηλεόραση έχω συχνά την ευκαιρία να ακούω τις ψαλμωδίες κάθε φορά που μεταδίδεται μια λειτουργία. Δεν κάνω όμως σαν υστερικός στην κριτική μου, όπως π.χ ο Φώτης Κόντογλου, στον οποίο δεν άρεσε τίποτα! Εννοώ ότι δεν του άρεσε ο τρόπος με τον οποίο απέδιδαν τους ύμνους οι σύγχρονοι ψάλτες. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω και μια άλλη εξαιρετική προσωπικότητα στον χώρο της ψαλτικής τέχνης, τον Σίμωνα Καρά, ο οποίος ήταν και εξαίρετος μουσικολόγος και ερευνητής της ελληνικής μουσικής παράδοσης.

ΕΡ. Μπορείτε να μας αναφέρετε ποιες είναι οι πλέον αγαπημένες σας εκκλησίες, τις οποίες επισκέπτεστε ακόμη και σήμερα;

ΑΠ. Εγώ έχω παραμείνει στις εκκλησίες της πατρίδας μου, της Σύρου. Εδώ, στην Αθήνα, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά λόγω συνθηκών ζωής, ενώ στην επαρχία είσαι πολύ πιο κοντά στον Θεό! Η ζωή στην Αθήνα σε απομακρύνει από την επαφή με τον Θεό και σε αυτό το σημείο χρειάζεται προσοχή από τους ανθρώπους. Η στιγμή όμως όπου πάντα νιώθω ανάταση στην ψυχή μου είναι όταν βλέπω τα εξωκλήσια! Και ειδικά εκείνα τα οποία έχουν απέξω φυτεμένα κυπαρίσσια! Μου αρέσει να επισκέπτομαι μερικά από αυτά, σε όσα από αυτά οι πόρτες τους είναι ανοιχτές και υποδέχονται ανεμπόδιστα τους επισκέπτες. Είναι έκδηλη η ιερότητα του χώρου, αλλά, δυστυχώς, φοβάμαι πως ό,τι υπήρχε παλαιό μέσα σε αυτά θα έχει κλαπεί από τους επιτήδειους! Νιώθω ότι τα εξωκλήσια αποπνέουν την αυθεντική εικόνα της θρησκευτικής λατρείας σε όλη της την απλότητα!

ΕΡ. Το στοιχείο της ταπεινότητας και της αγαθότητας καταξιώνεται μέσα από την επικοινωνία με τον Θεό;

Ναι, αρκεί όμως αυτός ο άνθρωπος να είναι συνειδητά σοβαρός και να μη γίνεται αυτό μόνο για επίδειξη! Εάν ένας πνευματικός άνθρωπος παραμένει ταπεινός, τότε είναι πραγματικά εμπνευσμένος από τον λόγο του Θεού.

«Είναι φοβερή τέχνη η αγιογραφία, αλλά χρειάζεται ανανέωση από τους νεότερους»

ΕΡ. Σας συναρπάζει η τέχνη της αγιογραφίας;

ΑΠ. Μα και βέβαια! Αυτό όμως που δεν συγχωρώ στους νεότερους αγιογράφους είναι ότι δεν προχώρησαν και δεν ανανέωσαν την τέχνη των παλαιοτέρων. Δεν είναι δυνατόν να ζωγραφίζεις το ίδιο πράγμα όπως γινόταν πριν από 500 και 1.000 χρόνια! Είναι μια αγκύλωση αυτό! Κάτι θα έπρεπε να έχουν αλλάξει στην τεχνοτροπία αυτή, όπως έχει συμβεί και στην υπόλοιπη ζωγραφική. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι αυτής της τέχνης για μένα είναι ο Θεοφάνης ο Κρης και οι Ρώσοι αγιογράφοι. Είναι μια φοβερή τέχνη!

ΕΡ. Έχετε δώσει μια πειστική απάντηση στο ερώτημα περί πίστης;

ΑΠ. Όχι! Έχω νιώσει όμως την ανάγκη να ζητήσω τη βοήθεια του Θεού. Δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει διαφορετικά, αφού βλέπω το αδιέξοδο. Η αμέσως επόμενη κίνηση, το επόμενο βήμα, είναι να πατήσω σε ένα πιο σίγουρο και όχι ετοιμόρροπο σκαλί. Ο Θεός είναι κάτι πέρα από τα ανθρώπινα, και αυτό το επικαλείται κάποιος. Η επίκληση αυτή σίγουρα προσφέρει βοήθεια, δίνει μια ανάταση στον άνθρωπο!

ΕΡ. Η έννοια του Θεού στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πιο ζωντανή, φιλική και προσιτή σε σχέση με τα υπόλοιπα δόγματα;

Εάν σκεφτούμε ότι σημειώθηκαν άθλια γεγονότα στο όνομα του Ιησού Χριστού σε παλαιότερους αιώνες, τους πιο πρόσφατους αιώνες θεωρώ ότι το όνομα του Ιησού Χριστού έχει αποκατασταθεί. Δεν το επικαλούνται πλέον όπως είχαν κάνει στο παρελθόν, π.χ., οι σταυροφόροι, οι οποίοι διεξήγαγαν φονικές εκστρατείες στους Αγίους Τόπους.

ΕΡ. Σήμερα πώς μπορεί να εμπλουτιστεί και να διατηρηθεί η ελληνική γλώσσα;

ΑΠ. Δεν γνωρίζω πολύ καλά τα αρχαία ελληνικά, αλλά διακρίνω τη διάρκεια της ελληνικής γλώσσας, αφού κατάφερε να επιβιώσει μέσα από τις πιο άγριες συνθήκες. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό! Ας μην ξεχνάμε τη φράση του Οδυσσέα Ελύτη:

«Την γλώσσα μου έδωσαν ελληνική. Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου».

Αυτός ο σπουδαίος στίχος φανερώνει τη διαδρομή που έχει διανύσει η γλώσσα διαμέσου των αρχαιότητας, της εκκλησιαστικής γλώσσας, της βυζαντινής έως την ομιλούσα ελληνική των σημερινών ημερών. Έχει ενδιαφέρον στα ιστορικά κυρίως κείμενα των Βυζαντινών να δούμε αυτό που έλεγε και ο Καβάφης: «Με ενδιαφέρουν οι Βυζαντινοί συγγραφείς, επειδή έγραφαν την Ιστορία δραματικά!» Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Όπως δραματικά έγραφαν και οι μεγάλοι ιστορικοί του παρελθόντος.

Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια 30 Νοεμβρίου 2016 στις 6:46 μ.μ.

Αέναη επΑνάσταση | www. Sophia-Ntrekou.gr

Σε άδειο θέατρο

Σε άδειο θέατρο χωρίς τους θεατές

μέσα στη νύχτα σαν καράβι ταξιδεύεις

βρίσκεις λιμάνια που βουλιάξανε στο χθες

και να βρεθείς ξανά στο χάος κινδυνεύεις

Παλιές αγάπες αγιασμένες και μικρές

κι άλλες που μείνανε στον κόσμο κολασμένες

σαν καραμέλες μες στο στόμα μας πικρές

μας ταξιδεύουν κάθε βράδυ στοιχειωμένες

Κάτι αγάπες αγιασμένες και μικρές

Παλιές αγάπες

Είχα μι’ αγάπη τ’ όνειρό μου ν’ ακουμπώ

κι έγινε θέατρο κι αυτό πυρπολημένο
δεν έχει πόρτα μήτε είσοδο να μπω
μονάχα ένα θεατή και μεθυσμένο.

Μάνος Ελευθερίου - 2008

Διαβάστε το: Ποίημα του Μάνου Ελευθερίου για τον Βαγγέλη Γιακουμάκη

Το κύκνειο άσμα του «Άνδρες του αίματος»

Το κύκνειο άσμα του αξέχαστου δημιουργού Μάνου Ελευθερίου, «Άνδρες του αίματος», το οποίο μας εμπιστεύτηκε λίγο πριν από τον θάνατό του το καλοκαίρι που μας πέρασε, κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. Ένα αλληγορικό και προφητικό μυθιστόρημα, ένα καυστικό σχόλιο στη σύγχρονη πραγματικότητα, με την ξεχωριστή γραφή του Μάνου που γεφυρώνει την ποίηση με την πεζογραφία.

Περιγραφή βιβλίου: Ό,τι γράφτηκε απ’ τους προφήτες ήταν εκ Θεού. Ό,τι κακό έγινε οφείλεται στους ανθρώπους. Παντού σχεδόν υπάρχουν τα ζεύγη. Υπήρχαν από την αρχή του κόσμου και µ’ αυτά θα κλείσουν τον κύκλο του. Από τη µια μεριά η δολοφονική δυναστεία των δυνατών, η οποία από αλλού ξεκίνησε και αλλού έφθασε.

Ξεκίνησε από τα οράματα ενός καλύτερου κόσμου και κατέληξε να κρατά τη στραταρχική ράβδο μιας εξουσίας βουτηγμένης στο µίσος, στη μνησικακία, στην κατάθλιψη και στη νευρωτική υστερία της εκδίκησης και της εκτέλεσης όποιου νόμιζε ότι σήκωσε κεφάλι, ότι δεν συμφωνούσε σε όσα έπρατταν ή έγινε αστέρι στη δουλειά του• είτε στρατηγοί ήταν αυτοί είτε καλλιτέχνες, σαν κι εσένα, είτε μεγάλοι επιστήμονες, και από την άλλη οι αιώνιοι αντίπαλοι, για να δημιουργηθεί το ζεύγος, η συμμορία των αδυνάτων, γιατί συμμορία καθαρμάτων την κατάντησαν όσοι τους πήραν στον λαιμό τους, και ήταν όλοι αυτοί οι οποίοι πραγματικά πίστεψαν και πολέμησαν και φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν και έδωσαν το αίμα της καρδιάς τους για τη λύτρωση της πατρίδας τους, της έρμης πατρίδας που αναστέναζε, και αν ήταν δυνατό τη λύτρωση της ανθρωπότητας, τέτοιο όραμα και τέτοια ελπίδα, που αλλιώς ξεκίνησαν κι αυτοί και αλλού έφθασαν, αφού χρησιμοποίησαν το μαχαίρι και το αίμα κι αφού το ένα μαχαίρι ζητάει κι άλλα μαχαίρια και το λίγο αίμα ζητάει ποταμούς αιμάτων. Όλοι τους, τελικά, είναι άνδρες του αίματος.

Ακραιφνώς πολιτικό μυθιστόρημα οι Άνδρες του αίματος, καθώς έχουμε σύνολα ανθρώπων ή µάλλον την ανθρωπότητα ολόκληρη που δοκιμάζεται μέσα σε ένα σατανικά τεχνουργημένο καθεστώς ελέγχου και λογοκρισίας, ώστε όσο αισθάνεται να απειλείται όποιος στρέφεται κατά της καθεστηκυίας τάξης άλλο τόσο να κινδυνεύει όποιος ναρκοθετεί την τάξη αυτή µε την κατά μόνας άσκησή του.

Είναι πρωτοφανές πόσο μέσα σε ένα μυθιστόρημα που θα το χαρακτήριζε κανείς εύκολα αλληγορικό ή ως ένα μυθιστόρημα καταγγελίας, το καθετί λέγεται µε την πιο κυριολεκτική του σημασία, ενώ η καταγγελία αποκτά τον πιο ακριβό της χαρακτήρα που δεν είναι άλλος από το να δείχνεις, όπως προσφυώς το αποτύπωσε στους ανεπανάληπτους στίχους του ο Μανόλης Αναγνωστάκης: «Ανάπηρος δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς».

by Sophia-Ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση

Περισσότερα: Μάνος Ελευθερίου

Βιντεο/αφιέρωμα στην μνήμη του Μάνου

Ελευθερίου από την Αέναη επΑνάσταση

Έχει συγγράψει μέχρι τώρα εννέα ποιητικές συλλογές, διηγήματα,

μία νουβέλα, δύο μυθιστορήματα, πάνω από 400 τραγούδια!

Βίντεο: αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου - Ιανός 11,12/4/2014: Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του βιβλιοπωλείου Ιανός, η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» παρουσίασε αποσπάσματα από τους κύκλους τραγουδιών Λαϊκά, Νύχτα Θανάτου, Αρκαδία IΙ, Αρκαδία ΙΙΙ, Τα τραγούδια του Αγώνα, Μήπως ζούμε σ' άλλη χώρα; Πολιτεία Γ', Πολιτεία Δ' και το τραγούδι «Το τραίνο δεν ξεκίνησε ποτέ για Κατερίνη», σε ποίηση του Μάνου Ελευθερίου. Ερμηνεύουν: Γιώργος Νταλάρας (Παρασκευή 11/4), Δώρος Δημοσθένους, Κώστας Πατσιάς, Μπέττυ Χαρλαύτη. Ακουστούν 33 από τα 70 τραγούδια που γεννήθηκαν από τη συνεργασία των Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Ελευθερίου. Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης»

Από την εκπομπή του Νίκου Κυπουργού "Τα μυστικά της μουσικής"
ΕΤ1, 2/2/2013 Επεισόδιο 6: "Μουσική και λόγος: το τραγούδι"

Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί Μάνο Ελευθερίου: Τα τραγούδια της συνεργασίας του Μίκη Θεοδωράκη με τον Μάνο Ελευθερίου στην εκπομπή του Θανάση Γιώγλου "Εγώ,δεν έχω βγάλει το...ωδείο" στο Εθελοντικό Ραδιόφωνο του Δήμου Θεσσαλονίκης (100,6 fm) στις 24 Μαΐου 2017. Στο πρώτο μέρος ακούγονται δισκογραφημένες εκτελέσεις και ζωντανές ηχογραφήσεις και στο δεύτερο μέρος, ο Σωτήρης Μπαλλάς (τραγούδι, κιθάρα), ο Γιώργος Καραμφίλλης (μπουζούκι) και η Μέλπω Αλεξανδροπούλου (τραγούδι) παρουσιάζουν ζωντανά μια σειρά από τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Μάνου Ελευθερίου.

Βίντεο: Σάββατο 27 Οκτωβρίου 2018: Αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου. Τα μεγάλα τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου έχουν την τιμητική τους στο επεισόδιο του «Στην υγειά μας ρε παιδιά» που είναι αφιερωμένο στον σπουδαίο, αξέχαστο δημιουργό. Ο Σπύρος Παπαδόπουλος φιλοξενεί στο στούντιο για να ερμηνεύσουν τραγούδια του, μεγάλα ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου, ερμηνεύουν αξέχαστες επιτυχίες του ενώ ο Χρήστος Νικολόπουλος μας θυμίζει στιγμές και τραγούδια από τη συνεργασία τους. Στην παρέα η αδερφή του Μάνου Ελευθερίου, Λιλή, οι φίλοι του: Σταμάτης Φασουλής και Νένα Μεντή, ο συγγραφέας Θανάσης Νιάρχος, η συγγραφέας Αλκυόνη Παπαδάκη και ο σκηνοθέτης Λευτέρης Γιοβανίδης.

Από την αγαπημένη σε όλο το πανελλήνιο εκπομπή του Σπύρου Παπαδόπουλου στον SKAI
«Του κάτω κόσμου τα πουλιά» του Μάνου Ελευθερίου. Λύγισαν τον σπουδαίο τραγουδιστή Γιώργο Νταλάρα ο οποίος ξέσπασε βαθιά συγκινημένος σε λυγμούς.

Του Κάτω κόσμου τα πουλιά
Μάνος Ελευθερίου
Μουσική: Σταύρος Κουγιουμτζής
1. Γιώργος Νταλάρας

Φαρμακωμένος ο καιρός παραμονεύει
μες τα στενά του κάτω κόσμου να σε βρει
και δεκατρείς αιώνες άνεργος γυρεύει
την κιβωτό σου και το αίμα να σου πιει

Σε καρτερούν μαστιγωτές και συμπληγάδες
μες τα μαλάματα μια νύφη ξαγρυπνά
κι έχει στ’ αυτιά της κρεμασμένες τις Κυκλάδες
κι ειν’ το κρεβάτι της λημέρι του φονιά

Κρυφά τα λόγια τα πικρά μες το κοχύλι
κρυφά της θάλασσας τα μάγια στο βοριά
θα σβήσει κάποτε στο σπίτι το καντήλι
και μήτε πόρτα θα `βρεις μήτε κλειδαριά

Του κάτω κόσμου τα πουλιά και τα παγώνια
με φως και νύχτα σου κεντούν μια φορεσιά
άνθρωποι τρίζουν κι ακονίζουν τα σαγόνια
πηδούν και τρέχουν και σε φτάνουν στα μισά