Αφιέρωμα στον ατρόμητο Κατσαντώνη
Ο Αντώνης Κατσαντώνης, (1775 - 28 Σεπτεμβρίου 1809) γεννημένος ως Αντώνης Μακρυγιάννης, ήταν ονομαστός Έλληνας Σαρακατσάνος κλέφτης ο οποίος έδρασε επί Τουρκοκρατίας στα προεπαναστατικά χρόνια στις περιοχές των Αγράφων, του Βάλτου και του Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας.
Λέγεται ότι όταν ετοιμαζόταν να βγει για τη λευτεριά της Πατρίδας, τον παρακαλούσε η μάνα του να κάτσει ήσυχος και να μη φύγει και του ‘λεγε: «Κάτσε Αντώνη μου, κάτσε».
Έτσι του ‘μεινε το παρατσούκλι «Κατσαντώνης».
Οι παλαιοί μας θρύλοι να αποκτήσουν νέο νόημα.
Φώτο: Ο Κατσαντώνης στη μάχη, εικονογράφηση εκδ. Στρατίκη
Η ηρωϊκή αγριότητα του 18ου και 19ου αιώνα, μακρυνή μα και τόσο πλησίον μας, μια πραγματικότητα που καλό είναι μέσα της να ανατρέχουμε για ν' αναστοχαζόμαστε την μεγαλειώδη όσο και κτηνώδη λειτουργία τής ανθρώπινης Ιστορίας. Μιας πορείας από τον πρωτογονισμό των θρύλων και την προϊστορία τού επικού ανταγωνισμού των πάντων και τού τραγικού αντιπαλαίματος τού κτήνους με τον άνθρωπο στο ανέβασμα τού ανθρώπου προς μια άλλη κοινωνία, μια άλλης οντολογικής τάξης ύπαρξη. Τη δική του κοινωνία, όπου ο αιώνιος Πλάτανος που έχει τραφεί με το ανεπίγνωστο αίμα μας θα πέσει επιτέλους να πλακώσει την πρωτόγονη Πόλη. Θα σπάσει εκείνη σαν κέλυφος, αποκαλύπτοντας την νέα μας πατρίδα, αυτόφωτη, συντροφική, πανανθρώπινη. Με άλλα, αναβαθμισμένα πάθη. Αληθινά ανθρώπινα. Συντροφικά:
____________________
Νέο νόημα
Οι παλαιοί μας θρύλοι
θα αποκτήσουν νέο νόημα.
Θα πιάσουν τόπο οι θυσίες
τόσων ηρώων,
φονιάδων, εμπαθών
που έζησαν βλέποντας γύρω μόνο εχθρούς
και ρουφιάνους να τους ζώνουν.
Εχθροί βλέπεις σταθήκαν και ρουφιάνοι
κι εκείνοι για τους άλλους.
Κι εκείνων και των άλλων οι ψυχές που βλέποντάς μας καίγονται
μέσα στην αβάσταχτη απορία:
«γιατί, για ποιόν Θεέ μου έζησα τόση κτηνωδία;»
θα λυτρωθούν.
Μπασò...
Ο Κατσαντώνης στη μάχη. Λιθογραφία του λαϊκού ζωγράφου Χρηστίδη.
Katsatonis in batlle. A lithography of the folk painter Christidis
Καταχνιαστήκαν τ' Άγραφα, κι' η Φούρκα συννεφιάζει,
οι λόγγοι αναστενάζουνε κι' οι λαγκαδιές βογκάνε.
Και μια σπηλιά, κρυφοσπηλιά, πονετικά ρεκάζει:
-Τον Κατσαντώνη πιάσανε, στα σίδερα τον πάνε!
Πανάθεμά σε, λοιμική ! βλογιά, πανάθεμά σε !
Τους αντρειωμένους πελεκάς, τσακάς τα παλληκάρια...
Αντώνη μου, ήσαν άρρωστος, σε βρήκαν να κοιμάσαι,
αλλιώς η Φούρκα λιάπικα θα γιόμιζε κουφάρια!
(Παλιοί σπάνιοι στίχοι για τον Κατσαντώνη των Αγράφων. Από τον Γ. Αθάνα (1894-1987) "Τραγούδια των βουνών", σειρά πρώτη, εκδ. "Άλφα" Ι.Μ. Σκαζίκη, 1953) "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"
Το τραγούδι «Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά»
συνδέει την Αγία Λαύρα με τον Κατσαντώνη.
Το τραγούδι «Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά», το τραγούδησαν πολλοί, αλλά τις δύο βασικές παραλλαγές τραγούδησε:
Ο Γιώργος Μεϊντανάς[1]: «Σαν πας πουλί μου στη Φραγκιά/ σαν πας στην Άγιο Μαύρα[2]/ χαιρέτα μας την Κλεφτουριά/ ορε χαιρέτα μας αχ πουλί μ’ την κλεφτουριά/ άϊντ’ ορέ χαιρέτα μας την κλεφτουριά/ και τους καπεταναίους/ Όρε πες τους να κά ορέ να κάτσουν φρόνιμα». (το ακούτε στο τέλος του αφιερώματος)
Ο Παπασιδέρης Γιώργος[3]: «Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά/ σαν πας στην Άγια Λαύρα/ χαιρέτα μας την Κλεφτουριά/ ορε χαιρέτα μας την κλεφτουριά/ κι αυτόν τον Κατσαντώνη/ Πες του να κάτσει φρόνιμα/ Όρε πες του να κάτσει φρόνιμα/ καλά ταπεινωμένα/ δεν ειν’ ο περσυνός καιρός» (ηχογράφηση 1936). (το ακούτε παρακάτω)
Με αυτούς τους στίχους (ή παραπλήσιους) το τραγούδησαν οι:
Μητάκη Γεωργία[4] με το κλαρίνο του Τάσου Χαλκιά.
Ο Παπασιδέρης Γιώργος[3]: «Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά/ σαν πας στην Άγια Λαύρα/ χαιρέτα μας την Κλεφτουριά/ ορε χαιρέτα μας την κλεφτουριά/ κι αυτόν τον Κατσαντώνη/ Πες του να κάτσει φρόνιμα/ Όρε πες του να κάτσει φρόνιμα/ καλά ταπεινωμένα/ δεν ειν’ ο περσυνός καιρός» (ηχογράφηση 1936). (το ακούτε παρακάτω)
Με αυτούς τους στίχους (ή παραπλήσιους) το τραγούδησαν οι:
Μητάκη Γεωργία[4] με το κλαρίνο του Τάσου Χαλκιά.
Σημείωση Αν.επΑ: Η Γεωργία Μηττάκη (1911 - 28 Φεβρουαρίου 1977) γεννήθηκε το 1911 στον Αυλώνα Αττικής. Ο πατέρας της λεγόταν Ευάγγελος Κουρουμπέτσης και η μητέρα της Όλγα Φίστη. Σε ηλικία 18 ετών (1929) εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στη συνοικία Ψυρή. Το 1930 παντρεύτηκε τον κρητικό Γεώργιο Μηττάκη, από τον οποίο έλαβε και το επίθετο, με το οποίο έμεινε γνωστή.
Στην αρχή της δεκαετίας του '50 ταξίδεψε στην Αίγυπτο, ενώ στα τέλη της ίδιας δεκαετίας ταξίδεψε δύο φορές στην Αμερική, όπου οι Έλληνες ομογενείς την υποδέχτηκαν εγκαρδίως. Την ίδια περίοδο ηχογράφησε στην Αμερική και αρκετά τραγούδια.
Το 1965 ηχογράφησε τα τελευταία της τραγούδια, πριν αποσυρθεί για λόγους υγείας. Άφησε την τελευταία της πνοή στις 28 Φεβρουαρίου 1977 στη γενέτειρά της Αυλώνα.
Καρναβάς Τάκης[5]: «Κι αν πάς πουλίμ κατ’ το Μωρηά/ κι αν πας στην Άγια Λαύρα/ χαιρέτα μας πουλί μ’ την κλεφτουριά/ Όρε χαιρέτα μας την κλεφτουριά/ όρε και αυτόν τον Κατσαντώνη/ Πες του να κάτσει πουλί μου φρόνιμα/ όρε πες του να κάτσει φρόνιμα/ ορέ καλά ταπεινωμένα/ δεν ειν’ ο περσυνός καιρός». (το ακούτε στο τέλος του αφιερώματος)
Τζίμας Κώστας[6]: «Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά/ σαν πας στην Άγια Λαύρα/ χαιρέτα μας την Κλεφτουριά/ ορε χαιρέτα μας την κλεφτουριά/ κι αυτόν τον Λεπενιώτη[7]/ Πες του να κάτσει όρε πουλί μου φρόνιμα/ Όρε πες του να κάτσει φρόνιμα/ λίγο ταπεινωμένα/ δεν ειν’ ο περσυνός καιρός». (το ακούτε στο τέλος του αφιερώματος)
Και πολλοί άλλοι ακόμα...
Και μια άλλη παραλλαγή αναφέρει:
«Αυτού που πας, μαύρο πουλί, μαύρο μου χελιδόνι,/ να χαιρετάς την κλεφτουριά, κι’ αυτόν τον Κατσαντώνη./ Πε του να κάνει φρόνιμα κι’ όλο ταπεινωμένα,/ δεν είν’ ο περσινός καιρός να κάνει όπως θέλει·/ φέτος το πήρε γκέντσιαγας, το πήρε ο Βεληγκέκας./ ζητάει κεφάλια κλέφτικα, κεφάλια ξακουσμένα…».
Ο στίχος στο τραγούδι που βασικά τραγούδησε ο Παπασιδέρης, συνδέει την Αγία Λαύρα με τον Κατσαντώνη.
Ας δούμε όμως τι στοιχεία υπάρχουν για τον Κατσαντώνη
[8] Ο Κατσαντώνης (1775 - 28 Σεπτεμβρίου 1809) σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκε στο Βασταβέτσι (Πετροβούνι) της Ηπείρου το 1775 από σαρακατσάνικη ευκατάστατη οικογένεια και κατά τον Επαμεινώνδα Φραγγίστα (Βίος Κατσαντώνη, Αθήναι 1862), λεγόταν Αντώνης Μακρυγιάννης και είχε τρεις αδερφούς: τον Κουτζούκη (ή Χρήστο Κούτσικο κατ’ άλους), Γιώργο Χασιώτη και τον Κώστα Λεπενιώτη. Εικοσιπενταετής συνελήφθη από κάποιον Μπουλούμπαση ως αυτουργός δήθεν ζωοκλοπής, εδάρη ανηλεώς επί δύο ημέρες, κρατήθηκε και ζητήθηκαν και καταβλήθηκαν λύτρα από τον πατέρα του και έτσι αφέθηκε ελεύθερος. Τότε εφόνευσε τον Μπουλούμπαση και βγήκε αρματωλός στο βουνό το 1802 ενωθείς με τον Δίπλα.
Δείτε: Διονύσιος ο φιλόσοφος, ο φλογερός Δεσπότης που ξεσήκωσε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο (εορτάζει 10 Οκτωβρίου)
Οι κυριότερες μάχες του Κατσαντώνη:
Στα μέρη της Τριφύλλας Ευρυτανίας το 1805 συνεπλάκη μετά του Δερβέναγα Ιλιάσμπεγα και 300 Αλβανούς και σε διάστημα μιας ώρας εφόνευσε 10 στρατιώτες και τον ίδιο τον Δερβέναγα, των λοιπών τραπέντων σε φυγή.
Σε μάχη μιας ώρας πλησίον της Κετρινιάς εφόνευσε τον Κουτζουμουσταφάμπεη και άλλους 145 Τούρκους οι οποίοι είχαν σταλθεί από τον αιμοβόρο Γιουσούφ Αράπη κατ’ εντολή του Αλή Πασά, να σκοτώσουν τον Κατσαντώνη.
Τον Ιούλιο του 1806 από την τοποθεσία Πουλιού Βρύση στο Κεράσοβο Ευρυτανίας, προκάλεσε σε μάχη τον Χασάν Μπελούση ο οποίος βρισκόταν στη μονή Ταρτάνας και εκείνος για να μην πέσει στη δυσμένεια του Αλή Πασά πήγε εκεί όπου έγινε λυσσώδης δίωρη μάχη κατά την οποία ο Χασάν Μπελούσης ετράπη σε φυγή αφήσας 30 νεκρούς Τούρκους, έναντι 3 του Κατσαντώνη.
Τον Αύγουστο του 1806 ο μεγάθυμος οθωμανός Δερβέναγας Αλούς Μπεράτης επικεφαλής 300 Αλβανών και διαταχθείς από τον Αλή Πασά, επιτέθηκε στον Κατσαντώνη στο Μαλατέϊκο λημέρι, όπου μετά δίωρη μάχη, αναγκάστηκε να αποσυρθεί αφήνοντας 40 νεκρούς έναντι δύο του Κατσαντώνη.
Ο διακεκριμένος για τα στρατιωτικά του προτερήματα Μπεκύρ Τζογαδούρος, τον Οκτώβριο του 1806, συνεπλάκη τυχαία στη θέση Ληστή της επαρχίας Βάλτου με τον Κατσαντώνη, όπου μετά από μάχη μιας ώρας πληγώθηκε ο Κατσαντώνης στο μηρό και διέταξε υποχώρηση. Φονεύθηκαν δύο σύντροφοί του και περί τους 20 Τούρκοι.
Μετά ένα μήνα και κατ’ εντολή του Αθανασίου Ντουφεκιά εμπειρικού γιατρού, στάλθηκε ο Κατσαντώνης στην Κέρκυρα για καλύτερη περίθαλψη του τραύματός του. Εκεί παρέμεινε τρεις μήνες, θεραπεύθηκε και επανήλθε στους συντρόφους του. Εκεί στην Κέρκυρα έκανε σχέσεις με τον Ρώσσο στρατηγό Παπαδόπουλο, ο οποίος βλέποντας τις ικανότητές του, του έδωσε υποσχέσεις για βοήθεια και του ζήτησε να συνεννοηθεί και με τους λοιπούς αρματωλούς της Ελλάδος και να μεταβούν στη συνέχεια στον Παπαδόπουλο να τους καθοδηγήσει βάσει σχεδίου για την απελευθέρωση της Ελλάδος.
Τον Μάϊο του 1807 ο Αλή Πασάς έστειλε εναντίον του Κατσαντώνη τον άξιο πολέμαρχό του αλβανό, βασανιστή, κακούργο, αυθάδη προς τους ασθενείς και δειλό απέναντι στους ισχυρούς, Μουσταφά Βεληγκέκα επικεφαλής 800 επιλέκτων Αλβανών και με αρωγό τον Γιουσούφ Αράπη. Στη θέση Αλαμάνου των Αγράφων ο Κατσαντώνης με τους συντρόφους του εφόνευσε τον Βεληγκέκα και άλλους δέκα, ενώ οι υπόλοιποι ετράπησαν σε φυγή.
Τον Ιανουάριο του 1808 στο Χωριό Σπινάσα της Ευρυτανίας ο Χασάν Μπελούσης με 300 μαχητές επιτέθηκε εναντίον του Κατσαντώνη, κάτω από δριμύ ψύχος, και μετά από πεισματώδη και πολυαίμακτο μάχη μιάς ώρας, ετράπη σε φυγή από τους Κατσαντωναίους με 40 νεκρούς έναντι ενός νεκρού και τεσσάρων πληγωθέντων εκ μέρους του Κατσαντώνη.
Στη μάχη με τον πολέμαρχο Άγο Μουχτάρη ο οποίος ήταν επιικεφαλής 1.000 Αλβανών στη θέση Γρεβανού, ο Κατσαντώνης περικυκλώθηκε και παρά τις διαδοχικές προσπάθειες με εφόδους αυτού και των συντρόφων του να διασχίσουν τα εχθρικά στίφη, εφονεύθη ο Δίπλας και άλλοι δώδεκα ενώ από τους Αλβανούς πλέον των 150. Εκεί ο Κατσαντώνης υπέστη ήττα.
Μετά ένα μήνα ο Κατσαντώνης έλαβε επιστολή από την Αγία Μαύρα του Ρώσου στρατηγού Παπαδοπούλου, όστις ήτο Έλληνας ως προς την καταγωγή και φιλόπατρις και του επισκόπου Άρτης Ιγνατίου να μεταβεί εκεί με διπλάσιους συντρόφους με πλοιάρια που είχαν σταλεί απέναντι από την Αγία Μαύρα. (σημ. Σ.Ν.: Η εκκλησία της Αγίας Μαύρας βρίσκεται στο χωριό Μαχαιράδο 10 περίπου χμ από την πόλη της Ζακύνθου.)
Πριν ή μεταβεί στην Αγία Μαύρα ο Κατσαντώνης στη θέση Γούστραις Ξηρομέρου, έκανε μάχη με τους Δερβεναγάδες του Αλή Πασά επικεφαλής 2.000 στρατού. Η μάχη διήρκεσε όλη την ημέρα και εφονεύθησαν 3 σύντροφοι του Κατσαντώνη και πλέον των 30 Οθωμανών. Ο Κατσαντώνης έφυγε νύχτα και με τους συντρόφους του έφτασε στην Αγία Μαύρα, όπου έτυχε αναλόγου υποδοχής. Ακολούθησε γεύμα στο οποίο ο Παπαδόπουλος είχε καλέσει και άλλους οπλαρχηγούς.
Ο Παπαδόπουλος ήλπιζε ότι θα είχε στο πλευρό του τον Κατσαντώνη και τους άλλους οπλαρχηγούς για να κηρυχθεί η επανάσταση σ’ όλη την Ελλάδα. Ο Τσάρος όμως ήθελε την κυριαρχία επί της Τουρκίας για δικά του συμφέροντα και όχι την πραγματική ελευθερία της Ελλάδος. Μετά απ’ αυτά ο Κατσαντώνης ξαναγύρισε προσωρινά στην επαρχία Αγράφων αλλά αρρώστησε από λοιμική νόσο και έμεινε ασθενής στο Μοναστηράκι Ευρυτανίας με τον αδελφό του Χασιώτη αναθέσας την αρχηγία στον άλλο αδελφό του τον Λεπενιώτη.
Εκεί τον Αύγουστο του ιδίου έτους (1809) ο Άγου Μουχουρτάρης ειδοποιηθείς από κάποιον Γκούρλια Ιωάννη, έσπευσε με στρατό και συνέλαβε τον Κατσαντώνη, αφού σκοτώθηκαν οι σύντροφοί του, στην προσπάθεια του αδερφού του να τον φυγαδεύσει στην πλάτη του. Τους μετέφερε στα Γιάννενα όπου κατ’ εντολή του Αλή Πασά και ύστερα από πιέσεις των συγγενών όσων ο Κατσαντώνης είχε φονεύσει, τον μεν Κατσαντώνη οδήγησαν στον συγκεκριμένο πλάτανο όπου και τα ανάλογα εργαλεία και του συνέτριψαν με σφυριά τα άκρα και πέθανε. Τον δε Χασιώτη τον αποκεφάλισαν.
Δείτε: Ιωάννινα: Η πόλη των θρύλων και η Κυρα-ΦροσύνηΑπό τα παραπάνω, αλλά και όσα άλλα περιήλθαν σε γνώση μου, δεν προέκυψε κάποια σχέση του Κατσαντώνη με την Πελοπόννησο και την Αγία Λαύρα.
Αντίθετα τη σχέση του με την Αγία Μαύρα ενισχύει και το με αριθμό XCIX τραγούδι που παρουσιάζει, μεταξύ άλλων, ο Passow (Τραγούδια Ρωμαίϊκα) με τίτλο «ο Κατσαντώνης»:
«Επρασινίσαν τα βουνά, λουλούδιασαν οι κάμποι./ Το λεν τ’ αηδόνια στα βουνά κ’ οι πέρδικες στα πλάγια/ «Δε σου τούπεν ο Μπότσαρης κι ο Φώτος ο Τσαβέλας;/ Κάτσε Αντώνη στη Φραγκιά, να γένεις καπετάνιος»/ – «Ακόμ’ αυτή την άνοιξη θα βγώ στο Καρπενήσι,/ Τι το μαθαίν’ Αλή πασάς κι αυτός ο Μουχουρντάρης,/ Και λεν Αντώνης φράγκεψε και γίνηκε σουλτάνος».».Το προεπαναστατικό τραγούδι αυτό λοιπόν, το οποίο άλλαξε μετά την Επανάσταση του '21 και πήρε τη μορφή που είναι ευρύτερα γνωστή ταιριασμένο στο Μωρηά και στην Άγια Λαύρα, αλλά με «ξένο σώμα» τον Κατσαντώνη, αναφέρεται, όπως όλα τα δημοτικά τραγούδια, σε ένα πραγματικό γεγονός, που όμως έχει σχέση με τον Κατσαντώνη, τη Φραγκιά (Λευκάδα) και την Αγία Μαύρα στη Λευκάδα.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη η αναφορά ότι «δεν είναι ο περσυνός καιρός» καταδεικνύει αφ’ ενός τις προηγούμενες επιτυχίες του Κατσαντώνη, που δεν μπορούσε εύκολα να επαναλάβει αλλά και το άκαιρο της έναρξης της επανάστασης με προτροπή του Παπαδόπουλου, για τους λόγους που παραπάνω αναφέρθηκαν.
Ο Κατσαντώνης στην Λαϊκή παράδοση
εικ. «Ο Ατρόμητος Κατσαντώνης», παίζει τον ταμπουρά του. Λεπτομέρεια
υπήρξε διαρκής πηγή έμπνευση του καλλιτέχνη σ' όλη την καριέρα του
Η παράδοση θέλει τον Κατσαντώνη κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του να τραγουδά περήφανα ώστε να μη δείχνει τον πόνο του. Τον σκληρό Τουρκαλβανό Άγο Βαστάρη εκδικήθηκε για την σύλληψη του Κατσαντώνη ο Σουλιώτης Μάρκος Μπότσαρης στη μάχη του Κεφαλόβρυσου Καρπενησίου (1823), κατά την οποία τον σκότωσε ο ίδιος.
Ο ποιητής του 1821, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης έγραψε
για την ώρα του μαρτυρικού θανάτου του Κατσαντώνη:
«Δυο γύφτοι τον εστρώσανε δεμένονε στ’ αμόνι
κι αρχίσανε με το σφυρί να τον πελεκάνε.
Σκλήθρες πετάν τα κόκαλα, σκορπάνε τα μεδούλια,
νεύρα, κομμένα κρέατα, σέρνονται σαν ξεσκλίδια
και κείνος τηράει τον ουρανό και γλυκοτραγουδάει:
Χτυπάτε, πελεκάτε με σκυλιά, τον Κατσαντώνη
δεν τον τρομάζει Αλήπασας, φωτία, σφυρί κι αμόνι.»
Δείτε: 13 Δεκεμβρίου 1803 η ανατίναξη στο Κούγκι: «Ο Σαμουήλ» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. -Καλόγερε, τι καρτερείς κλεισμένος μες στο Κούγκι;
Στη μνήμη των κατοίκων της περιοχής των Αγράφων διατηρήθηκε το όνομα του οπλαρχηγού Κατσαντώνη. Ακόμα και σήμερα στα μέρη των Αγράφων υπάρχουν διάφορα τοπωνύμια που έχουν πάρει το όνομά του, όπως «Το γεφύρι του Κατσαντώνη», «Του Κατσαντώνη η βρύση», «Τα ταμπούρια του Κατσαντώνη», «Η σπηλιά του Κατσαντώνη» και «Του Κατσαντώνη το μπογάζι». Ακόμα πολλά δημοτικά άσματα ναφέρονται στα πολλά του κατορθώματα.
Για το θάνατο του Βεληγκέκα έγραψαν:
«Δεν είν' εδώ τα Γιάννενα,δεν είν' εδώ ραϊάδες,
για να τους ψένεις σαν τραγιά,σαν τα παχειά κριάρια,
εδώ 'ναι λόγγοι και βουνάκαι κλέφτικα τουφέκια.
Τρία τουφέκια τώδωκαν,τα τρί - αράδ - αράδα,
Τόνα τον πήρε ξώδερμακαι τ' άλλο στο κεφάλι
το τρίτο το φαρμακερότον πήρε στην καρδιά του.
Το στόμα αίμα γιόμισε,τα χείλη του φαρμάκι»
Για τη σύλληψή του Κατσαντώνη τραγουδάνε:
«Κάρτε σκρούετ Αλή πασά o Κατσαντώνης ταναξίνε».
(χαρτί έγραφε ο Αλή πασάς να πιάσουνε τον Κατσαντώνη).
Αϊντε Αντων' μωρ' Αντων'
μωρ' Αντων' Μωρ' Αντων'
Κατσαντώνη ταναξίνε
με ντουφέκια μοσιβρίνε
(τον Κατσαντώνη να πιάσουν ζωντανό,
με τουφέκια να μην τον βαρέσουν).
«Φουχτιά να βάλει στ' ΄Αγραφα, στου Μέγα μαναστήρι,
για να καεί κ' ηγούμενους μ' όλους τους καλοΐρους,
που παν κι μη προυδώσανι στους σκυλουαρβανίτις».
Απ' αυτό το τραγούδι τίθεται μια νέα εκδοχή για το πώς προδόθηκε. Αν δηλαδή προδόθηκε από τον ηγούμενο ή όπως λέει μια άλλη παράδοση από τον Γκούρλια, που έμαθε για το κρησφύγετό του από μια γριά, που του πήγαινε φαγητό.
Τέλος, στο Θέατρο Σκιών ξεχωριστεί θέση καταλαμβάνει η μορφή του Κατσαντώνη και του παππού του Δίπλα, καθώς και του ηττημένου Βεληγκέκα.
Παραπομπές:
[1] Γεννήθηκε στο Θούριο Βοιωτίας στις 29 Ιουνίου του 1909 και πέθανε στις 22 Μαΐου 1999.
[2] «Η περί το φρούριον Αγία Μαύρα απετελείτο εκ δύο συνοικισμών. Οι προς Δυσμάς του Φρουριου ωνομάζοντο Αγιμαυρίται, οι δε προς Ανατολάς Αλλημεριώται.[...] τα δύο πολίσματα της Αγίας Μαύρας διετηρήθησαν μόνον μέχρι του έτους 1684 [...] την δ’ έκτην Αυγούστου [1684] οι Τούρκοι παρέδωκαν το φρούριον [...] εις ανάμνησιν δε της νίκης εκείνης ωκοδομήθη μετά εν έτος και ο εν τη πόλει ομώνυμος ορθόδοξος ναός [του Παντοκράτορος]. [...] Ούτως εξέλιπεν η Αγία Μαύρα και η νέα πόλις έλαβε τότε και διετήρησεν επί ένα και πλέον αιώνα την ονομασίαν Αμαξιτή [...] η ονομασία όμως αύτη, [...] δεν διεετηρήθη πέραν των αρχών του τελευταίου αιώνος, της νέας πόλεως ονομασθείσης επίσης Αγίας Μαύρας, χωρίς ν’ απομείνει ήδη παρά τοις κατοίκοις ουδέ μνεία περί της Αμαξικής…» (Σπυρ. Α. Βλαντή: Η νήσος Λευκάς…, Εν Αθήναις 1915.).
[3] Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα στις 14 Σεπτεμβρίου του 1902. Πέθανε στις 8 Οκτωβρίου του 1977 από ανακοπή.
[4] λεγόταν Κουρουμπέτση και γεννήθηκε στον Αυλώνα Αττικής 1911, πέθανε στις 24 Φεβρ. 1977 στον Αυλώνα. Ηχογράφηση 1953-62.
[5] Τάκης (Δημητράκης), γεννήθηκε 3.4.1936 στην Κανδήλα Ξηρομέρου και πέθανε στις 20.7.1999.
[6] Κατάγεται από το Ρωμανό Λάκκας Σουλίου.
[7] Λεπενιώτης Κώστας. Αδελφός μικρότερος του Κατσαντώνη.
[8] Κατά τον ίδιο συγγραφέα ονομάστηκε έτσι διότι «ότε προπαρασκευάζετο να τραπή εις τον των αρματωλών βίον, τον παρεκάλει η μήτηρ του να ησυχάση λέγουσα αυτώ, κάτζε Αντώνη μου, κάτζε, και εντεύθεν επωνομάσθη Κατζαντώνης». Βέβαια υπάρχει και η εκδοχή το Κάτσ – Αντώνης να σημαίνει ο μικρός Αντώνης, από το αρβανίτικο κατ = κόβω. Κατ’ επέκταση η λέξη κατς σημαίνει τον μικρόσωμο, τον μικροκαμωμένο. Π. χ. Κατσιφάρας: από μικρή φάρα, Κατσιμίχας: μικρός Μίχας, Κατσιδήμας: μικρός Δήμας κ. ο. κ.. Στη Θεσσαλία το μικρό παιδί το λένε κούτσικο.»
Βιβλιογραφία:
• Οι παλαιοί μας θρύλοι να αποκτήσουν νέο νόημα: Kostis Bassogiannis ή Μπασò... (Κωστής Μπασογιάννης) Facebook 29 Σεπτεμβρίου 2023
• Το τραγούδι «Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά» συνδέει την Αγία Λαύρα με τον Κατσαντώνη - Τζώρτζης Θανάσης πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ, Πληροφορικής (Προφήτης Ηλίας) gerbesi.wordpress.com
• Το οπτικοακουστικό βιντεο/αφιέρωμα από www.YouTube, εταιρεία της Google.
• Ο Κατσαντώνης στην Λαϊκή παράδοση: Καλλέ Ευαγγελία - Μπέη Μαρία, «Κατσαντώνης, ο θρυλικός σαρακατσάνος ήρωας», Σαρακατσαναίοι Φοιτητές... και όχι μόνον. Τριμηνιαία έκδοση των σαρακατσάνικων φοιτητικών συλλόγων, έτος 2ο, τχ. 5 (1997), σελ. 4.
• ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ / ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ / Ο Κατσαντώνης (Απόσπασμα)
• «Ο Ατρόμητος Κατσαντώνης», του ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (βλ. εδώ)
• «Ο Ατρόμητος Κατσαντώνης», του ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (βλ. εδώ)
Πηγή by Αέναη επΑνάσταση
Βιντεο/αφιέρωμα Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά
Στο βίντεο θα δούμε το Κλέφτικο προεπαναστατικό δημοτικό τραγούδι, από τον Γιώργο Παπασιδέρη. Στο κλαρίνο, ο Γιώργος Ανεστόπουλος. Ηχογράφηση του 1938. Κατά μία εκδοχή οι «σωστοί» στίχοι του τραγουδιού αναφέρονται στην Φραγκιά, αντί στον «Μωριά» και στην Άγια Μαύρα των Επτανήσων, αντί της «Άγιας Λαύρας» των Καλαβρύτων, εξ ου και προεπαναστατικό, αναφερόμενο στον χαλασμό της Κλεφτουριάς στο Μωριά και την διαπεραίωση κλεφτών στα υπό φραγκική κατοχή Επτάνησα. «Σαν πας Πουλί μου στο Μωριά». 6 Ιουλίου 2014 στις 2:24 μ.μ.
Θεατρικό: Ο Κατσαντώνης του Κωνσταντίνου Ράμφου
Η πρώτη μετάδοση της ηχογράφησης πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 1973 από την εκπομπή «Το Θέατρο της Κυριακής» στο Εθνικό Πρόγραμμα. Θεατρική διασκευή - Ραδιοφωνική μεταφορά και Ραδιοσκηνοθεσία: Γρηγόρης Μασσαλάς
Μουσική επιμέλεια: Πάνος Παπαευσταθίου
Επιμέλεια ήχων: Γίτσα Βαλμά.Ρύθμιση ήχου: Γρηγόρης Γίγας
Στο ρόλο του Κατσαντώνη ο Νίκος Βασταρδής
Παίζουν οι ηθοποιοί: Θεανώ Ιωαννίδου, Μαρούλα Ρώτα, Ντόρα Σιμοπούλου, Θόδωρος Μορίδης, Βασίλης Μητσάκης, Νίκος Λυκομήτρος, Πέτρος Ζαρκάδης, Μιχάλης Μαραγκάκης, Τάκης Καραθανάσης, Νίκος Κικίλιας, Δημήτρης Βεάκης, Ανδρέας Λιάσκος, Χρήστος Δοξαράς, Γιώργος Καραβασίλης, Ηλίας Καπετανίδης, Χρήστος Κωνσταντόπουλος, Κώστας Γαλανάκης, Αχιλλέας Τσουράκης, Γιώργος Τζαβέλας, Νάσος Κεδράκας, Ορφέας Ζάχος, Μαρία Μαμουζέλου, Μάκης Πανώριος, Φοίβος Ταξιάρχης, Τώνης Γιακωβάκης, Δημήτρης Κοντογιάννης, Δημήτρης Ποταμίτης, Βασίλης Κεχαγιάς, Στράτος Παχής, Σπύρος Ολύμπιος, Ιωάννα Κορομπίλη, Βαγγέλης Πρωτοπαπάς, Ευαγγελία Κουτσούκου, Γιώργος Σαλάχας, Ιάκωβος Ψαρράς, Θάνος Γραμμένος, Γιάννης Μαυρογένης
Μουσική: Moiroloi Τραγούδι 1 από 3
Tsifteteli Oriental Τραγούδι 2 από 3
Mugam Bayati-Shiraz Τραγούδι 3 από 3
Καλλιτέχνης: Petros Loukas Xalkias.
ΑΛΜΠΟΥΜ: Skopoi tou topou mas
Ο Κατσαντώνης. Αι τελευταίαι ημέραι του Αλή-Πασά
Συγγραφέας: Ράμφος, Κωνσταντίνος
Ο Κωνσταντίνος Ράμφος (1776-1871), εκατό και πλέον χρόνια από τον θάνατό του (Οκτώβριος 1871), εξακολουθεί να παραμένει ένας αγνοημένος συγγραφέας και ένας εν πολλοίς, άγνωστος άνθρωπος. Πράγματι, την στιγμή όπου κάποιος, παρακινημένος από το λογοτεχνικό του έργο θα θελήσει να γνωρίσει τον άνθρωπο, να προσοικειωθεί την προσωπικότητά του, θα συνειδητοποιήσει γλήγορα πως έχει στη διάθεσή του πολύ λίγα στοιχεία που θα του επιτρέψουν να παρακολουθήσει τον βίο του, ένα βίο μακρό αν αναλογισθούμε ότι καλύπτει εικοσιπέντε χρόνια του 18ου και εβδομήντα του 19ου αιώνα.
Για την ιδιωτική του ζωή ψήγματα μόνο μπορούμε να συγκεντρώσουμε ιδίως από καταγραφές του Ιωάννου Φιλήμονος, όσες παραθέτει στη νεκρολογία που του αφιέρωσε λίγες ημέρες μετά τον θάνατό του. Περισσότερα στοιχεία δίνει ο Φιλήμων για τον δημόσιο βίο του Κ. Ράμφου, τα οποία βοηθούν να γνωρίσουμε, συνοπτικά έστω, τις δραστηριότητές του μέσα σε διαφορετικές περιόδους.
Για τις απαρχές του βίου του δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα. Μόνο ότι γεννήθηκε στη Χίο, και ότι ασχολήθηκε με το εμπόριο. Τίποτε για σπουδές ή κάποιες άλλες ασχολίες, σχετικές με τα γράμματα και την παιδεία. Για τα κατοπινά, και ιδίως για τα χρόνια του Αγώνα και για την περίοδο του ελεύθερου ελληνικού κράτους, η βασική πηγή μας περιορίζεται στη νεκρολογία του Ι. Φιλήμονος και σε ένα ακόμη κείμενο δημοσιευμένο στην πρώτη επέτειο του θανάτου του, τον Μάρτιο του 1872, στην εφημερίδα Εκλεκτική. Καθώς μας πληροφορεί όμως ο συντάκτης αυτού του τελευταίου άρθρου, πιθανώς ο Νικόλαος Θ. Κορέσιος, βασίσθηκε και αυτός για να το συνθέσει, στη Νεκρολογία του Φιλήμονος. (...) (Από την εισαγωγή της έκδοσης)
Γιώργος Μεϊντανάς «Σαν πας πουλί μου στη Φραγκιά: Το τραγούδι αναφέρεται πιθανώς εις την περίοδο της απηνούς δίωξης των κλεφτών υπό ισχυρών τούρκικων δυνάμεων (1805-1806) όταν πολλοί εξ αυτών αναγκάστηκαν να ζητήσουν άσυλο στα νησιά του Ιονίου. Το κείμενο δημοσιεύεται, όπως το τραγούδησε ο λαϊκός τραγουδιστής Γεώργιος Μεϊντανάς. Σαν πας, πουλί μου, στη Φραγκιά, σαν πας στην Άγια Μαύρα χαιρέτα μας την κλεφτουριά και τους καπεταναίους. Πες τους να κάτσουν φρόνιμα πολύ ταπεινωμένα. Πες τους να ρίξουν τα’ άρματα και να παραδοθούνε, δεν είν’ ο περσινός καιρός…
Καρναβάς Τάκης: «Κι αν πάς πουλίμ κατ’ το Μωρηά/ κι αν πας στην Άγια Λαύρα/ χαιρέτα μας πουλί μ’ την κλεφτουριά/ Όρε χαιρέτα μας την κλεφτουριά/ όρε και αυτόν τον Κατσαντώνη/ Πες του να κάτσει πουλί μου φρόνιμα/ όρε πες του να κάτσει φρόνιμα/ ορέ καλά ταπεινωμένα/ δεν ειν’ ο περσυνός καιρός».
Τζίμας Κώστας: «Σαν πας πουλί μου στο Μωρηά»
εκπομπή ρίζες Ελλήνων 22-9-2011 Δημήτρης Βαγγέλης
Σύλλογος φίλων παραδοσιακού τραγουδιού
«Ο ΜΟΡΙΑΣ» Αφήγηση: Ηλίας Τουτούνης
ΒΙΝΤΕΟ: Σαν πας πουλί μ' στην ξενιτιά
(Κλειστός χορός Αργιθέας Αγράφων)
Το Αλάτι της Γης - «ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟ ΜΟΥ ΠΟΥΛΙ»
Αφιέρωμα στα τραγούδια της ξενιτιάς» | ΕΡΤ
ΑΠΟ ΤΗν κ. ΛΟΥΚΙΑ ΣΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΕΟΡΤΗ ΤΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ Ι.Μ. ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ Α.Ο. ΓΕΡΟΝΤΑ ΑΛΕΞΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ Ι.Μ.ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΚΡΙΤΟΧΩΡΙ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ (ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗΣ).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου